آیه إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ طينٍ [71]
[به خاطر بياور] هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشرى را از گِل مىآفرينم».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ الْأَصْبَغِبْنِنُبَاتَهًَْ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِیّاً (علیه السلام) عَنِ الرُّوحِ قَالَ لَیْسَ هُوَ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) جَبْرَئِیلُ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ وَ الرُّوحُ غَیْرُ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ کَانَ الرَّجُلُ شَاکّاً فَکَبُرَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَقَدْ قُلْتَ عَظِیماً مَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ یَزْعُمُ أَنَّ الرُّوحَ غَیْرُ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) قَالَ (علیه السلام) أَنْتَ ضَالٌّ تَرْوِی عَنْ أَهْلِ الضَّلَالِ یَقُولُ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ أَتی أَمْرُ اللهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلی مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ فَالرُّوحُ غَیْرُ الْمَلَائِکَةِ وَ قَالَ لَیْلَهًُْ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهًُْ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ وَ قَالَ یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکَةُ صَفًّا وَ قَالَ لِآدَمَ (علیه السلام) وَ جَبْرَئِیلُ یَوْمَئِذٍ مَعَ الْمَلَائِکَهًِْ إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ فَسَجَدَ جَبْرَئِیلُ مَعَ الْمَلَائِکَهًِْ لِلرُّوحِ.
امام علی (علیه السلام)- اصبغبننباته گوید: مردی از علی (علیه السلام) پرسید که: «روح چیست؟ آیا جبرئیل نیست»؟ علی (علیه السلام) گفت: «جبرئیل از ملائکه است و روح غیر از جبرئیل است». آن مرد در تردید بود و [این سخن بر او سنگین آمد] گفت: «سخنی شگفت گفتی، [سخن بزرگی را مدّعی شدی] هیچیک از مردم نپندارد که روح غیر از جبرئیل باشد». امام (علیه السلام) فرمود: «تو مردی گمراهی و از گمراهان نقل سخن میکنی خدای تعالی به پیامبرش میگوید: فرمان خدا [برای مجازات مشرکان و مجرمان]، فرا رسیده است برای آن عجله نکنید! منزّه و برتر است خداوند از آنچه همتای او قرار میدهند! فرشتگان را با روح (الهی) بفرمانش بر هرکس از بندگانش بخواهد نازل میکند. (نحل/۲-۱). پس روح غیر از ملائکه است و نیز گوید: شب قدر بهتر از هزار ماه است! فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان. (قدر/۴-۳) و گفت: روزی که «روح» و «ملائکه» در یک صف میایستند. (نبأ/۳۸). و نیز دربارهی آدم (علیه السلام) گفت: من بشری را از گل میآفرینم! هنگامیکه آن را نظام بخشیدم و از روح خود در آن دمیدم، برای او به سجده افتید!. (ص/۷۲-۷۱) این خطاب به ملائکه بود و جبرئیل نیز از ملائکه بود. پس جبرئیل با ملائکه برای روح سجده کردند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَبِسَ الْعِزَّ وَ الْکِبْرِیَاءَ وَ اخْتَارَهُمَا لِنَفْسِهِ دُونَ خَلْقِهِ وَ جَعَلَهُمَا حِمًی وَ حَرَماً عَلَی غَیْرِهِ وَ اصْطَفَاهُمَا لِجَلَالِهِ وَ جَعَلَ اللَّعْنَهًَْ عَلَی مَنْ نَازَعَهُ فِیهِمَا مِنْ عِبَادِهِ ثُمَّ اخْتَبَرَ بِذَلِکَ مَلَائِکَتَهُ الْمُقَرَّبِینَ لِیَمِیزَ الْمُتَوَاضِعِینَ مِنْهُمْ مِنَ الْمُسْتَکْبِرِینَ فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ هُوَ الْعَالِمُ بِمُضْمَرَاتِ الْقُلُوبِ وَ مَحْجُوبَاتِ الْغُیُوبِ إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ فَسَجَدَ الْمَلائِکَهًُْ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ إِلَّا إِبْلِیسَ اعْتَرَضَتْهُ الْحَمِیَّهًُْ فَافْتَخَرَ عَلَی آدَمَ (علیه السلام) بِخَلْقِهِ وَ تَعَصَّبَ عَلَیْهِ لِأَصْلِهِ فَعَدُوُّ اللَّهِ إِمَامُ الْمُتَعَصِّبِینَ وَ سَلَفُ الْمُسْتَکْبِرِینَ الَّذِی وَضَعَ أَسَاسَ الْعَصَبِیَّهًِْ وَ نَازَعَ اللَّهَ رِدَاءَ الْجَبْرِیَّهًِْ وَ ادَّرَعَ لِبَاسَ التَّعَزُّزِ وَ خَلَعَ قِنَاعَ التَّذَلُّلِ أَ لَا تَرَوْنَ کَیْفَ صَغَّرَهُ اللَّهُ بِتَکَبُّرِهِ وَ وَضَعَهُ بِتَرَفُّعِهِ فَجَعَلَهُ فِی الدُّنْیَا مَدْحُوراً وَ أَعَدَّ لَهُ فِی الْآخِرَهًِْ سَعِیراً.
امام علی (علیه السلام)- حمد خدای را که لباس عزّت و بزرگواری شایستهی اوست و این دو صفت را نه برای آفریدههایش بلکه به خود اختصاص داد و آنها را قرقگاه و حریم خود نمود و بر دیگران ممنوع کرد و هر دو را محض جلالت و عظمت خویش برگزید و بر هرکس از بندگانش که در این دو صفت با او به ستیز برخاست لعنت مقرّر کرد. آنگاه با این دو وصف فرشتگان مقرّب خود را آزمایش نمود، تا خاکساران آنان را از گردنکشان جدا کند، پس با اینکه به آنچه در دلها مستور است و از غیوب هستی که از نظرها محجوب است داناست، خطاب به فرشتگان فرمود: إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ جز ابلیس تمام فرشتگان سجده کردند که کبر و نخوت به او روی آورد و به آفرینش خویش به آدم (علیه السلام) فخر کرد و به خاطر ریشهاش که از آتش بود بر او تعصّب ورزید. این دشمن خداوند پیشوای اهل تعصّب و پیشرو گردنکشان است که بنیاد عصبیّت را بنا کرد و با خداوند در لباس عزّت و کبریایی به ستیز برخاست و آن لباس عزّت را بر خود پوشید و جامهی فروتنی و خاکساری را درآورد. نمیبینید خداوند چگونه او را محض تکبّرش به شدّت تحقیر کرد و بهسبب گردنکشی به چاه سرافکندگی در انداخت؟! پس او را در دنیا طرد از رحمت نمود و برای وی در آخرت آتش فروزان مهیّا ساخت.