آیه دَعْواهُمْ فيها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ تَحِيَّتُهُمْ فيها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمينَ [10]
گفتار [و دعاى] آن‌ها در آنجا اين است كه: «خداوندا، منزّهى تو»! و تحيّت آن‌ها در آنجا: سلام؛ و آخرين سخنشان اين است كه: «حمد و سپاس، مخصوصِ خداوندى است كه پروردگار جهانيان است».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌إِسْحَاقَ الْمَدَنِی عَنْ أبِی جَعْفَر (علیه السلام): أَمَّا الْجِنَانُ الْمَذْکُورَهًُْ فِی الْکِتَابِ فَإِنَّهُنَّ جَنَّهًُْ عَدْنٍ وَ جَنَّهًُْ الْفِرْدَوْسِ وَ جَنَّهًُْ نَعِیمٍ وَ جَنَّهًُْ الْمَأْوَی قَالَ وَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ جِنَاناً مَحْفُوفَهًًْ بِهَذِهِ الْجِنَانِ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَکُونُ لَهُ مِنَ الْجِنَانِ مَا أَحَبَّ وَ اشْتَهَی یَتَنَعَّمُ فِیهِنَّ کَیْفَ یَشَاءُ وَ إِذَا أَرَادَ الْمُؤْمِنُ شَیْئاً أَوِ اشْتَهَی إِنَّمَا دَعْوَاهُ فِیهَا إِذَا أَرَادَ أَنْ یَقُولَ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ فَإِذَا قَالَهَا تَبَادَرَتْ إِلَیْهِ الْخَدَمُ بِمَا اشْتَهَی مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونَ طَلَبَهُ مِنْهُمْ أَوْ أَمَرَ بِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ.
امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌اسحاق مدنی گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: بهشت‌های نامبرده شده در قرآن عبارتند از: «بهشت عَدن»، «بهشت فردوس»، «بهشت نعیم» و «بهشت مَأوی». [نیز امام باقر (علیه السلام)] فرمود: «خداوند متعال باغ‌های دیگری دارد که این بهشت‌ها را در برگرفته‌اند و فرد مؤمن هر باغی را که دوست داشته باشد و یا به آن تمایل نشان دهد، در اختیار خواهد داشت و هرطور که دلش بخواهد در آن‌ها متنعّم و برخوردار خواهد بود. در آنجا فرد مؤمن، هروقت چیزی را اراده کند، تنها به مجرّد خواستن، خواهش او برآورده می‌شود و کافیست بگوید: سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ، و چون این کلام را بگوید خدمتگزارانی به خدمت او می‌رسند و آنچه که میل داشته باشد را برای او می‌آورند بدون آنکه آن مؤمن به این خدمتگزاران امر کرده باشد یا درخواست خود را به آنان گفته باشد و این معنای کلام خداست که فرمود: دَعْواهُمْ فیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- جَعَلَ اللَّهُ الْعَاقِبَهًَْ لِلتَّقْوَی وَ الْجَنَّهًَْ لِأَهْلِهَا مَأْوًی دُعَاؤُهُمْ فِیهَا أَحْسَنُ الدُّعَاءِ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ دَعَاهُمُ الْمَوْلَی عَلَی مَا آتَاهُمْ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
امام علی (علیه السلام)- خداوند برای پرهیزکاران، سرانجامی خوب مقرّر داشته و بهشت را برای متّقین جایگاه ساخته که ایشان در آن، بهترین خواسته را دارند؛ می‌گویند: سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ مولایشان [خداوند] آنان را به نعمت‌هایی که برای آنان مهیّا کرده دعوت می‌کند و آخرین خواسته‌ی آنان این است که: الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زَیْدٍ‌الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ التَّسْبِیحِ فَقَالَ هُوَ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ وَ دَعْوَی أَهْلِ الْجَنَّهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- از زیدشحّام نقل شده است: از امام صادق (علیه السلام) در مورد تسبیح پرسیدم. فرمود: «نامی از نام‌های خدا و نیایش اهل بهشت است».
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- دَعْواهُمْ فِیهَا أَیْ تَسْبِیحُهُمْ فِی الْجَنَّهًِْ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- دَعْواهُمْ فِیها یعنی: نیایش اهل بهشت سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ می‌باشد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ دَعْوَی أَهْلِ الْجَنَّهًِْ حِینَ شَکَرُوا مِنْهُ حُسْنَ الثَّوَابِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ نیایش اهل بهشت است هنگامی‌که از خداوند در مقابل ثواب نیکو، تشکّر می‌کنند.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- السَّلَامُ مَعْنَاهُ تَحِیَّهًٌْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَحْکِی عَنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ فَقَالَ دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلام وَ الْوَجْهُ الثَّانِی مَعْنَاهُ أَمَانٌ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِینَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- السَّلَامُ به‌معنای تحیّت است و این، کلام خداوند عزّوجلّ است که از اهل بهشت حکایت کرده و می‌فرماید: دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلام. وجه دوّم [معنای سلام] این است که بگوییم سلام به‌معنای ایمنی و آسایش است؛ همچون آیه: نگهبانان بهشت به آنان می‌گویند: سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمت‌ها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید! (زمر/۷۳).
الباقر (علیه السلام)- وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ یَعْنِی الْخُدَّامَ.
امام باقر (علیه السلام)- تَحِیَّتُهُمْ فِیهَا سَلاَمٌ منظور، خادمان بهشتند که به اهل ایمان، سلام می‌دهند.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ قَالَ بَعضُهُم لِبَعضٍ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ کلام اهل بهشت است که به یکدیگر می‌گویند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- حسن‌بن‌علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) قال جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) فَقَال ... أَخْبِرْنِی یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَنِ الْکَلِمَاتِ الَّتِی اخْتَارَهُنَّ اللَّهُ لِإِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) حَیْثُ بَنَی الْبَیْتَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) نَعَمْ سُبْحَانَ الله وَ الْحَمْدُ لِله وَ لَا إِلَهَ إِلَّا الله وَ الله أَکْبَرُ ... قَالَ الْیَهُودِیُّ أَخْبِرْنِی عَنْ تَفْسِیرِ سُبْحَانَ الله وَ الْحَمْدُ لِله وَ لَا إِلَهَ إِلَّا الله وَ الله أَکْبَرُ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ... وَ أَمَّا قَوْلُهُ الْحَمْدُ لِله فَإِنَّهُ عَلِمَ أَنَّ الْعِبَادَ لَا یُؤَدُّونَ شُکْرَ نِعْمَتِهِ فَحَمِدَ نَفْسَهُ قَبْلَ أَنْ یَحْمَدُوهُ وَ هُوَ أَوَّلُ الْکَلَامِ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی أَحَدٍ بِنِعْمَتِه ... قَالَ الْیَهُودِیُّ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَمَا جَزَاءُ قَائِلِهَا قَالَ ... إِذَا قَالَ الْعَبْد الْحَمْدُ لِله أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنَعِیمِ الدُّنْیَا مَوْصُولًا بِنَعِیمِ الْآخِرَهًِْ وَ هِیَ الْکَلِمَهًُْ الَّتِی یَقُولُهَا أَهْلُ الْجَنَّهًِْ إِذَا دَخَلُوهَا وَ یَنْقَطِعُ الْکَلَامُ الَّذِی یَقُولُونَ فِی الدُّنْیَا مَا خَلَا الْحَمْدَ لِله وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِله رَبِّ الْعالَمِین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام حسن (علیه السلام) فرمود: چند تن از قوم یهود خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «از کلماتی که خداوند هنگام بنای خانه‌ی کعبه توسّط ابراهیم (علیه السلام)، برای او برگزید ما را خبر کن». حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آن‌ها سبحان الله و الحَمْدُ لِله و لا اله الا الله و اللهُ اکبر بودند...». یهودیان گفتند: «به ما خبربده از تفسیر سُبْحان الله و الحَمْدُ لِله و لا اله الا الله و اللهُ اکبر»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «گفتار الحَمْدُ لله برای آن است که خداوند می‌داند بندگانش نمی‌توانند شکر نعمتش را ادا کنند بنابراین پیش از آنکه بندگانش او را بستایند، خود را ستود. آن اوّلین کلام است و اگر آن نباشد خدا نعمتی را به کسی نمی‌دهد». یهودی گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! راست گفتی! پاداش گوینده‌ی آن چیست»؟ فرمود: «وقتی بنده‌ای الحَمْدُ لِله بگوید، خدا نعمت دنیا را درحالی‌که به نعمت آخرت متّصل است به او عطا می‌فرماید و آن سخنی است که بهشتیان هنگام ورود به بهشت می‌گویند. هر کلامی در دنیا داشتند قطع می‌شود جز الحَمْدُلِله». این است گفتار خدای عزّوجلّ دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ أَطْیَبَ شَیْءٍ فِی الْجَنَّهًِْ وَ أَلَذَّهُ حُبُّ اللَّهِ وَ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِله قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِله رَبِّ الْعالَمِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ إِذَا عَایَنُوا مَا فِی الْجَنَّهًِْ مِنَ النَّعِیمِ هَاجَتِ الْمَحَبَّهًُْ فِی قُلُوبِهِمْ فَیُنَادُونَ عِنْدَ ذَلِکَ أَنِ الْحَمْدُ لِله رَبِّ الْعالَمِینَ.
امام علی (علیه السلام)- پاک‌ترین چیز و لذیذترین آن‌ها در بهشت محبّت نسبت به خداوند و محبّت به دیگران برای خداوند و نیز حمد و سپاس حق‌تعالی می‌باشد. او متعال در قرآن فرمود: وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ. این مطلب مربوط به زمانی است که همگان نعمت‌های بهشت را مشاهده می‌کنند. در این‌هنگام محبّت آن‌ها به جوش می‌آید و همگی فریاد می‌زنند: الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِین».
الباقر (علیه السلام)- وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِله رَبِّ الْعالَمِینَ یَعْنِی بِذَلِکَ عِنْدَ مَا یَقْضُونَ مِنْ لَذَّاتِهِمْ مِنَ الْجِمَاعِ وَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ یَحْمَدُونَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ عِنْدَ فَرَاغَتِهِم.
امام باقر (علیه السلام)- وَ آخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ یعنی مؤمنان زمانی این جمله را می‌گویند که از لذّت‌هایی چون آمیزش، غذا و نوشیدنی بهره‌مند می‌شوند و بعد از فارغ‌شدن از این امور، سپاس خدای تعالی را به‌جای می‌آورند.