آیه ۶۶ - سوره احزاب

آیه يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولاَ [66]

در آن روز كه صورت‌هاى آنان در آتش [دوزخ] دگرگون خواهد شد [پشيمان مى‌شوند و] مى‌گويند: «اى كاش خدا و پيامبر را اطاعت كرده بوديم»( !

۱
(احزاب/ ۶۶)

الباقر ( إِذَا أَرَادَ اللَّهُ قَبْضَ الْکَافِرِ قَالَ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ انْطَلِقْ أَنْتَ وَ أَعْوَانُکَ إِلَی عَدُوِّی فَإِنِّی قَدْ أَبْلَیْتُهُ فَأَحْسَنْتُ الْبَلَاءَ وَ دَعَوْتُهُ إِلَی دَارِ السَّلَامِ فَأَبَی إِلَّا أَنْ یَشْتِمَنِی وَ کَفَرَ بِی وَ بِنِعْمَتِی وَ شَتَمَنِی عَلَی عَرْشِی فَاقْبِضْ رُوحَهُ حَتَّی تَکُبَّهُ فِی النَّارِ قَالَ فَیَجِیئُهُ مَلَکُ الْمَوْتِ بِوَجْهٍ کَرِیه ... ثُمَّ یُقَالُ لَهُ اقْرَأْ کِتَابَکَ قَالَ فَیَقُولُ أَیُّهَا الْمَلَکُ کَیْفَ أَقْرَأُ وَ جَهَنَّمُ أَمَامِی قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ دُقَّ عُنُقَهُ وَ اکْسِرْ صُلْبَهُ وَ شُدَّ نَاصِیَتَهُ إِلَی قَدَمَیْهِ ثُمَّ یَقُولُ خُذُوهُ فَغُلُّوهُ قَالَ فَیَبْتَدِرُهُ لِتَعْظِیمِ قَوْلِ اللَّهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ غِلَاظٍ شِدَادٍ فَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتِفُ لِحْیَتَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَحْطِمُ عِظَامَهُ قَالَ فَیَقُولُ أَ مَا تَرْحَمُونِی قَالَ فَیَقُولُونَ یَا شَقِیُّ کَیْفَ نَرْحَمُکَ وَ لَا یَرْحَمُکَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ أَ فَیُؤْذِیکَ هَذَا قَالَ فَیَقُولُ نَعَمْ أَشَدَّ الْأَذَی قَالَ فَیَقُولُونَ یَا شَقِیُّ وَ کَیْفَ لَوْ قَدْ طَرَحْنَاکَ فِی النَّارِ قَالَ فَیَدْفَعُهُ الْمَلَکُ فِی صَدْرِهِ دَفْعَهًًْ فَیَهْوِی سَبْعِینَ أَلْفَ عَامٍ قَالَ فَیَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا.

امام باقر ( هرگاه خدا بخواهد روح انسان کافر را بگیرد، می‌گوید: «ای فرشته‌ی مرگ! تو و یارانت نزد دشمنم بروید، زیرا من او را مورد آزمایش قرار داده‌ام و این آزمایش را به نیکویی انجام داده‌ام و او را به دارالسلام (جایگاه آرامش) دعوت کردم، امّا او نپذیرفت و بر دشنام‌دادن به من اصرار ورزید. او به من و نعمتهای من کفر ورزیده و به من بر فراز عرش، دشنام داده است. پس روحش را بگیر تا اینکه او را با صورت در آتش بیندازی». پس فرشته مرگ به‌سراغ او می‌آید، درحالی‌که چهره‌ی او [یعنی فرشته‌ی مرگ] منفور و زشت است و به او گفته می‌شود: «نامه‌ی اعمال خودت را بخوان». پاسخ می‌دهد: «چگونه بخوانم، درحالی‌که جهنّم در مقابل من است»؟ آنگاه خداوند می‌فرماید: «گردن و کمرش را بشکن و موهای جلوی سرش را به پاهایش گره بزن». سپس می‌فرماید: خُذُوهُ فَغُلُّوهُ برای تعظیم فرمایش خداوند و اجرای آن، هفتاد هزار فرشته درشت‌خو و سخت‌گیر می‌شتابند. گروهی موهای محاسن وی را می‌کنند، و گروهی استخوان‌هایش را می‌شکنند و او می‌گوید: مرا ببخشید. (آیا به من رحم نمی‌کنید؟) آن‌ها می‌گویند: «ای مجرم! چگونه در حقّ تو بخشش کنیم، درحالی‌که خداوند که ارحم‌الراحمین است، تو را نبخشید! آیا این تو را اذیت می‌کند»؟ پاسخ می‌دهد: «آری، مرا به شدیدترین شکل اذیت می‌کند». و به او می‌گویند: «ای مجرم چطور است تو را در جهنّم بیندازیم»؟ آنگاه آن فرشته از سمت مقابل به وی ضربه‌ای می‌زند که هفتاد هزار سال سقوط می‌کند. آنگاه مجرمان می‌گویند: فَیَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۲۷۶
بحار الأنوار، ج۸، ص۳۱۹/ الاختصاص، ص۳۶۱
۲
(احزاب/ ۶۶)

أمیرالمؤمنین ( الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (قَالَ دَخَلَ عَلَیْنَا حِبْرٌ مِنْ أَحْبَارِ الْیَهُودِ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ إِبْرَاهِیمَ (وَ الْأَنْبِیَاءِ وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ فَسَلَّمَ عَلَیْنَا وَ جَلَسَ وَ لَبِثَ هُنَیْئَهًًْ ثُمَّ قَالَ یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (مَا تَرَکْتُمْ لِنَبِیٍ دَرَجَهًًْ وَ لَا لِمُرْسَلٍ فَضِیلَهًًْ إِلَّا وَ قَدْ نَحَلْتُمُوهَا لِمُحَمَّدٍ (نَبِیِّکُمْ فَهَلْ عِنْدَکُمْ جَوَابٌ إِنْ أَنَا سَأَلْتُکُمْ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (سَلْ یَا أَخَا الْیَهُودِ مَا أَحْبَبْتَ فَإِنِّی أُجِیبُکَ عَنْ کُلِّ مَا تَسْأَلُ بِعَوْنِ اللَّه ... وَ اللَّهِ لَقَدْ بَلَغَ مِنْ فَضْلِهِ (فِی الدُّنْیَا وَ مِنْ فَضْلِهِ فِی الْآخِرَهًِْ مَا تَقْصُرُ عَنْهُ الصِّفَاتُ وَ لَکِنْ أُخْبِرُکَ بِمَا یَحْمِلُهُ قَلْبُکَ وَ لَا یَدْفَعُهُ عَقْلُکَ وَ لَا تُنْکِرُهُ بِعِلْمٍ إِنْ کَانَ عِنْدَهُ فَقَدْ بَلَغَ مِنْ فَضْلِهِ أَنَّ أَهْلَ النَّارِ یَهْتِفُونَ وَ یَصْرُخُونَ بِأَصْوَاتِهِمْ نَدَماً أَنْ لَا یَکُونُوا قَدْ أَجَابُوهُ فِی الدُّنْیَا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ فَ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولا.

امام علی ( از امام حسین (روایت است: پس از درگذشت رسول خدا (اصحاب در مسجد حضرت نشسته بودند و از فضایل پیامبر (یاد میکردند. ناگاه یکی از علمای یهود از اهالی شام بر ما وارد شد. او تورات و انجیل و زبور و صُحُف ابراهیم و پیامبران را خواند بود و نشانههای آنان را میشناخت. بر ما سلام کرد و نشست. کمی درنگ کرد و سپس گفت: ای امّت محمّد! شما هیچ مقامی از هیچ پیامبری را و هیچ فضیلتی از هیچ رسولی را وانگذاشتهاید و همه را به پیامبر (خود نسبت دادهاید، اگر من از شما سؤال کنم پاسخی دارید»؟ امیرمومنان (به او فرمود: «ای برادر یهودی! هر چه دوست داری بپرس، من به یاری و منّت خداوند متعال از هر چیزی بپرسی پاسخت را میدهم». خداوند فضیلت حضرت در دنیا و آخرت را به جایی رسانده که صفات از بیانش ناتوانند امّا من تو را از چیزهایی آگاه میسازم که قلبت تابش را داشته باشد و عقلت از آن سر باز نزند و دانشی که داری آن را انکار نکند. فضیلت حضرت به جایی رسیده که دوزخیان فریادزنان و نعرهکشان در حسرتاند که چرا در دنیا او را اجابت نکردهاند، خداوند عزّوجلّ فرمود: یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۲۷۸
إرشادالقلوب، ج۲، ص۴۰۶/ بحار الأنوار، ج۱۶، ص۳۴۱
۳
(احزاب/ ۶۶)

الرّضا ( کَیْفَ یُوصَفُ بِکُنْهِهِ مُحَمَّدٌ (وَ قَدْ قَرَنَهُ الْجَلِیلُ بِاسْمِهِ وَ شَرِکَهُ فِی عَطَائِهِ وَ أَوْجَبَ لِمَنْ أَطَاعَهُ جَزَاءَ طَاعَتِهِ إِذْ یَقُولُ وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ قَالَ یَحْکِی قَوْلَ مَنْ تَرَکَ طَاعَتَهُ وَ هُوَ یُعَذِّبُهُ بَیْنَ أَطْبَاقِ نِیرَانِهَا وَ سَرَابِیلِ قَطِرَانِهَا یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولاَ.

امام رضا ( چگونه می‌توان حقیقت ذاتش را توصیف نمود. محمّد (را همردیف اسم خود قرار داده و در بخشش و عطای خویش او را شریک کرده و برای کسی که از او اطاعت نموده پاداش مقرّر و لازم کرده زیرا می‌فرماید: آن‌ها فقط از این انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل [و کرم] خود، بی‌نیاز ساختند! (توبه/۷۴). و از قول کسانی که پیروی از پیامبر (را ترک کرده‌اند و در شراره‌های جهنّم در عذابند و پوششی از قطران جهنّم دارند می‌فرماید: یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۲۷۸
بحار الأنوار، ج۵۰، ص۱۷۷/ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۳۶۶/ کشف الغمهًْ، ج۲، ص۳۸۶

ولایت

۱
(احزاب/ ۶۶)

علی‌بن‌إبراهیم ( قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (فِی قَوْلِهِ یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ فَإِنَّهَا کِنَایَهًٌْ عَنِ الَّذِینَ غَصَبُوا آلَ مُحَمَّدٍ (حَقَّهُمْ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا یَعْنِی فِی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ؛ این آیه، کنایه از کسانی است که حقّ آل محمّد (را غصب نمودند. منظور از آیه‌ی یَقُولُونَ یَا لَیْتَنَا أَطَعْنَا اللهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا، در مورد امیرالمؤمنین (است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۲۷۸
بحار الأنوار، ج۳۰، ص۱۵۲/ القمی، ج۲، ص۱۹۷/ البرهان/ نورالثقلین
بیشتر