آیه ثُمَّ بَعَثْنا مِنْ بَعْدِهِ رُسُلاً إِلى قَوْمِهِمْ فَجاءُوهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَما كانُوا لِيُؤْمِنُوا بِما كَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ كَذلِكَ نَطْبَعُ عَلى قُلُوبِ الْمُعْتَدينَ [74]
سپس بعد از او ( نوح)، پيامبرانى بهسوى قومشان فرستاديم؛ آنان دلايل روشن برايشان آوردند؛ امّا آنها، [بر اثر لجاجت] به چيزى كه پيش از آن تكذيب كرده بودند، ايمان نياوردند. اينچنين بر دلهاى تجاوزكاران مهر مىنهيم [تا چيزى را درك نكنند].
الباقر (علیه السلام)- عَنْ عُقْبَهًْ قال قال أبوجعفر (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ فَخَلَقَ مَا أَحَبَّ مِمَّا أَحَبَّ وَ کَانَ مَا أَحَبَّ أَنْ خَلَقَهُ مِنْ طِینَهًِْ الْجَنَّهًِْ وَ خَلَقَ مَا أَبْغَضَ مِمَّا أَبْغَضَ وَ کَانَ مَا أَبْغَضَ أَنْ خَلَقَهُ مِنْ طِینَهًِْ النَّارِ ثُمَّ بَعَثَهُمْ فِی الظِّلَالِ فَقُلْتُ وَ أَیُّ شَیْءٍ الظِّلَالُ قَالَ أَ لَمْ تَرَ إِلَی ظِلِّکَ فِی الشَّمْسِ شَیْءٌ وَ لَیْسَ بِشَیْءٍ ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ فِیهِمُ النَّبِیِّینَ یَدْعُونَهُمْ إِلَی الْإِقْرَارِ بِاللَّهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ ثُمَّ دَعَاهُمْ إِلَی الْإِقْرَارِ بِالنَّبِیِّینَ فَأَقَرَّ بَعْضُهُمْ وَ أَنْکَرَ بَعْضُهُمْ ثُمَّ دَعَاهُمْ إِلَی وَلَایَتِنَا فَأَقَرَّ بِهَا وَ اللَّهِ مَنْ أَحَبَّ وَ أَنْکَرَهَا مَنْ أَبْغَضَ وَ هُوَ قَوْلُهُ فَما کانُوا لِیُؤْمِنُوا بِما کَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ.
امام باقر (علیه السلام)- از عُقبه نقل شده که امام باقر (علیه السلام) فرمود: «پروردگار متعال، مخلوقاتش را آفرید. هر آنکه را دوست داشت، از آنچه که دوست داشت، آفرید و کسانی را که دوست داشت از گِل و سرشتی از بهشت آفرید و آفرینش آن کسانی را که ناخوش داشت، از جنس آن چیزی که دوست نداشت، قرار داد و آنان را که نفرت داشت از سرشت آتش آفرید. بعد همهی آنها را در سایهها برانگیخت». گفتم: «سایهها دیگر چیست»؟ فرمود: «مگر تو متوجّه سایهات در زیر تابش آفتاب نشدهای که به ظاهر چیزی به نظر میآید ولی چیزی نیست! (منظور عدم استقلال سایه از وجودش است که تمثیلی برای عالم ذر و عالم مثال و عالم ارواح است) سپس از میان آنان پیغمبرانی را برانگیخت تا مردم را به ایمان به خداوند دعوت کنند و این کلام خدا که فرمود: و اگر از آنها بپرسی چه کسی آنان را آفریده، قطعاً میگویند: خدا. (زخرف/۸۷) [پس آنها را به اقرارکردن به حقّانیّت پیامبران (دعوت کردند امّا گروهی پذیرفتند و گروهی منکر شدند. سپس مردم را به پذیرش ولایت ما دعوت کردند. به خداوند قسم، آنان که محبّت الهی در سرشتشان بود، ولایت ما را پذیرفتند و کسانی که نفرت در سرشتشان بود، منکر آن شدند و آیهی فَمَا کَانُواْ لِیُؤْمِنُواْ بِمَا کَذَّبُواْ بِهِ مِن قَبْلُ به همین موضوع اشاره میکند». سپس امام باقر (علیه السلام) فرمود: «تکذیبکردن آنها از همانجا آغاز گشت».
الصّادقین (علیها السلام)- إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ هِیَ أَظِلَّهًٌْ فَأَرْسَلَ رَسُولَهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ کَذَّبَهُ ثُمَّ بَعَثَهُ فِی الْخَلْقِ الْآخَرِ فَآمَنَ بِهِ مَنْ کَانَ آمَنَ بِهِ فِی الْأَظِلَّهًِْ وَ جَحَدَهُ مَنْ جَحَدَ بِهِ یَوْمَئِذٍ فَقَالَ فَما کانُوا لِیُؤْمِنُوا بِما کَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ.
امام باقر و امام صادق (علیها السلام)- خداوند متعال، مخلوقات را درحالیکه سایه بودند آفرید. سپس فرستادهاش حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را برانگیخت و گروهی به او ایمان آوردند و گروهی او را تکذیب نمودند. سپس وی را در میان جماعت و گروه دیگری [که خلق شده و دیگر در سایه نبودند] مبعوث نمود. آنان که در جهان سایهها، ایمان آورده بودند، به او ایمان آوردند و آنان که در آن هنگام او را انکار کرده بودند، منکر او شدند و خداوند نیز فرموده است: فَمَا کَانُواْ لِیُؤْمِنُواْ بِمَا کَذَّبُواْ بِهِ مِن قَبْلُ.
الصّادق (علیه السلام)- بَعَثَ اللَّهُ الرُّسُلَ إِلَی الْخَلْقِ وَ هُمْ فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ فَمَنْ صَدَّقَ حِینَئِذٍ صَدَّقَ بَعْدَ ذَلِکَ وَ مَنْ کَذَّبَ حِینَئِذٍ کَذَّبَ بَعْدَ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند متعال پیامبران را بهسوی مردم فرستاد، درحالیکه آن مردم هنوز در صلب پدران و رحم مادرانشان بودند [و خلق نشده بودند]. پس آن دسته از مردمی که در آن حالت، پیامبران (را تصدیق نمودند، بعد از آن نیز ایشان را تصدیق کردند و گروهی که در آن شرایط، پیامبران (را تکذیب نمودند، بعد از آن نیز چنین کردند.
الصّادق (علیه السلام)- عن ابن مسکان فِی قَوْلِهِ وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی شَهِدْنا قُلْتُ مُعَایَنَهًًْ کَانَ هَذَا قَالَ نَعَمْ فَثَبَتَتِ الْمَعْرِفَهًُْ وَ نَسُوا الْمَوْقِفَ وَ سَیَذْکُرُونَهُ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَدْرِ أَحَدٌ مَنْ خَالِقُهُ وَ رَازِقُهُ فَمِنْهُمْ مَنْ أَقَرَّ بِلِسَانِهِ فِی الذَّرِّ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ فَقَالَ اللَّهُ فَما کانُوا لِیُؤْمِنُوا بِما کَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ.
امام صادق (علیه السلام)- ابن مسکان گوید: در مورد آیه: و [به خاطر بیاور] زمانی را که پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذرّیّهی آنها را برگرفت و آنها را گواه بر خویشتن ساخت [و فرمود]: «آیا من پروردگار شما نیستم»؟ گفتند: «آری، گواهی میدهیم»! (اعراف/۱۷۲) از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا این [جریان گواهیگرفتن از بنیآدم] به صورت دیدن با چشم بوده است»؟ فرمود: آری [اینگونه بوده است و] این معرفت و شناخت در دلها بهجای مانده، ولی مردم آن صحنه را فراموش کردند و بهزودی آن را بهخاطر خواهند آورد. اگر آن شناخت [در عالم ذرّ] نبود هیچکس نمیدانست آفریدگار و روزیدهندهاش کیست. گروهی از مردم هستند که در عالم ذرّ با زبان اقرار [به خدا] نمودند ولی قلباً ایمان نیاوردند و خدا در مورد آنها فرموده است: فَما کانُوا لِیُؤْمِنُوا بِما کَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ.
الصّادق (علیه السلام)- وَ لَعَمْرِی مَا أُتِیَ الْجُهَّالُ قَوْمٍ مِنْ أَهْلِ الْإِلْحَادِ بِالرُّبُوبِیَّهًْ مِنْ قِبَلِ رَبِّهِمْ وَ إِنَّهُمْ لَیَرَوْنَ الدَّلَالَاتِ الْوَاضِحَاتِ وَ الْعَلَامَاتِ الْبَیِّنَاتِ فِی خَلْقِهِمْ وَ مَا یُعَایِنُونَ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الصُّنْعَ الْعَجِیبَ الْمُتْقَنَ الدَّالَّ عَلَی الصَّانِعِ وَ لَکِنَّهُمْ قَوْمٌ فَتَحُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ أَبْوَابَ الْمَعَاصِی وَ سَهَّلُوا لَهَا سَبِیلَ الشَّهَوَاتِ فَغَلَبَتِ الْأَهْوَاءُ عَلَی قُلُوبِهِمْ وَ اسْتَحْوَذَ الشَّیْطَانُ بِظُلْمِهِمْ عَلَیْهِمْ وَ کَذَلِکَ یَطْبَعُ اللهُ عَلی قُلُوبِ الْمُعْتَدِین.
امام صادق (علیه السلام)- به جانم سوگند، این نادانان (یعنی، منکران ربوبیّت خداوند) از طرف خدا به جهالت کشانده نمیشوند چرا که آنان، دلالتهای روشن و علامتهای آشکار را در آفرینش خود میبینند و آنچه در عظمت آسمانها و زمین و ساخت عجیب و استوارِ آنها که دلالت بر سازندهی آن میکند را با چشم خود میبینند ولی [مشکل این است که] ایشان گروهی هستند که به روی خود درهای گناهان را گشوده و راههای [رسیدن به] لذّتهای حرام را برای خود آسان کردهاند؛ در نتیجه خواهشهای نفسانی بر دلهای آنها غلبه کرده و شیطان بهخاطر ستمهایشان بر آنها چیره گشته است وَ کَذَلِکَ یَطْبَعُ اللهُ عَلی قُلُوبِ المُعْتَدِین.