آیه لَقَدْ كانَ لَكُمْ في رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللهَ كَثيراً [21]
به يقين براى شما در زندگى پيامبر خدا سرمشق نيكويى بود، براى آنها كه اميد به رحمت خدا و روز بازپسين دارند و خدا را بسيار ياد مى‌كنند.
الصّادق ( عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (کَانَ إِذَا صَلَّی الْعِشَاءَ الْآخِرَهًَْ أَمَرَ بِوَضُوئِهِ وَ سِوَاکِهِ یُوضَعُ عِنْدَ رَأْسِهِ مُخَمَّراً فَیَرْقُدُ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ یَقُومُ فَیَسْتَاکُ وَ یَتَوَضَّأُ وَ یُصَلِّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ ثُمَّ یَرْقُدُ ثُمَّ یَقُومُ فَیَسْتَاکُ وَ یَتَوَضَّأُ وَ یُصَلِّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ ثُمَّ یَرْقُدُ حَتَّی إِذَا کَانَ فِی وَجْهِ الصُّبْحِ قَامَ فَأَوْتَرَ ثُمَّ صَلَّی الرَّکْعَتَیْنِ ثُمَّ قَالَ لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ قُلْتُ مَتَی کَانَ یَقُومُ قَالَ بَعْدَ ثُلُثِ اللَّیْلِ وَ قَالَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ بَعْدَ نِصْفِ اللَّیْلِ.
امام صادق ( حلبی گوید: امام صادق (فرمود: هنگامی که رسول خدا (نماز عشاء را اقامه نمود دستور می‌داد آب وضو و مسواک نزدیک سرش گذاشته و روی آن پوشانده شود. سپس هراندازه که خدا می‌خواست، می‌خوابید، سپس از خواب بیدار می‌شد و مسواک می‌زد و وضو می‌گرفت و چهار رکعت نماز می‌خواند و سپس هراندازه که خدا می‌خواست می‌خوابید. سپس از خواب بیدار می‌شد و مسواک می‌زد و وضو می‌گرفت و چهار رکعت نماز می‌خواند. دوباره می‌خوابید تا اینکه نزدیک نماز صبح شود؛ در این هنگام از خواب بلند می‌شد و دو رکعت نماز می‌خواند. سپس فرمود: لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ. پرسیدم: «پیامبر چه ساعتی از خواب بیدار می‌شد»؟ فرمود: «بعد از اینکه یک سوّم شب سپری می‌گشت».
الرّسول ( عَنْ سَعِیدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (یَقُولُ صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ (ثُمَّ سَلَّمَ فِی رَکْعَتَیْنِ فَسَأَلَهُ مَنْ خَلْفَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (أَ حَدَثَ فِی الصَّلَاهًِْ شَیْءٌ قَالَ وَ مَا ذَلِکَ قَالُوا إِنَّمَا صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ فَقَالَ أَ کَذَلِکَ یَا ذَا الْیَدَیْنِ وَ کَانَ یُدْعَی ذَا الشِّمَالَیْنِ فَقَالَ نَعَمْ فَبَنَی عَلَی صَلَاتِهِ فَأَتَمَّ الصَّلَاهًَْ أَرْبَعاً وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الَّذِی أَنْسَاهُ رَحْمَهًًْ لِلْأُمَّهًِْ أَ لَا تَرَی لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَنَعَ هَذَا لَعُیِّرَ وَ قِیلَ مَا تُقْبَلُ صَلَاتُکَ فَمَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ الْیَوْمَ ذَاکَ قَالَ قَدْ سَنَّ رَسُولُ اللَّهِ (وَ صَارَتْ أُسْوَهًًْ وَ سَجَدَ سَجْدَتَیْنِ لِمَکَانِ الْکَلَامِ.
پیامبر ( سعیدبن‌اعرج گوید: از امام صادق (شنیدم که می‌فرمود: رسول خدا (نماز خواند و در رکعت دوّم سلام داد فردی از عقب سؤال نمود: «ای رسول خدا (آیا در حین نماز اتّفاق خاصی افتاد»؟ پیامبر (فرمود: «چگونه»؟ گفتند: «در رکعت دوم نماز سلام دادید». پیامبر به شخصی به نام ذوالیدین که معروف به ذوالشمالین هم بود فرمود: «آیا چنین است»؟ جواب داد: «بله». پس آن حضرت نماز را اقامه نمود و چهار رکعت کامل به‌جا آورد و فرمود: «خداوند این نسیان را بر من عارض نمود تا باعث رحمت بر امّت باشد آیا ندیدی اگر شخصی مرتکب این سهو شود سرزنش می‌گردد که نماز قبول نیست؟! گفته شد که نمازت مقبول نیست و هرکس بعد از این مرتکب این نسیان شود حکمش همین است». فرمود: «رسول خدا (سنّتی به‌جا گذاشت و این سنّت الگو برای همگان شد و آن اینکه دو سجده سهو برای این مورد به جا آورد».
أمیرالمؤمنین ( فی الإحتجاج فِی خَبَرِ مَنِ ادَّعَی التَّنَاقُضَ فِی الْقُرْآنِ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (وَ أَمَّا هَفَوَاتُ الْأَنْبِیَاءِ (وَ مَا بَیَّنَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ وُقُوعُ الْکِنَایَهًِْ عَنْ أَسْمَاءِ مَنِ اجْتَرَمَ أَعْظَمَ مِمَّا اجْتَرَمَتْهُ الْأَنْبِیَاءُ (مِمَّنْ شَهِدَ الْکِتَابُ بِظُلْمِهِمْ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ أَدَلِّ الدَّلَائِلِ عَلَی حِکْمَهًِْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الْبَاهِرَهًِْ وَ قُدْرَتِهِ الْقَاهِرَهًِْ وَ عِزَّتِهِ الظَّاهِرَهًِْ لِأَنَّهُ عَلِمَ أَنَّ بَرَاهِینَ الْأَنْبِیَاءِ (تَکْبُرُ فِی صُدُورِ أُمَمِهِمْ وَ أَنَّ مِنْهُمْ (مَنْ) یَتَّخِذُ بَعْضَهُمْ إِلَهاً کَالَّذِی کَانَ مِنَ النَّصَارَی فِی ابْنِ مَرْیَمَ فَذَکَرَهَا دَلَالَهًًْ عَلَی تَخَلُّفِهِمْ عَنِ الْکَمَالِ الَّذِی تَفَرَّدَ بِهِ عَزَّوَجَلَّ أَ‌لَمْ تَسْمَعْ إِلَی قَوْلِهِ فِی صِفَهًِْ عِیسَی حَیْثُ قَالَ فِیهِ وَ فِی أُمِّهِ کانا یَأْکُلانِ الطَّعامَ یَعْنِی أَنَّ مَنْ أَکَلَ الطَّعَامَ کَانَ لَهُ ثُفْلٌ وَ مَنْ کَانَ لَهُ ثُفْلٌ فَهُوَ بَعِیدٌ مِمَّا ادَّعَتْهُ النَّصَارَی لِابْنِ‌مَرْیَمَ وَ لَمْ یُکَنِّ عَنْ أَسْمَاءِ الْأَنْبِیَاءِ (تَجَبُّراً وَ تَعَزُّزاً بَلْ تَعْرِیفاً لِأَهْلِ الِاسْتِبْصَارِ أَنَّ الْکِنَایَهًَْ عَنْ أَسْمَاءِ ذَوِی الْجَرَائِرِ الْعَظِیمَهًِْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ فِی الْقُرْآنِ لَیْسَتْ مِنْ فَعْلِهِ تَعَالَی وَ أَنَّهَا مِنْ فِعْلِ الْمُغَیِّرِینَ وَ الْمُبَدِّلِینَ الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِینَ وَ اعْتَاضُوا الدُّنْیَا مِنَ الدِّینِ وَ قَدْ بَیَّنَ اللَّهُ تَعَالَی قِصَصَ الْمُغَیِّرِین ... فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ فَالزَّبَدُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ کَلَامُ الْمُلْحِدِینَ الَّذِینَ أَثْبَتُوهُ فِی الْقُرْآنِ فَهُوَ یَضْمَحِلُّ وَ یَبْطُلُ وَ یَتَلَاشَی عِنْدَ التَّحْصِیلِ وَ الَّذِی یَنْفَعُ النَّاسَ مِنْهُ فَالتَّنْزِیلُ الْحَقِیقِیُّ الَّذِی لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لامِنْ خَلْفِهِ وَ الْقُلُوبُ تَقْبَلُهُ وَ الْأَرْضُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ هِیَ مَحَلُّ الْعِلْمِ وَ قَرَارُهُ وَ لَیْسَ یَسُوغُ مَعَ عُمُومِ التَّقِیَّهًِْ التَّصْرِیحُ بِأَسْمَاءِ الْمُبَدِّلِینَ وَ لَا الزِّیَادَهًُْ فِی آیَاتِهِ عَلَی مَا أَثْبَتُوهُ مِنْ تِلْقَائِهِمْ فِی الْکِتَابِ لِمَا فِی ذَلِکَ مِنْ تَقْوِیَهًِْ حُجَجِ أَهْلِ التَّعْطِیلِ وَ الْکُفْرِ وَ الْمِلَلِ الْمُنْحَرِفَهًِْ عَنْ قِبْلَتِنَا وَ إِبْطَالِ هَذَا الْعِلْمِ الظَّاهِرِ الَّذِی قَدِ اسْتَکَانَ لَهُ الْمُوَافِقُ وَ الْمُخَالِفُ بِوُقُوعِ الِاصْطِلَاحِ عَلَی الِایتِمَارِ لَهُمْ وَ الرِّضَا بِهِمْ وَ لِأَنَّ أَهْلَ الْبَاطِلِ فِی الْقَدِیمِ وَ الْحَدِیثِ أَکْثَرُ عَدَداً مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ وَ لِأَنَّ الصَّبْرَ عَلَی وُلَاهًِْ الْأَمْرِ مَفْرُوضٌ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِنَبِیِّهِ (فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ إِیجَابُهُ مِثْلَ ذَلِکَ عَلَی أَوْلِیَائِهِ وَ أَهْلِ طَاعَتِهِ بِقَوْلِهِ لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ (أُسْوَهًٌْ حَسَنَهًٌْ فَحَسْبُکَ مِنَ الْجَوَابِ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ مَا سَمِعْتَ فَإِنَّ شَرِیعَهًَْ التَّقِیَّهًِْ تَحْظُرُ التَّصْرِیحَ بِأَکْثَرَ مِنْه.
امام علی ( در کتاب احتجاج آمده است: امیرالمؤمنین (در جواب مرد کافری که ادّعای تناقض در قرآن می‌کرد فرمود: «... امّا لغزش های پیامبران (و آنچه خداوند در کتابش بیان فرمود و نشستن کنایه به جای اسم برای کسانی که جرمی بزرگتر از جرم های پیامبران مرتکب شده اند و کتاب خدا به ستمگری آنان گواهی داده است؛ این از بزرگ‌ترین دلایل حکمت درخشان و قدرت چیره و عزّت آشکار خداوند عزّوجلّ است. او می دانست که برهان های پیامبران در سینه های امّت هایشان، بزرگ می نشیند و برخی از آنان برخی دیگر را به خدایی می گیرند. همچون آنچه نصرانی ها درباره‌ی فرزند مریم (کردند. ازاین‌رو چنین فرمود: «تا دلالتی باشد بر اینکه آن ها از کمالی که ویژه‌ی خداوند عزّوجلّ است، به دور هستند؛ مگر نشنیده‌ای خداوند در وصف عیسی (در آنجا که درباره‌ی او و مادرش (سخن می گفت، فرمود: هر دو، غذا می‌خوردند. (مائده/۷۵) یعنی هرکه غذا بخورد، زائده (مدفوع) دارد و هرکه زایده داشته باشد، از آنچه نصرانیّون درباره‌ی فرزند مریم (ادّعا می کنند، به دور است. خداوند عزّوجلّ نام پیامبران (را از روی فخرفروشی و تکبّر پنهان نداشت، بلکه چنین کرد تا اهل بصیرت بدانند پنهان‌داشتن نام منافقانی که گناهان بزرگ مرتکب می شوند، در قرآن از فعل خداوند متعال نیست، بلکه این کار از سوی تغییردهندگان و تبدیل‌کنندگانی است که قرآن را جزء جزء کردند و دنیا را به جای دین برگزیدند. خداوند متعال در بیان قصّه های تغییردهندگان فرمود: امّا کف‌ها به بیرون پرتاب میشوند، ولی آنچه به مردم سود میرساند [آب یا فلز خالص] در زمین می‌ماند. (رعد/۱۷) کف در اینجا همان کلامی است که ملحدان در قرآن ثبت کردند و این کلام، به هنگام برداشت، نابود و باطل و متلاشی می شود. امّا آنچه که مردم را سود می رساند، تنزیل راستین است که بطلان، نه از پیش و نه از پس، به آن راه نمی یابد و دل ها آن را می پذیرند و زمین نیز در اینجا همان محل و جایگاه علم است. پس بسته به امر فراگیر تقیّه، آشکارکردن نام های تبدیل‌کنندگان روا نیست، همان‌گونه که افزودن بر آیات درباره‌ی آنچه آنان از جانب خود در کتاب خدا ثبت کردند نیز روا نیست؛ چراکه این کار، سبب نیرومندشدن دلایل اهل تعطیل و کفر پیشگان و ملّت های منحرف از قبله‌ی ما می شود و به باطل‌شدن این علم آشکار می انجامد. علمی که موافق و مخالف به آن گردن نهاده اند؛ چراکه برای آنان سودمند می افتد و خشنودی آنان را فراهم می آورد و ازاین‌رو آن را می پذیرند. از سوی دیگر این کنایه‌گویی بدان خاطر است که چه در گذشته و چه در حال، تعداد اهل باطل بیشتر از اهل حق بوده و نیز بدان سبب است که بر اساس آنچه خداوند به پیامبرش (فرمود، شکیبایی بر والیان امر واجب شده است، پس صبر کن آن‌گونه که پیامبران «اولوالعزم» صبر کردند. (احقاف/۳۵) حق تعالی این شکیبایی را بر دوستداران و فرمانبران خود نیز واجب کرد و فرمود: لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ پس آنچه شنیدی در پاسخ به پرسش تو دراین‌باره برایت بسنده است و آن اینکه شریعت تقیّه بیش از این آشکارگویی را بر نمی تابد».
أمیرالمؤمنین ( احْتَجُّوا فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ فَقَالُوا مَا بَالُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (لَمْ یُنَازِعِ الثَّلَاثَهًَْ کَمَا نَازَعَ طَلْحَهًَْ وَ الزُّبَیْرَ وَ عَائِشَهًَْ وَ مُعَاوِیَهًَْ فَبَلَغَ ذَلِکَ عَلِیّاً (فَأَمَرَ أَنْ یُنَادَی الصَّلَاهًَْ جَامِعَهًًْ، فَلَمَّا اجْتَمَعُوا صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ بَلَغَنِی عَنْکُمْ ... کَذَا وَ کَذَا قَالُوا صَدَقَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (قَدْ قُلْنَا ذَلِکَ. قَالَ فَإِنَّ لِی بِسِتَّهًٍْ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (أُسْوَهًًْ فِیمَا فَعَلْتُ. قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ. قَالُوا وَ مَنْ هُمْ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (قَالَ أَوَّلُهُمْ إِبْرَاهِیمُ (إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ، فَإِنْ قُلْتُمْ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ (اعْتَزَلَ قَوْمَهُ لِغَیْرِ مَکْرُوهٍ أَصَابَهُ مِنْهُمْ فَقَدْ کَفَرْتُمْ، وَ إِنْ قُلْتُمْ اعْتَزَلَهُمْ لِمَکْرُوهٍ مِنْهُمْ فَالْوَصِیُّ أَعْذَرُ. وَ لِی بِابْنِ خَالَتِهِ لُوطٍ أُسْوَهًٌْ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّةً أَوْ آوِی إِلی رُکْنٍ شَدِیدٍ فَإِنْ قُلْتُمْ إِنَّ لُوطاً کَانَتْ لَهُ بِهِمْ قُوَّهًٌْ فَقَدْ کَفَرْتُمْ، وَ إِنْ قُلْتُمْ لَمْ یَکُنْ لَهُ بِهِمْ قُوَّهًٌْ فَالْوَصِیُّ أَعْذَرُ. وَ لِی بِیُوسُفَ (أُسْوَهًٌْ، إِذْ قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ فَإِنْ قُلْتُمْ إِنَّ یُوسُفَ (دَعَا رَبَّهُ وَ سَأَلَهُ السِّجْنَ بِسَخَطِ رَبِّهِ فَقَدْ کَفَرْتُمْ، وَ إِنْ قُلْتُمْ إِنَّهُ أَرَادَ بِذَلِکَ لِئَلَّا یَسْخَطَ رَبُّهُ عَلَیْهِ فَاخْتَارَ السِّجْنَ، فَالْوَصِیُّ أَعْذَرُ. وَ لِی بِمُوسَی (أُسْوَهًٌْ إِذْ قَالَ فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَإِنْ قُلْتُمْ إِنَّ مُوسَی (فَرَّ مِنْ قَوْمِهِ بِلَاخَوْفٍ کَانَ لَهُ مِنْهُمْ فَقَدْ کَفَرْتُمْ، وَ إِنْ قُلْتُمْ إِنَّ مُوسَی (خَافَ مِنْهُمْ فَالْوَصِیُّ أَعْذَرُ. وَ لِی بِأَخِی هَارُونَ (أُسْوَهًٌْ، إِذْ قَالَ لِأَخِیهِ یَا ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَ کادُوا یَقْتُلُونَنِی فَإِنْ قُلْتُمْ لَمْ یَسْتَضْعِفُوهُ وَ لَمْ یُشْرِفُوا عَلَی قَتْلِهِ فَقَدْ کَفَرْتُمْ، وَ إِنْ قُلْتُمْ اسْتَضْعَفُوهُ وَ أَشْرَفُوا عَلَی قَتْلِهِ فَلِذَلِکَ سَکَتَ عَنْهُمْ فَالْوَصِیُّ أَعْذَرُ. وَ لِی بِمُحَمَّدٍ (أُسْوَهًٌْ حِینَ فَرَّ مِنْ قَوْمِهِ وَ لَحِقَ بِالْغَارِ مِنْ خَوْفِهِمْ وَ أَنَامَنِی عَلَی فِرَاشِهِ، فَإِنْ قُلْتُمْ فَرَّ مِنْ قَوْمِهِ لِغَیْرِ خَوْفٍ مِنْهُمْ فَقَدْ کَفَرْتُمْ، وَ إِنْ قُلْتُمْ خَافَهُمْ وَ أَنَامَنِی عَلَی فِرَاشِهِ وَ لَحِقَ هُوَ بِالْغَارِ مِنْ خَوْفِهِمْ فَالْوَصِیُّ أَعْذَرُ.
امام علی ( ابن‌مسعود نقل می‌کند: مردم در مسجد کوفه با هم مباحثه و محاجّه کرده و می‌گفتند: «چرا امیرالمؤمنین (با آن سه نفر مقاتله و منازعه نکرد همان‌طوری که با طلحه و زبیر و عایشه و معاویه مخاصمه فرمود»؟ این خبر به سمع مبارک امیرالمؤمنین (رسید امر فرمود منادی ندا کرده و بگوید: الصّلاهًْ جامعه [یعنی برای نماز در مسجد گرد هم آیید] وقتی مردم اجتماع نمودند، حضرت بالای منبر رفته و حمد خدا و ثنای الهی را به جا آورده سپس فرمود: «ای مردم از شما خبر به من رسیده که چنین‌وچنان گفته‌اید». مردم گفتند: «ای امیرالمؤمنین (بلی ما چنین گفته‌ایم». حضرت فرمود: «من در آنچه به جا آورده‌ام از [شش پیامبر] پیروی کرده‌ام، خدای عزّوجلّ در قرآن می‌فرماید: لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ مردم گفتند: «ای امیرالمؤمنین (آن پیامبرانی که شما از ایشان در کردارتان تبعیّت نموده‌اید چه کسانی هستند»؟ حضرت فرمود: «اوّلین آنها ابراهیم (است که به قوم خود فرمود: و از شما، و آنچه غیر خدا می‌خوانید، کناره‌گیری می‌کنم. (مریم/۴۸) سپس حضرت فرمود: «اگر بگویید ابراهیم (بدون اینکه مکروهی از قومش به او برسد از ایشان دوری گزید، کافر شده‌اید و اگر بگویید به خاطر مکروهی که از ناحیه‌ی آنها به حضرتش رسید از آنها دوری جست می‌گویم وصیّ پیامبر سزاوارتر است به اینکه به خاطر مکروهی که از ناحیه‌ی دیگران به وی رسیده از آنها دوری گزیند و نیز از پسر خاله‌ی ابراهیم (یعنی لوط (تبعیّت نموده‌ام چرا که به قوم خویش فرمود: [افسوس]! ای کاش در برابر شما قدرتی داشتم یا تکیه‌گاه و پشتیبان محکمی در اختیار من بود! [آنگاه می‌دانستم با شما زشت‌سیرتان ددمنش چه کنم]!. (هود/۸۰) اگر بگویید: لوط بر منع آنها قدرت داشت چون تکذیب گفته‌ی او را کرده‌اید کافر می‌شوید و اگر بگویید او اقتدار بر منع آنها را نداشت می‌گویم وقتی پیامبر قدرت بر منع دشمن نداشته باشد وصیّ به‌واسطه‌ی نداشتن قدرت در منع نکردن اولی به عذر می‌باشد. و از یوسف (نیز تبعیّت کرده‌ام چراکه وی فرمود: پروردگارا! زندان نزد من محبوبتر است از آنچه این‌ها مرا بهسوی آن می‌خوانند!. (یوسف/۳۳) اگر بگویید حضرت یوسف (زندان را به خاطر آن از خدا خواست که پروردگارش او را مورد سخط و غضب خود قرار داده بود این کلام شما را کافر می‌کند و اگر بگویید مراد یوسف (از این دعا آن بود که پروردگارش به او غضب نکند پس زندان را اختیار کرد، می‌گویم، وصیّ به انزوا و عدم تعرّض سزاوارتر می‌باشد. و از جناب موسی (نیز تبعیّت کرده‌ام زیرا وی فرمود: پس هنگامی‌که از شما ترسیدم فرار کردم. (شعراء/۲۱) اگر بگویید: «موسی (بدون ترس از قومش گریخت چون تکذیب قول او را کرده‌اید کافر می‌شوید و اگر بگویید موسی (از ایشان ترسید، می‌گویم وقتی پیغمبر از دشمن خود بترسد وصیّ اولی به آن می‌باشد. و از جناب هارون نیز تبعیّت کرده‌ام زیرا وی به برادرش موسی (گفت: فرزند مادرم! این گروه، مرا در فشار گذاردند و ناتوان کردند و نزدیک بود مرا بکشند. (اعراف/۱۵۰) اگر بگویید: مردم هارون را خوار نکرده و مشرف به قتلش نشدند چون کلام پیامبر را تکذیب کرده‌اید کافر می‌شوید و اگر بگویید آنها او را ضعیف و خوار نموده و مشرّف به قتلش شدند لذا او ساکت شد و متعرّض آنها نگردید، می‌گویم پیامبر که چنین باشد وصیّ اولی به آن می‌باشد. و از حضرت محمّد (نیز تبعیّت کرده‌ام چه آنکه آن حضرت از خوف دشمنانش گریخت و پناه به غار برد و من در بستر آن جناب خوابیدم. اگر بگویید؛ بدون هیچ خوفی از دشمنان حضرت گریخت، کافر می‌شوید و اگر بگویید از خوف گریخت و من در بسترش خوابیده و آن جناب از ترس آنها به غار پناه برد من که وصیّ او هستم سزاوارتر هستم به خوف».
أمیرالمؤمنین ( فی الإحتجاج: أَنَّ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (أَرْسَلَ عَبْدَ اللَّهِ‌بْنَ‌عَبَّاسٍ إِلَی الْخَوَارِجِ وَ کَانَ بِمَرْأًی مِنْهُمْ وَ مَسْمَعٍ لِیَسْأَلَهُمْ مَا ذَا الَّذِی نَقَمُوا عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُمُ ابْنُ‌عَبَّاسٍ (مَا ذَا نَقَمْتُمْ عَلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (قَالُوا لَهُ فِی الْجَوَابِ نَقَمْنَا یَا ابْنَ الْعَبَّاسِ عَلَی صَاحِبِکَ خِصَالًا کُلُّهَا مُکَفِّرَهًٌْ مُوبِقَهًٌْ تَدْعُو إِلَی النَّارِ أَمَّا أَوَّلُهَا فَإِنَّهُ مَحَی اسْمَهُ مِنِ إِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ کَتَبَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُعَاوِیَهًَْ فَإِذَا لَمْ یَکُنْ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (فَنَحْنُ الْمُؤْمِنُونَ فَلَسْنَا نَرْضَی أَنْ یَکُونُ أَمِیرَنَا وَ أَمَّا الثَّانِیَهًُْ فَإِنَّهُ شَکَّ فِی نَفْسِهِ حِینَ قَالَ لِلْحَکَمَیْنِ انْظُرَا فَإِنْ کَانَ مُعَاوِیَهًُْ أَحَقَّ بِهَا فَأَثْبِتَاهُ وَ إِنْ کُنْتُ أَوْلَی بِهَا فَأَثْبِتَانِی فَإِذَا هُوَ شَکَّ فِی نَفْسِهِ فَلَمْ یَدْرِ أَ هُوَ الْمُحِقُّ أَمْ مُعَاوِیَهًُْ فَنَحْنُ فِیهِ أَشَدُّ شَکّاً وَ الثَّالِثَهًُْ أَنَّهُ جَعَلَ الْحَکَمَ إِلَی غَیْرِهِ وَ قَدْ کَانَ عِنْدَنَا أَحْکَمَ النَّاس ... قَالَ ابْنُ‌عَبَّاسٍ (قَدْ سَمِعْتَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (مَقَالَهًَْ الْقَوْمِ فَأَنْتَ أَحَقُّ بِجَوَابِهِمْ فَقَالَ نَعَمْ ثُمَّ قَال.. أَمَّا قَوْلُکُمْ أَنِّی جَعَلْتُ الْحَکَمَ إِلَی غَیْرِی وَ قَدْ کُنْتُ عِنْدَکُمْ أَحْکَمَ النَّاسِ فَهَذَا رَسُولُ اللَّهِ (قَدْ جَعَلَ الْحَکَمَ إِلَی سَعْدٍ یَوْمَ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ وَ قَدْ کَانَ أَحْکَمَ النَّاسِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فَتَأَسَّیْتُ بِرَسُولِ اللَّهِ (قَالُوا وَ هَذِهِ لَکَ بِحُجَّتِنَا.
امام علی ( در کتاب احتجاج روایت است که امیرمؤمنان (عبدالله‌بن‌عبّاس (را بهسوی خوارج فرستاد درحالیکه در دید و محل شنیدن از آنان بود تا از آنان بپرسد چرا با او دشمنی دارند؟ پس ابن‌عبّاس (به آنان گفت: «کینه چه چیزی را از امیرمؤمنان (به دل گرفتید»؟ در جواب به او گفتند: «ابن‌عباس خصلتهایی را از رفیقت به دل گرفتهایم که همه‌ی آنها تکفیر شده و ویرانگر است که بهسوی آتش فرامیخواند. اوّلین آنها این است که او نامش را از امارت مؤمنان پاک کرد سپس بین او و معاویه نوشته شد و زمانیکه او امیرمؤمنان نباشد و ما مؤمنان هستیم راضی نیستیم که او امیر ما باشد. دوم اینکه او در خود شک کرد زمانیکه به دو حَکَم گفت: بنگرید پس اگر معاویه شایسته‌ی آن بود او را باقی گذارید و اگر من شایسته‌ی آن بودم مرا باقی گذارید؛ پس زمانیکه او در خود تردید کند و نداند که آیا او مُحق است یا معاویه ما درباره‌ی او شک بیشتری داریم. و سوّم اینکه او حَکَم را برای غیر خود قرار داد درحالیکه نزد ما از داورترین مردم بود ... ابن‌عباس (گفت: «ای امیرمؤمنان (سخنان آن قوم را شنیدم و تو به پاسخ‌دادن به آنان سزاوارتری»، فرمود: «بله! سپس ادامه داد: ... و درخصوص این سخنتان که من حَکَم را برای غیر خود قرار دادم درحالیکه نزد شما داورترین مردم بودم؛ این رسول خدا (است که در روز بنی‌قریظه حَکَم را برای سعد قرار داد درحالیکه خود داورترین مردم بود. و خداوند متعال فرموده است: لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» پس به رسولالله (تأسّی جستم».
الصّادق ( عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ دَخَلَهُ الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ حَتَّی تَرَکَ النِّسَاءَ وَ الطَّعَامَ الطَّیِّبَ وَ لَا یَقْدِرُ عَلَی أَنْ یَرْفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ تَعْظِیماً لِلَّهِ فَقَالَ (أَمَّا قَوْلُکَ فِی تَرْکِ النِّسَاءِ فَقَدْ عَلِمْتَ مَا کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ (مِنْهُنَّ وَ أَمَّا قَوْلُکَ فِی تَرْکِ الطَّعَامِ الطِّیبِ فَقَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (یَأْکُلُ اللَّحْمَ وَ الْعَسَلَ وَ أَمَّا قَوْلُکَ إِنَّهُ دَخَلَهُ الْخَوْفُ مِنَ اللَّهِ حَتَّی لَا یَسْتَطِیعَ أَنْ یَرْفَعَ رَأْسَهُ فَإِنَّمَا الْخُشُوعُ فِی الْقَلْبِ وَ مَنْ ذَا یَکُونُ أَخْشَعَ وَ أَخْوَفَ لِلَّهِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (فَمَا کَانَ یَفْعَلُ هَذَا وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِر.
امام صادق ( از امام صادق (در مورد مردی که به خاطر خوف از خدا مباشرت با زنان و غذاهای نیکو را ترک نموده و به‌جهت احترام و تعظیم خداوند سرش را بالا نمی‌گیرد سؤال شد امام (فرمود: «امّا در مورد ترک‌کردن زنان خودت به خوبی می‌دانی که پیامبر (این عمل را ترک نمی‌نمود و امّا در مورد کنارگذاشتن طعام‌های نیکو، رسول خدا (گوشت و عسل می‌خورد. امّا در زمینه‌ی خوف از خدا تا جایی‌که سرش را بالا نمی‌گرفت. همانا جایگاه خشوع در قلب است و چه کسی خاشع‌تر و خائف‌تر از رسول خدا (در محضر پروردگار است امّا ایشان هرگز سر مبارک را پایین نمی‌انداخت. و خداوند تعالی می‌فرماید: لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِر».
الصّادق ( عَنْ سَعِیدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (یَقُولُ نَامَ رَسُولُ اللَّهِ (عَنِ الصُّبْحِ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنَامَهُ حَتَّی طَلَعَتِ الشَّمْسُ عَلَیْهِ وَ کَانَ ذَلِکَ رَحْمَهًًْ مِنْ رَبِّکَ لِلنَّاسِ أَ لَا تَرَی لَوْ أَنَّ رَجُلًا نَامَ حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْسُ لَعَیَّرَهُ النَّاسُ وَ قَالُوا لَا تَتَوَرَّعُ لِصَلَوَاتِکَ فَصَارَتْ أُسْوَهًًْ وَ سُنَّهًًْ فَإِنْ قَالَ رَجُلٌ لِرَجُلٍ نِمْتَ عَنِ الصَّلَاهًِْ قَالَ قَدْ نَامَ رَسُولُ اللَّهِ (فَصَارَتْ أُسْوَهًًْ وَ رَحْمَهًًْ رَحِمَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ بِهَا هَذِهِ الْأُمَّهًَْ.
امام صادق ( سعید اعرج گوید: شنیدم امام صادق (فرمود: رسول خدا (برای نماز صبح خواب افتاد و خداوند خواب را بر او غالب نمود تا اینکه خورشید طلوع کرد و این اتّفاق رحمتی از جانب پروردگار برای مردم بود مگر نمی‌بینی که اگر فردی تا طلوع آفتاب خواب بیفتد مردم وی را سرزنش میکنند و به طعنه می‌گویند بر نمازت مواظبت نمی‌کنی. لکن این امر سنّت و الگویی شد و مردی به مرد دیگر می‌گوید برای نماز خواب افتادی و او در جواب می‌گوید به تحقیق برای رسول خدا (نیز این اتّفاق افتاد پس این اتّفاق اسوه‌ی نیکو و رحمت‌الهی برای این امّت بود.
الرّسول ( رَوَی أَحْمَدُ فِی الْمُسْنَد أَنَّ النَّبِیَّ (أَمَرَ أَنْ یُکْتَبَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَقَالَ سُهَیْلُ بْنُ عَمْرٍو هَذَا کِتَابٌ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ فَافْتَحْهُ بِمَا نَعْرِفُهُ وَ اکْتُبْ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ فَأَمَرَ بِمَحْوِ ذَلِکَ وَ کَتَبَ بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ هَذَا مَا اصْطَلَحَ عَلَیْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (وَ سُهَیْلُ بْنُ عَمْرٍو وَ أَهْلُ مَکَّهًَْ فَقَالَ سُهَیْلٌ لَوْ أَجَبْتُکَ إِلَی هَذَا لَأَقْرَرْتُ لَکَ بِالنُّبُوَّهًِْ فَقَالَ امْحُهَا یَا عَلِیُّ (فَجَعَلَ یَتَلَکَّأُ وَ یَأْبَی فَمَحَاهَا النَّبِیُّ (وَ کَتَبَ هَذَا مَا اصْطَلَحَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ وَ أَهْلُ مَکَّهًَْ یَقُولُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ. وَ رَوَی مُحَمَّدُ‌بْنُ‌إِسْحَاقَ عَنْ بُرَیْدَهًَْ‌بْنِ‌سُفْیَانَ عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌کَعْبٍ أَنَّ النَّبِیَّ (قَالَ لِعَلِیٍّ (فَإِنَّ لَکَ مِثْلَهَا تُعْطِیهَا وَ أَنْتَ مُضْطَهِدٌ.
پیامبر ( احمد در مسند روایت کرد که پیامبر (امر کرد که بنویسید: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»، ولی سهیل‌بن‌عمرو گفت: «این نوشته‌ای میان ما و شماست، پس آن را با آنچه ما می‌شناسیم آغاز کن و بنویس: بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ»، پس به پاک کردن آن امر فرمود و نوشت: «بِاسْمِکَ اللَّهُمَّ، این چیزی است که محمّد رسول خدا و سهیل‌بن‌عمرو و اهل مکه بر آن موافقت کردند». سهیل گفت: «اگر این را اجابت کنم، به نبوّت تو اقرار کرده‌ام»، فرمود: «ای علی (! آن را پاک کن»، پس او تأخیر و امتناع کرد و نبی (آن را پاک کرد و نوشت: «این چیزی است که محمدبن‌عبدالله بن عبدالمطلّب و اهل مکّه بر آن موافقت کردند»، خداوند در کتابش می‌فرماید: لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ و محمدبن‌اسحاق از بریدهًْ‌بن‌سفیان، از محمدبن‌کعب روایت کرد که نبی (به علی (فرمود: «مانند آن برای توست و آن را می‌بخشی، درحالیکه مظلوم هستی».
الرّسول ( نَزَلَتْ فِی ثَعْلَبَهًَْ‌بْنِ‌حَاطِبٍ وَ کَانَ مِنَ الْأَنْصَارِ قَالَ لِلنَّبِیِّ (ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی مَالًا فَقَالَ یَا ثَعْلَبَهًُْ قَلِیلٌ تُؤَدِّی شُکْرَهُ خَیْرٌ مِنْ کَثِیرٍ لَا تُطِیقُهُ أَ مَا لَکَ فِی رَسُولِ اللَّهِ (أُسْوَهًٌْ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ أَرَدْتُ أَنْ تَسِیرَ الْجِبَالُ مَعِی ذَهَباً.
پیامبر ( گفته‌اند که آیه‌ی لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ درباره‌ی ثعلبهًْ‌بن‌حاطب [که یکی از انصار بود]، نازل شده است: او به پیامبر (گفت: «دعا کن تا خدا به من مالی بدهد». پیامبر (فرمود: «ای ثعلبه! مالی اندک که بتوانی شکر آن را به‌جا آوری بهتر از مال بسیاری است که طاقت آن [و همّت ادای حقّ آن] را نداشته باشی؛ آیا رسول خدا ([که مالی ندارد] برای تو اسوه و نمونه‌ای نیکو نیست؟ سوگند به خدایی که جانم به دست اوست، اگر می‌خواستم که کوه‌ها برای من زر و سیم شود، می‌شد»!
الرّسول ( عَن أبِی‌ذَرّ (قَالَ دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللهِ (وَ هُوَ فِی الْمَسْجِدِ جَالِسٌ إلَی أنْ قَالَ قَالَ (عَلَیْکَ بِتِلَاوَهًِْ الْقُرْآنِ وَ ذِکْرِ اللَّهِ کَثِیراً فَإِنَّهُ ذِکْرٌ لَکَ فِی السَّمَاءِ وَ نُورٌ لَکَ فِی الْأَرْض.
پیامبر ( ابوذر (می‌گوید: بر رسول خدا (وارد شدم درحالیکه ایشان در مسجد نشسته بودند ... فرمود: «ای ابوذر! بر تو باد تلاوت قرآن و ذکر بسیار که باعث یاد تو در آسمان و نورانیّتت در زمین می‌گردد».