آیه إِنَّ الَّذينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ [96]
[و بدان] كسانى كه فرمان پروردگار تو بر آنان تحقّق يافته، [و به جرم اعمالشان، توفيق هدايت را از آنها گرفته هرگز] ايمان نمىآورند.
الرّضا (علیه السلام)- قَال الإمام العسکری (علیه السلام) قَال الإمام الرضا (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ ذَمَّ الْیَهُودَ وَ الْمُشْرِکِینَ وَالنَّوَاصِبَ فَقَالَ ما یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی وَ لَا الْمُشْرِکِینَ وَ لَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ الَّذِینَ هُمْ نَوَاصِبُ یَغْتَاظُونَ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ذِکْرِ مُحَمَّدٍ وَ فَضَائِلِ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ إِبَانَتِهِ عَنْ شَرِیفِ فَضْلِهِ وَ مَحَلِّهِ أَنْ یُنَزَّلَ عَلَیْکُمْ مِنْ خَیْرٍ مِنْ رَبِّکُمْ مِنَ الْآیَاتِ الزَّائِدَاتِ فِی شَرَفِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍّ وَ آلِهِمَا الطَّیِّبِینَ (وَ لَا یَوَدُّونَ أَنْ یَنْزِلَ دَلِیلٌ مُعْجِزٌ مِنَ السَّمَاءِ یُبَیِّنُ عَنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَهُمْ لِأَجْلِ ذَلِکَ یَمْنَعُونَ أَهْلَ دِینِهِمْ مِنْ أَنْ یُحَاجُّوکَ مَخَافَهًَْ أَنْ تُبْهِرَهُمْ حُجَّتُکَ وَ تُفْحِمَهُمْ مُعْجِزَاتُکَ فَیُؤْمِنَ بِکَ عَوَامُّهُمْ أَوْ یَضْطَرِبُونَ عَلَی رُؤَسَائِهِمْ فَلِذَلِکَ یَصُدُّونَ مَنْ یُرِیدُ لِقَاءَکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) لِیَعْرِفَ أَمْرَکَ بِأَنَّهُ لَطِیفٌ خَلَّاقٌ سَاحِرُ اللِّسَانِ لَا تراک {تَرَاهُ} وَ لَا یَرَاکَ خَیْرٌ لَکَ وَ أَسْلَمُ لِدِینِکَ وَ دُنْیَاکَ فَهُمْ بِمِثْلِ هَذَا یَصُدُّونَ الْعَوَامَّ عَنْکَ ... قَالَ فَلَمَّا قَرَعَهُمْ بِهَذَا رسولالله (صلی الله علیه و آله) حَضَرَهُ مِنْهُمْ جَمَاعَهًٌْ فَعَانَدُوهُ وَ قَالُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّکَ تَدَّعِی عَلَی قُلُوبِنَا خِلَافَ مَا فِیهَا مَا نَکْرَهُ أَنْ یَنْزِلَ عَلَیْکَ حُجَّهًٌْ تَلْزَمُ الِانْقِیَادَ لَهَا فَنَنْقَادَ فَقَالَ رسولالله (صلی الله علیه و آله) أَمَا إِنْ عَانَدْتُمْ مُحَمَّداً هَاهُنَا فَسَتُعَانِدُونَ رَبَّ الْعَالَمِینَ إِذَا أَنْطَقَ صَحَائِفُکُمْ بِأَعْمَالِکُمْ وَ تَقُولُونَ ظَلَمَتْنَا الْحَفَظَهًُْ وَ کَتَبُوا عَلَیْنَا مَا لَمْ نَجْتَرِمْهُ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُسْتَشْهَدُ جَوَارِحُکُمْ فَتَشْهَدُ عَلَیْکُمْ فَقَالُوا لَا تُبَعِّدْ شَاهِدَکَ فَإِنَّهُ فِعْلُ الْکَذَّابِینَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ الْقِیَامَهًِْ بُعْدٌ أَرِنَا فِی أَنْفُسِنَا مَا تَدَّعِی لِنَعْلَمَ صِدْقَکَ وَ لَنْ تَفْعَلَهُ لِأَنَّکَ مِنَ الْکَذَّابِینَفَقَالَ رسولالله (صلی الله علیه و آله) لِعَلِیٍّ (علیه السلام) اسْتَشْهِدْ جَوَارِحَهُمْ فَاسْتَشْهَدَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) فَشَهِدَتْ کُلُّهَا عَلَیْهِمْ أَنَّهُمْ لَا یَوَدُّونَ أَنْ یَنْزِلَ عَلَی أُمَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) عَلَی لِسَانِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) خَیْرٌ مِنْ عِنْدِ رَبِّکُمْ آیَهًٌْ بَیِّنَهًٌْ وَ حُجَّهًٌْ مُعْجِزَهًٌْ لِنُبُوَّتِهِ وَ إِمَامَهًِْ أَخِیهِ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَخَافَهًَْ أَنْ تُبْهِرَهُمْ حُجَّتُهُ وَ یُؤْمِنَ بِهِ عَوَامُّهُمْ وَ یَضْطَرِبَ عَلَیْهِ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فَقَالُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) لَسْنَا نَسْمَعُ هَذِهِ الشَّهَادَهًَْ الَّتِی تَدَّعِی أَنَّهَا تَشْهَدُ بِهَا جَوَارِحُنَا فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) هَؤُلَاءِ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ إِنَّ الَّذِینَ حَقَّتْ عَلَیْهِمْ کَلِمَتُ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ وَ لَوْ جاءَتْهُمْ کُلُّ آیَةٍ ادْعُ عَلَیْهِمْ بِالْهَلَاکِ فَدَعَا عَلَیْهِمْ عَلِیٌّ (علیه السلام) بِالْهَلَاکِ فَکُلُّ جَارِحَهًٍْ نَطَقَتْ بِالشَّهَادَهًِْ عَلَی صَاحِبِهَا انفْتَقَتْ حَتَّی مَاتَ مَکَانَه.
امام رضا (علیه السلام)- امام عسکری (علیه السلام) از امام رضا (علیه السلام) نقل کرده است: خداوند یهودیان، مشرکان و ناصبیها را سرزنش نمود و در این آیه فرمود: از میان اهل کتاب آنان که کافر شدند که منظور، یهودیان و مسیحیان است و نیز مشرکان. (بقره/۱۰۵) که همان ناصبیها هستند، به خاطر اینکه از ذکر نام خدا و اسم محمّد (صلی الله علیه و آله) و فضائل علی (علیه السلام) خشمگین میشوند و اظهار فضل و شرف علی (علیه السلام)، خشم ایشان را میافزاید، دوست نمیدارند که از جانب پروردگار به شما خیری برسد. (بقره/۱۰۵) تا موجب افزایش عظمت و شخصیّت محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و خاندان آنها گردد و دوست ندارند دلیل معجزهآسایی از آسمان فرود آید که موجب آشکارشدن مقام محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و خاندان آنها شود. به همینجهت مانع همکیشان خود میشوند که با تو به استدلال پردازند؛ تا مبادا بر آنها پیروز شوی و معجزات تو آنها را مجاب و مغلوب نماید و باعث ایمانآوردن عوام آنها شود و یا در مورد رؤسای خود تردید پیدا کنند. به همینجهت، جلوی هرکس را که مایل به ملاقات تو است میگیرند تا تو را بهعنوان یک ساحر زبانباز جلوهگر سازند و به او میگویند: «اگر او را نبینی و او تو را نبیند، برای تو بهتر است و موجب سلامتی دین و دنیای تو میشود». بهوسیلهی چنین مسائلی مانع هدایتِ عوام خود میشدند... وقتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آنها را مورد سرزنش قرار داد، گروهی از یهودیان خدمت او رسیدند و شروع به دشمنی کردند. گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! ادّعا میکنی که در دل ما چیزی است [مانند کفر به خدا] درحالیکه خلاف آن چیزی است [که تو ادّعا میکنی] در دل ما قرار دارد. ما بیمیل نیستیم بر آنکه دلیلی بر تو نازل شود تا موجب انقیاد و اطاعت ما از شما بشود». فرمود: «همانطور که اکنون شما با محمّد (صلی الله علیه و آله) دشمنی میورزید، در آینده نیز وقتی نامهی عمل شما گویا شود، با خدا به دشمنی خواهید پرداخت و میگویید: «خدایا! ملائکهی نویسنده، به ما ستم روا داشتهاند و چیزهایی را به ما نسبت دادهاند که انجام ندادهایم». در چنین موقعی جوارح و اعضایتان علیه شما گواهی میدهند». [یهودیان] گفتند: «[ای محمّد (صلی الله علیه و آله)]! چه استشهاد دور و بعیدی آوردی! این کار دروغگویان است. بین ما و قیامت بسیار فاصله است. این ادّعا را اکنون در بدنهای ما نشان بده تا بفهمیم راست میگویی و هرگز نمیتوانی این کار را انجام دهی؛ چون دروغگو هستی»! پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «جوارح آنها را به شهادت بخواه»! و امیرالمؤمنین (علیه السلام) اعضاء و جوارح ایشان را به شهادت خواست. پس تمام جوارح آنها گواهی دادند که اینها دوست ندارند بر امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) به زبان آن جناب، خیری از جانب خدا نازل شود و نمیخواهند آیهای روشنگر، حجّت و معجزهای برای اثبات نبوّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امامت برادرش علی (علیه السلام) نازل شود؛ مبادا که مغلوب شوند و عوام آنها ایمان آورند و گروهی از آنها از این دانشمندان سرپیچی کنند. گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! ما این شهادت را نمیپذیریم که میگویی جوارح ما شهادت میدهند». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «اینها از کسانی هستند که خداوند دربارهی ایشان میفرماید: إِنَّ الَّذِینَ حَقَّتْ عَلَیْهِمْ کَلِمَتُ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ وَ لَوْ جاءَتْهُمْ کُلُّ آیَةٍ اینک آنها را نفرین کن تا هلاک شوند». امیرالمؤمنین (علیه السلام) آنها را نفرین نمود. پس هر عضوی که علیه آنها گواهی داده بود، از هم پاشید؛ بهطوری آنها که همان جا مردند.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ الَّذِینَ حَقَّتْ عَلَیْهِمْ کَلِمَتُ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ وَ لَوْ جاءَتْهُمْ کُلُّ آیَةٍ حَتَّی یَرَوُا الْعَذابَ الْأَلِیمَ قَالَ الَّذِینَ جَحَدُوا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَوْلُهُ إِنَّ الَّذِینَ حَقَّتْ عَلَیْهِمْ کَلِمَتُ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ قَالَ عُرِضَتْ عَلَیْهِمُ الْوَلَایَهًُْ وَ فُرِضَ عَلَیْهِمُ الْإِیمَانُ بِهَا فَلَمْ یُؤْمِنُوا بِهَا.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ الَّذِینَ حَقَّتْ عَلَیْهِمْ کَلِمَتُ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ وَ لَوْ جاءَتْهُمْ کُلُّ آیَةٍ حَتَّی یَرَوُا الْعَذابَ الْأَلِیمَ یعنی آنانی که امیرمؤمنان (علیه السلام) را انکار کردند و دربارهی إِنَّ الَّذِینَ حَقَّتْ عَلَیْهِمْ کَلِمَتُ رَبِّکَ لاَ یُؤْمِنُونَ، ولایت بر آنان عرضه شد و ایمان به آن برای آنان واجب شد؛ ولی آنان به ولایت ایمان نیاوردند.
الصّادق (علیه السلام)- عَن سُلیمانبنخالِد قَالَ: سَمِعتُ أباعَبدالله (علیه السلام) یَقولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهًًْ مِنْ نُورٍ وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَکاً یُسَدِّدُهُ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهًًْ سَوْدَاءَ وَ سَدَّ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ شَیْطَاناً یُضِلُّهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ فَمَنْ یُرِدِ اللهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ و قال إِنَّ الَّذِینَ حَقَّتْ عَلَیْهِمْ کَلِمَتُ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ وَ قَالَ أُولئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللهُ أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- سلیمانبنخالد گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) میفرماید: هرگاه خداوند، خوبی بندهای را بخواهد، در دلش نقطهی سفیدی میاندازد و گوشهای دلش را میگشاید و بر او فرشتهای میگمارد که پیوسته او را استوار و پابرجا نگه میدارد. و هرگاه بدِ بندهای را بخواهد، در دلش نقطهی سیاهی میافکند و گوشهای دلش را میببندد و بر او شیطانی میگمارد که گمراهش میسازد. آنگاه حضرت این آیات را تلاوت فرمود: آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینهاش را برای [پذیرش] اسلام، گشاده میسازد و آنکس را که به خاطر اعمال خلافش بخواهد گمراه سازد، سینهاش را آنچنان تنگ میکند که گویی میخواهد که به آسمان فرا رود. بدینسان خدا به آنهایی که ایمان نمیآورند پلیدی مینهد. (انعام/۱۲۵)؛ کسانی که فرمان پروردگار تو بر آنان تحقّق یافته، [و به جرم اعمالشان، توفیق هدایت را از آنها گرفته هرگز] ایمان نمیآورند. (یونس/۹۶) آنها کسانی هستند که خدا نخواسته دلهایشان را پاک کند. (مائده/۴۱)