آیه وَ إِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ [139]
و يونس از پيامبران [ما] بود.
الرّسول ( عَنْ أَبِی عُبَیْدَهًَْ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: کَتَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (قَالَ: حَدَّثَنِی رَسُولُ اللَّهِ (أَنَّ جَبْرَئِیلَ (حَدَّثَهُ أَنَّ یُونُسَ بْنَ مَتَّی (بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَی قَوْمِهِ وَ هُوَ ابْنُ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ وَ کَانَ رَجُلًا تَعْتَرِیهِ الْحِدَّهًُْ وَ کَانَ قَلِیلَ الصَّبْرِ عَلَی قَوْمِهِ وَ الْمُدَارَاهًِْ لَهُمْ عَاجِزاً عَمَّا حُمِّلَ مِنْ ثِقَلِ حَمْلِ أَوْقَارِ النُّبُوَّهًِْ وَ أَعْلَامِهَا وَ أَنَّهُ تَفَسَّخَ تَحْتَهَا کَمَا یَتَفَسَّخُ الْجَمَلُ تَحْتَ حِمْلِهِ وَ أَنَّهُ أَقَامَ فِیهِمْ یَدْعُوهُمْ إِلَی الْإِیمَانِ بِاللَّهِ وَ التَّصْدِیقِ بِهِ وَ اتِّبَاعِهِ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ فَلَمْ یُؤْمِنْ بِهِ وَ لَمْ یَتَّبِعْهُ مِنْ قَوْمِهِ إِلَّا رَجُلَانِ اسْمُ أَحَدِهِمَا رُوبِیلُ وَ اسْمُ الْآخَرِ تَنُوخَا، إِلَی قَوْلِهِ: فَقَالَ یُونُسُ (: یَا رَبِّ، إِنَّمَا غَضِبْتُ عَلَیْهِمْ فِیکَ وَ إِنَّمَا دَعَوْتُ عَلَیْهِمْ حِینَ عَصَوْکَ فَوَ عِزَّتِکَ لَا أَتَعَطَّفُ عَلَیْهِمْ بِرَأْفَهًٍْ أَبَداً وَ لَا أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ بِنَصِیحَهًِْ شَفِیقٍ بَعْدَ کُفْرِهِمْ وَ تَکْذِیبِهِمْ إِیَّایَ وَ جَحْدِهِمْ بِنُبُوَّتِی فَأَنْزِلْ عَلَیْهِمْ عَذَابَکَ فَإِنَّهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ أَبَداً فَقَالَ اللَّهُ: یَا یُونُسُ إِنَّهُمْ مِائَهًُْ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ مِنْ خَلْقِی یَعْمُرُونَ بِلَادِی وَ یَلِدُونَ عِبَادِی وَ مَحَبَّتِی أَنْ أَتَأَنَّاهُمْ لِلَّذِی سَبَقَ مِنْ عِلْمِی فِیهِمْ وَ فِیکَ وَ تَقْدِیرِی وَ تَدْبِیرِی غَیْرُ عِلْمِکَ وَ تَقْدِیرِکَ وَ أَنْتَ الْمُرْسَلُ وَ أَنَا الرَّبُّ الْحَکِیمُ وَ عِلْمِی فِیهِمْ یَا یُونُسُ بَاطِنٌ فِی الْغَیْبِ عِنْدِی لَا تَعْلَمُ مَا مُنْتَهَاهُ وَ عِلْمُکَ فِیهِمْ ظَاهِرٌ لَا بَاطِنَ لَهُ یَا یُونُسُ، قَدْ أَجَبْتُکَ إِلَی مَا سَأَلْتَ مِنْ إِنْزَالِ الْعَذَابِ عَلَیْهِمْ؛ وَ الْحَدِیثُ طَوِیلٌ أَخَذْنَا مِنْهُ مَوْضِعَ الْحَاجَهًِْ وَ هُوَ بِتَمَامِهِ مَذْکُورٌ فِی یُونُسَ، وَ فِی آخِرِهِ-: قَالَ أَبُو عُبَیْدَهًَْ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (: کَمْ کَانَ غَابَ یُونُسُ (عَنْ قَوْمِهِ حَتَّی رَجَعَ إِلَیْهِمْ بِالنُّبُوَّهًِْ وَ الرِّسَالَهًِْ فَآمَنُوا بِهِ وَ صَدَّقُوهُ؟ قَالَ: أَرْبَعَهًَْ أَسَابِیعَ سَبْعاً مِنْهَا فِی ذَهَابِهِ إِلَی الْبَحْرِ وَ سَبْعاً فِی بَطْنِ الْحُوتِ وَ سَبْعاً تَحْتَ الشَّجَرَهًِْ بِالْعَراءِ وَ سَبْعاً مِنْهَا فِی رُجُوعِهِ إِلَی قَوْمِهِ. فَقُلْتُ لَهُ: وَ مَا هَذِهِ الْأَسَابِیعُ؟ شُهُورٌ أَوْ أَیَّامٌ أَوْ سَاعَاتٌ: فَقَالَ: یَا أَبَا عُبَیْدَهًَْ إِنَّ الْعَذَابَ أَتَاهُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ فِی النِّصْفِ مِنْ شَوَّالٍ وَ صُرِفَ عَنْهُمْ مِنْ یَوْمِهِمْ ذَلِکَ فَانْطَلَقَ یُونُسُ مُغَاضِباً فَمَضَی یَوْمَ الْخَمِیسِ سَبْعَهًَْ أَیَّامٍ فِی مَسِیرِهِ إِلَی الْبَحْرِ وَ سَبْعَهًَْ أَیَّامٍ فِی بَطْنِ الْحُوتِ وَ سَبْعَهًَْ أَیَّامٍ تَحْتَ الشَّجَرِ بِالْعَرَاءِ سَبْعَهًَْ أَیَّامٍ فِی رُجُوعِهِ إِلَی قَوْمِهِ فَکَانَ ذَهَابُهُ وَ رُجُوعُهُ مَسِیرَهًَْ ثَمَانٍ وَ عِشْرِینَ یَوْماً ثُمَّ أَتَاهُمْ فَآمَنُوا بِهِ وَ صَدَّقُوهُ وَ اتَّبَعُوهُ فَلِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ فَلَوْ لا کانَتْ قَرْیَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَها إِیمانُها إِلَّا قَوْمَ یُونُسَ لَمَّا آمَنُوا کَشَفْنا عَنْهُمْ عَذابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ مَتَّعْناهُمْ.
پیامبر ( ابوعبیده حذّاء گوید: از امام باقر (شنیدم که می فرمود: «در یکی از نوشته‌های امیرمؤمنان علی (یافتم که فرموده بود: «پیامبر خدا (به نقل از جبرئیل برای من روایت فرمود که خداوند یونس‌بن‌متی (را به‌سوی قومش فرستاد درحالی‌که سی سال سنّ داشت، او مردی بود که دچار سخت‌گیری و خشم شده بود و صبوری در مقابل گناهان قومش و مدارای با آنان در او اندک بود و از به دوش کشیدن سنگینی بار مسؤولیّت نبوّت و نشانه‌های آن عاجز و ناتوان بود و آن گونه که تنه‌ی درخت زیر بار خم می شود او نیز زیر بار آن مسؤولیّت خم شده بود، او سی‌وسه سال در میان قومش زندگی کرد درحالی‌که آنان را به‌سوی ایمان به خداوند و تصدیق [رسالت] خویش و پیروی‌کردن از خود دعوت می نمود، ولی به جز دو نفر کسی به او ایمان نیاورد و از او پیروی نکرد؛ اسم یکی از آن دو نفر روبیل و اسم دیگری تنوخا بود. ... یونس (عرضه داشت: «پروردگارا! من فقط به‌خاطر تو بر آنان خشم گرفتم و هنگامی که تو را نافرمانی کردند آنان را نفرین کردم، به عزّتت سوگند که هیچ‌گاه به رأفت و مهربانی با ایشان رفتار نخواهم کرد و بعد از آنکه کفر ورزیدند و مرا تکذیب و نبوّتم را انکار کردند با نصیحت دلسوزانه نزد آنان نخواهم رفت، پس عذابت را بر ایشان نازل فرما که هرگز ایمان نمی آورند». خداوند فرمود: «ای یونس (! آنان به تعداد صدهزار نفر و یا بیشتر، از مخلوقات من هستند که سرزمین هایم را آباد می سازند و بندگانم را به دنیا می آورند، دوست دارم با توجّه به علم ازلی خویش در مورد سرنوشت تو و آنان به آنان مهلت دهم، و تقدیر و تدبیر من غیر از علم و تقدیر توست، تو فرستاده هستی و من پروردگار حکیم! ای یونس (! دانش من نسبت به آنان پنهان در امور غیبی است که نزد من وجود دارد و تو از نهایت آن آگاه نیستی و دانش تو ظاهری است و هیچ باطنی ندارد؛ ای یونس (! درخواستت در مورد فروفرستادن عذاب بر ایشان را اجابت گفتم ...». ابوعبیده گوید: به امام باقر (عرض کردم: «یونس چه مدّت از قومش جدا و دور بود تا اینکه با نبوّت و رسالت به‌سوی آن‌ها بازگشت پس به او ایمان آورده و تصدیقش کردند»؟ امام (فرمود: «چهار هفته که یک هفته را در راه رفتن به‌سوی دریا سپری کرد و هفتهای را در شکم ماهی و هفتهای را در زیر درخت در هوای آزاد ... و هفته ای دیگر را در راه بازگشت به میان قومش». پرسیدم: «منظور از این هفته ها چیست؟ ماه‌ها، روزها یا ساعت ها»؟ امام (فرمود: «ای عبیده! عذاب در روز چهارشنبه و در وسط ماه شوّال سراغ آنان آمد و در همان روز از آن‌ها بازداشته شد، پس یونس (روز پنج‌شنبه خشمگین به راه افتاد و هفت روز را در راه رسیدن به دریا، هفت روز را در شکم ماهی، هفت روز را در بیابان و زیر درخت و هفت روز را در راه بازگشت سپری کرد، بنابراین رفت و بازگشت او به مدّت بیست‌وهشت روز طول کشید، و پس از گذشت این مدّت سراغ قومش آمد و به او ایمان آوردند و تصدیقش کردند و از او پیروی نمودند، از این نظر است که خداوند متعال فرموده است: هیچ شهری نبود که [اهل آن] ایمان بیاورد و ایمانش به حال آن سود بخشد مگر قوم یونس که وقتی [در آخرین لحظه] ایمان آوردند عذاب رسوایی را در زندگی دنیا از آنان برطرف کردیم (یونس/۹۸)».
الرّضا ( عَنْ مُعَمَّرٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا (إِنَّ یُونُسَ لَمَّا أَمَرَهُ اللَّهُ بِمَا أَمَرَهُ فَأَعْلَمَ قَوْمَهُ فَأَظَلَّهُمُ الْعَذَابُ فَفَرَّقُوا بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ أَوْلَادِهِمْ وَ بَیْنَ الْبَهَائِمِ وَ أَوْلَادِهَا ثُم عَجُّوا إِلَی اللَّهِ وَ ضَجُّوا فَکَفَّ اللَّهُ الْعَذَابَ عَنْهُمْ فَذَهَبَ یُونُسُ (مُغَاضِباً فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ فَطَافَ بِهِ سَبْعَهًَْ أَبْحُرٍ فَقُلْتُ لَهُ کَمْ بَقِیَ فِی بَطْنِ الْحُوتِ قَالَ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ ثُمَ لَفَظَهُ الْحُوتُ وَ قَدْ ذَهَبَ جِلْدُهُ وَ شَعْرُهُ فَأَنْبَتَ اللَّهُ عَلَیْهِ شَجَرَةً مِنْ یَقْطِینٍ فَأَظَلَّتْهُ فَلَمَّا قَوِیَ أَخَذَتْ فِی الْیُبْسِ فَقَالَ یَا رَبِّ شَجَرَهًٌْ أَظَلَّتْنِی یَبِسَتْ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ یَا یُونُسُ تَجْزَعُ لِشَجَرَهًٍْ أَظَلَّتْکَ وَ لَا تَجْزَعُ لِمِائَهًِْ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ مِنَ الْعَذَابِ.
امام رضا ( معمّر گوید: امام رضا (فرمود: «هنگامی‌که خداوند یونس (را به آنچه که باید، امر فرمود، او نیز قومش را از آن آگاه کرد پس عذاب بر آن‌ها سایه افکند، بنابراین بین خود و فرزندانشان و چهارپایان و بچّه هایشان فاصله انداختند و سپس به درگاه خداوند گریه کردند و زاری و شیون سر دادند، و در نهایت خداوند عذاب را از آنان باز داشت، پس یونس (خشمگین از شهر خارج شد و ماهی او را بلعید و هفت روز او را در دریا به گردش در آورد». به امام (گفتم: «یونس چه مدّت در شکم ماهی باقی ماند»؟ امام (فرمود: «سه روز! سپس ماهی او را از دهان خود پرتاب کرد درحالی‌که پوست و مویش از بین رفته بود، پس خداوند درختی از جنس کدو بر بالای سرش رویانید و آن درخت او را زیر سایه‌ی خود گرفت، و هنگامی‌که یونس (قوی شد و نیروی خود را بازیافت درخت خشک شد، یونس گفت: «پروردگارا! درختی که مرا زیر سایه‌ی خود گرفته بود خشک شد»، پس خداوند به او وحی فرمود: «ای یونس (! به‌خاطر [خشک شدن] درختی که تو را زیر سایه‌ی خود گرفته بود ناراحت و غمگین می شوی حال آنکه برای عذاب شدن صدهزار نفر و یا بیشتر غمگین نمی شوی»؟
الصّادق ( عَنْ جَمِیلٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (مَا رَدَّ اللَّهُ الْعَذَابَ إِلَّا عَنْ قَوْمِ یُونُسَ (وَ کَانَ یُونُسُ (یَدْعُوهُمْ إِلَی الْإِسْلَامِ فَیَأْبَوْنَ ذَلِکَ فَهَمَ أَنْ یَدْعُوَ عَلَیْهِمْ وَ کَانَ فِیهِمْ رَجُلَانِ عَابِدٌ وَ عَالِمٌ وَ کَانَ اسْمُ أَحَدِهِمَا مَلِیخَا وَ الْآخَرُ رُوبِیلُ فَکَانَ الْعَابِدُ یُشِیرُ عَلَی یُونُسَ (بِالدُّعَاءِ عَلَیْهِمْ وَ کَانَ الْعَالِمُ یَنْهَاهُ وَ یَقُولُ لَا تَدْعُ عَلَیْهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ یَسْتَجِیبُ لَکَ وَ لَا یُحِبُّ هَلَاکَ عِبَادِهِ فَقَبِلَ قَوْلَ الْعَابِدِ وَ لَمْ یَقْبَلْ مِنَ الْعَالِمِ فَدَعَا عَلَیْهِمْ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنْ یَأْتِیَهُمْ الْعَذَابُ فِی سَنَهًِْ کَذَا وَ کَذَا فَلَمَّا قَرُبَ الْوَقْتُ خَرَجَ یُونُسُ (مَعَ الْعَابِدِ وَ بَقِیَ الْعَالِمُ فِیهَا فَلَمَّا کَانَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ نَزَلَ الْعَذَابُ فَقَالَ الْعَالِمُ یَا قَوْمِ افْزَعُوا إِلَی اللَّهِ فَلَعَلَّهُ یَرْحَمُکُمْ فَیَرُدُّ الْعَذَابَ عَنْکُمْ فَقَالُوا کَیْفَ نَفْعَلُ قَالَ اخْرُجُوا إِلَی الْمَفَازَهًِْ وَ فَرَّقُوا بَیْنَ النِّسَاءِ وَ الْأَوْلَادِ وَ بَیْنَ الْإِبِلِ وَ أَوْلَادِهَا وَ بَیْنَ الْبَقَرِ وَ أَوْلَادِهَا وَ بَیْنَ الْغَنَمِ وَ أَوْلَادِهَا ثُمَّ ابْکُوا وَ ادْعُوا فَذَهَبُوا وَ فَعَلُوا ذَلِکَ وَ ضَجُّوا وَ بَکَوْا فَرَحِمَهُمْ اللَّهُ وَ صَرَفَ ذَلِکَ عَنْهُمْ وَ فَرَّقَ الْعَذَابَ عَلَی الْجِبَالِ وَ قَدْ کَانَ نَزَلَ وَ قَرُبَ مِنْهُمْ فَأَقْبَلَ یُونُسُ (لِیَنْظُرَ کَیْفَ أَهْلَکَهُمُ اللَّهُ فَرَأَی الزَّارِعِینَ یَزْرَعُونَ فِی أَرْضِهِمْ فَقَالَ لَهُمْ مَا فَعَلَ قَوْمُ یُونُسَ فَقَالُوا لَهُ وَ لَمْ یَعْرِفُوهُ إِنَّ یُونُسَ دَعَا عَلَیْهِمْ فَاسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ وَ نَزَلَ الْعَذَابُ عَلَیْهِمْ فَاجْتَمَعُوا وَ بَکَوْا فَدَعَوْا فَرَحِمَهُمْ اللَّهُ وَ صَرَفَ ذَلِکَ عَنْهُمْ وَ فَرَّقَ الْعَذَابَ عَلَی الْجِبَالِ فَهُمْ ذَا یَطْلُبُونَ یُونُسَ (لِیُؤْمِنُوا بِهِ فَغَضِبَ یُونُسُ وَ مَرَّ عَلَی وَجْهِهِ مُغَاضِباً بِهِ کَمَا حَکَی اللَّهُ حَتَّی انْتَهَی إِلَی سَاحِلِ الْبَحْرِ فَإِذَا سَفِینَهًٌْ قَدْ شُحِنَتْ وَ أَرَادُوا أَنْ یَدْفَعُوهَا فَسَأَلَهُمْ یُونُسُ (أَنْ یَحْمِلُوهُ فَحَمَلُوه فَلَمَّا تَوَسَّطَ الْبَحْرَ بَعَثَ اللَّهُ حُوتاً عَظِیماً فَحَبَسَ عَلَیْهِمُ السَّفِینَهًَْ فَنَظَرَ إِلَیْهِ یُونُسُ (فَفَزِعَ فَصَارَ فِی مُؤَخَّرَهًِْ السَّفِینَهًِْ فَدَارَ إِلَیْهِ الْحُوتُ وَ فَتَحَ فَاهُ فَخَرَجَ أَهْلُ السَّفِینَهًِْ فَقَالُوا فِینَا عَاصٍ فَتَسَاهَمُوا فَخَرَجَ سَهْمُ یُونُسَ (وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَساهَمَ فَکانَ مِنَ الْمُدْحَضِینَ فَأَخْرَجُوهُ فَأَلْقَوْهُ فِی الْبَحْرِ فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ مَرَّ فِی الْمَاء فَخَرَجَ سَهْمُ یُونُسَ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَساهَمَ فَکانَ مِنَ الْمُدْحَضِینَ فَأَخْرَجُوهُ فَأَلْقَوْهُ فِی الْبَحْرِ فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ مَرَّ بِهِ فِی الْمَاءِ.
امام صادق ( جمیل گوید: امام صادق (به من فرمود: «تنها قومی که خداوند عذاب را از ایشان برگرداند، قوم یونس (بود. یونس (آن‌ها را به اسلام فرامی خواند، امّا آن‌ها سر باز می زدند، از این رو یونس (تصمیم گرفت که نفرینشان کند. در میان آن‌ها مردی عابد و مردی عالِم می‌زیستند که یکی ملیخا نام داشت و دیگری روبیل. عابد به یونس (توصیه می کرد که آن‌ها را نفرین کند و عالم او را از این کار بازمی داشت و می گفت: «آن‌ها را نفرین نکن، خداوند خواسته ات را برآورده می سازد درحالی‌که دوست ندارد بندگانش هلاک شوند». در آخر یونس (سخن عابد را پذیرفت و گفته‌ی عالم را پذیرا نشد و آن‌ها را نفرین کرد. خداوند عزّوجلّ به او وحی فرمود: «در فلان سال و فلان ماه و فلان روز، عذاب بر آن‌ها فرو می رسد». چون هنگام عذاب نزدیک شد، یونس (به همراه آن عابد از میان آن‌ها بیرون شد و عالم را در میانشان بر جای گذاشت. آن روز فرا رسید و عذاب نازل شد. در آن هنگام عالم به آن‌ها گفت: «ای قوم! به درگاه خداوند پناه برید. امید است که بر شما رحم آورد و عذاب را از شما برگرداند». گفتند: «چه کنیم»؟ گفت: «گرد هم آیید و رو به‌سوی بیابان گذارید و زنان و شتران و گاوها و گوسفندها را از بچّه هایشان جدا سازید و آن‌گاه به گریه نشینید و دعا کنید». آن‌ها رفتند و چنین‌کردند و به گریه و زاری نشستند. پس خداوند بر آن‌ها رحم کرد و عذاب را از ایشان دورگرداند و بر کوه ها افکند، حال آنکه عذاب فرود آمده بود و به آن‌ها نزدیک شده بود. یونس (رو به‌سوی قوم خود گذاشت تا بنگرد چگونه خداوند متعال آن‌ها را هلاک کرده است، امّا دید کشاورزان در زمین‌هایشان به کشت و کار مشغولند. پس به آنان گفت: «قوم یونس (چه شدند»؟ آنان او را نشناختند و گفتند: «یونس (آن‌ها را نفرین کرد و خداوند خواسته اش را برآورده ساخت و بر آن‌ها عذاب فرود آورد، آن‌ها گرد هم آمدند و به گریه نشستند و دعا کردند و خداوند هم بر آن‌ها رحم آورد و عذاب را از ایشان دور کرد و بر کوه ها افکند، اینک آن‌ها در پی یونس (هستند تا به او ایمان آورند». یونس (خشمگین شد و [آن چنان‌که خداوند متعال حکایت فرمود] غضب‌آلود از آنجا روی گرداند تا اینکه به ساحل دریا رسید. ناگاه یک کشتی دید که بار خود گرفته بود و می‌خواستند آن را به حرکت درآورند. یونس (از آن‌ها خواست تا او را نیز با خود ببرند و آن‌ها سوارش کردند. چون به میان دریا رسیدند، یک ماهی غول‌پیکر از سوی خداوند سر رسید و راه را بر کشتی آن‌ها بست. یونس (آن ماهی را دید و ترسید و روانه‌ی عقب کشتی شد، امّا ماهی به‌سوی او چرخید و دهانش را باز کرد. کشتی‌نشینان بیرون آمدند و گفتند: «گناهکاری در میان ماست». قرعه زدند و به نام یونس (افتاد و این همان کلام خداوند متعال است که فرمود: فَسَاهَمَ فَکَانَ مِنَ الْمُدْحَضِینَ، او را بیرون کشیدند و به دریا افکندند و درحالی‌که یونس (خود را سرزنش می کرد، ماهی او را بلعید و با خود به دریا برد».
أمیرالمؤمنین ( وَ قَدْ سَأَلَ بَعْضُ الْیَهُودِ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (عَنْ سِجْنٍ طَافَ أَقْطَارَ الْأَرْضِ بِصَاحِبِهِ فَقَالَ یَا یَهُودِیُّ أَمَّا السِّجْنُ الَّذِی طَافَ الْأَرْضَ بِصَاحِبِهِ فَإِنَّهُ الْحُوتُ الَّذِی حَبَسَ یُونُسَ فِی بَطْنِهِ فَدَخَلَ فِی بَحْرِ الْقُلْزُمِ ثُمَّ خَرَجَ إِلَی بَحْرِ مِصْرَ ثُمَّ دَخَلَ إِلَی بَحْرِ طَبَرِسْتَانَ ثُمَّ خَرَجَ فِی دِجْلَهًَْ الْغَوْرَاءِ قَالَ ثُمَّ مَرَّتْ بِهِ تَحْتَ الْأَرْضِ حَتَّی لَحِقَتْ بِقَارُونَ وَ کَانَ قَارُونُ هَلَکَ فِی أَیَّامِ مُوسَی (وَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً یدخل {یُدْخِلُهُ} فِی الْأَرْضِ کُلَّ یَوْمٍ قَامَهًَْ رَجُلٍ وَ کَانَ یُونُسُ فِی بَطْنِ الْحُوتِ یُسَبِّحُ اللَّهَ وَ یَسْتَغْفِرُهُ فَسَمِعَ قَارُونُ صَوْتَهُ فَقَالَ لِلْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِهِ أَنْظِرْنِی فَإِنِّی أَسْمَعُ کَلَامَ آدَمِیٍّ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی الْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِهِ أَنْظِرْهُ فَأَنْظَرَهُ ثُمَّ قَالَ قَارُونُ مَنْ أَنْتَ قَالَ یُونُسُ أَنَا الْمُذْنِبُ الْخَاطِئُ یُونُسُ بْنُ مَتَّی (قَالَ فَمَا فَعَلَ الشَّدِیدُ الْغَضِبُ لِلَّهِ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ (قَالَ هَیْهَاتَ هَلَکَ قَالَ فَمَا فَعَلَ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ عَلَی قَوْمِهِ هَارُونُ بْنُ عِمْرَانَ قَالَ هَلَکَ قَالَ فَمَا فَعَلَتْ کُلْثُمُ بِنْتُ عِمْرَانَ الَّتِی کَانَتْ سُمِّیَتْ لِی قَالَ هَیْهَاتَ مَا بَقِیَ مِنْ آلِ عِمْرَانَ أَحَدٌ فَقَالَ قَارُونُ وَا أَسَفَاهْ عَلَی آلِ عِمْرَانَ فَشَکَرَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ فَأَمَرَ اللَّهُ الْمَلَکَ الْمُوَکَّلَ بِهِ أَنْ یَرْفَعَ عَنْهُ الْعَذَابَ أَیَّامَ الدُّنْیَا فَرَفَعَ عَنْهُ فَلَمَّا رَأَی یُونُسُ (ذَلِکَ نَادَی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ وَ أَمَرَ الْحُوتَ فَلَفَظَهُ عَلَی سَاحِلِ الْبَحْرِ وَ قَدْ ذَهَبَ جِلْدُهُ وَ لَحْمُهُ وَ أَنْبَتَ اللَّهُ عَلَیْهِ شَجَرَةً مِنْ یَقْطِینٍ وَ هِیَ الدُّبَّاءُ فَأَظَلَّتْهُ مِنَ الشَّمْسِ فَسَکَنَ ثُمَّ أَمَرَ اللَّهُ الشَّجَرَهًَْ فَتَنَحَّتْ عَنْهُ وَ وَقَعَتِ الشَّمْسُ عَلَیْهِ فَجَزِعَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ یَا یُونُسُ (لَمْ تَرْحَمْ مِائَهًَْ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ وَ أَنْتَ تَجْزَعُ مِنْ أَلَمِ سَاعَهًٍْ فَقَالَ یَا رَبِّ عَفْوَکَ عَفْوَکَ فَرَدَّ اللَّهُ بَدَنَهُ وَ رَجَعَ إِلَی قَوْمِهِ وَ آمَنُوا بِهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ فَلَوْ لا کانَتْ قَرْیَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَها إِیمانُها.
امام علی ( مردی یهودی از امیرمؤمنان (پرسید: «آن کدام زندان بود که زندانی خود را در پهنه‌ی زمین به حرکت درآورد»؟ فرمود: «ای یهودی! و امّا زندانی که زندانی خود را در پهنه‌ی زمین به حرکت درآورد، آن زندان، همان ماهی بود که یونس (را در شکمش حبس کرد و به دریای قلزم درآمد و از آنجا به دریای مصر رفت و آن‌گاه به دریای طبرستان داخل شد و سپس وارد دجله عوراء شد و پس از آن یونس (را به اعماق زمین برد تا اینکه نزد قارون رسید. قارون که در روزگار موسی (هلاک شده بود و خداوند فرشته ای را بر او گمارده بود تا هر روز به اندازه‌ی قامت یک مرد، او را به زمین فرو برد، به ناگاه صدای یونس (را شنید که در شکم ماهی، خداوند را ستایش می کرد و از او آمرزش می طلبید. پس به آن فرشته که بر وی گمارده شده بود گفت: «اندکی به من مهلت بده! صدای انسانی را می‌شنوم». خداوند به آن فرشته وحی فرمود: «او را مهلت بده»! و فرشته چنین کرد. قارون گفت: «تو کیستی»؟ فرمود: «من گناهکاری خطاکار، یونس‌بن‌مَتّی (هستم». قارون گفت: «از موسی‌بن‌عمران (که به‌خاطر خدا خشمی سهمگین داشت، خبری داری»؟ فرمود: «ای دریغ! درگذشت». قارون گفت: «از هارون‌بن‌عمران (که بر قوم خویش دلسوز و مهربان بود، چه خبر»؟ فرمود: «درگذشت». قارون گفت: «از کَلثَم بنت‌عمران که نامزد من بود، چه خبر»؟ فرمود: «ای دریغ! از خاندان عمران هیچ کس به جا نماند». قارون گفت: «افسوس از خاندان عمران». در آن دم خداوند به خاطر افسوسی که خورد، وی را درخور پاداش دید و به فرشته گمارده‌شده فرمان داد که عذاب کردار روزهای دنیا را از او بردارد و فرشته از عذاب او دست کشید. چون یونس (این جریان را دید، در آن ظلمتها [ی متراکم] صدا زد: «[خداوندا!] جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!»؛ (انبیا/۸۷) آن‌گاه خداوند خواسته اش را برآورده ساخت و به ماهی فرمان داد تا او را بیرون افکند و این چنین ماهی وی را در ساحل دریا بیرون افکند، حال آنکه گوشت و پوستی بیش از او نمانده بود. خداوند بر سر او درخت کدویی رویانید تا در برابر خورشید، بر او سایه اندازد و یونس (شکر پرودگار به جای آورد؛ سپس خداوند به آن درخت فرمان داد تا از او دور شود و این گونه خورشید بر او تابش گرفت و او در رنج افتاد. در آن هنگام خداوند به او وحی فرمود: «ای یونس (! تو که از ساعتی درد به ستوه آمده ای، چرا به بیش از یکصدهزار نفر رحم نکردی»؟ یونس (عرض‌کرد: «پروردگارا! مرا ببخش». پس خداوند توان بدنش را به او برگرداند و او را به‌سوی قومش بازگرداند و ایشان به او ایمان آوردند، و این کلام خداوند متعال است که فرمود: چرا هیچ یک از شهرها و آبادیها ایمان نیاوردند که [ایمانشان به موقع باشد، و] به حالشان مفید افتد؟! مگر قوم یونس، هنگامی که آن‌ها ایمان آوردند، عذاب رسواکننده را در زندگی دنیا از آنان برطرف ساختیم و تا مدّت معیّنی [پایان زندگی و اجلشان] آن‌ها را بهره‌مند ساختیم. (یونس/۹۸).