آیه ۲۲ - سوره احزاب

آیه وَ لَمَّا رَأَ الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ ما زادَهُمْ إِلاَّ إيماناً وَ تَسْليماً [22]

[امّا] مؤمنان وقتى لشكر احزاب را ديدند گفتند: «اين همان چيزى است كه خدا و پيامبرش به ما وعده داده، و خدا و پيامبرش راست گفته‌اند». و اين [موضوع] جز بر ايمان و تسليم آنان نيفزود.

کلّیات

۱
(احزاب/ ۲۲)

علی‌بن‌إبراهیم ( ثُمَّ وَصَفَ اللهُ الْمُؤْمِنِینَ الْمُصَدِّقِینَ بِمَا أَخْبَرَهُمْ رَسُولُ اللهِ (مَا یُصِیبُهُم فِی الْخَنْدَقِ مِنَ الْجَهدِ، فَقَالَ وَ لَمَّا رَأَ الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ ... وَ ما زادَهُمْ إِلَّا إِیماناً یَعْنِی ذَلِکَ الْبَلَاءُ وَ الْجَهْدُ وَ الْخَوْفُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( خداوند، به توصیف مؤمنانی پرداخت که پیش‌گویی رسول خدا (را نسبت به مصیبتی که در خندق به آن دچار خواهند شد باور کردند، و فرمود: وَ لَمَّا رَأَی المُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ ما زادَهُمْ إِلَّا إِیماناً یعنی آن آزمایش و تلاش و کوشش و بیم و ترس.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۱۱۶
القمی، ج۲، ص۱۸۸/ نورالثقلین، فیه: «البلاء» محذوف

شهادت

۱
(احزاب/ ۲۲)

أمیرالمؤمنین ( کَانَ ابْنُ‌مُلْجَمٍ ضَرَبَهُ ضَرْبَهًًْ خَائِفاً مَرْعُوباً ثُمَّ وَلَّی هَارِباً وَ خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ وَ أَحَاطَ النَّاسُ بِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (وَ هُوَ فِی مِحْرَابِهِ یَشُدُّ الضَّرْبَهًَْ وَ یَأْخُذُ التُّرَابَ وَ یَضَعُهُ عَلَیْهَا ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فِیها نُعِیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً أُخْری ثُمَّ قَالَ (جَاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَ صَدَقَ رَسُولُ اللَّهِ (ثُمَّ إِنَّهُ لَمَّا ضَرَبَهُ الْمَلْعُونُ ارْتَجَّتِ الْأَرْضُ وَ مَاجَتِ الْبِحَارُ وَ السَّمَاوَاتِ وَ اصْطَفَقَتْ أَبْوَابُ الْجَامِعِ قَالَ وَ ضَرَبَهُ اللَّعِینُ شَبِیبُ‌بْنِ‌بُجْرَهًَْ فَأَخْطَأَهُ وَ وَقَعَتِ الضَّرْبَهًُْ فِی الطَّاقِ. قَالَ الرَّاوِی فَلَمَّا سَمِعَ النَّاسُ الضَّجَّهًَْ ثَارَ إِلَیْهِ کُلُّ مَنْ کَانَ فِی الْمَسْجِدِ وَ صَارُوا یَدُورُونَ وَ لَا یَدْرُونَ أَیْنَ یَذْهَبُونَ مِنْ شِدَّهًِْ الصَّدْمَهًِْ وَ الدَّهْشَهًِْ ثُمَّ أَحَاطُوا بِامیرالمؤمنین (وَ هُوَ یَشُدُّ رَأْسَهُ بِمِئْزَرِهِ وَ الدَّمُ یَجْرِی عَلَی وَجْهِهِ وَ لِحْیَتِهِ وَ قَدْ خُضِبَتْ بِدِمَائِهِ وَ هُوَ یَقُولُ هَذَا مَا وَعَدَ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُه.

امام علی ( ابن‌ملجم ضربه‌ای هولناک بر حضرت زد و از مسجد فرار نمود. مردم اطراف امیرالمؤمنین (جمع شدند درحالی‌که آن حضرت در محراب محلّ ضربت را می‌بست و مقداری خاک گرفته و بر آن می‌پاشید سپس آیه‌ی شریفه‌ی: ما شما را از آن [زمین] آفریدیم و در آن بازمی‌گردانیم و بار دیگر [در قیامت] شما را از آن بیرون می‌آوریم!. (طه/۵۵) را قرائت نموده و فرمود: «امر الهی محقّق شد، پیامبر (راست گفت». و چون آن ملعون بر حضرت ضربه زد زمین به خود لرزید و دریاها و آسمان‌ها به خروش آمده و درب‌های مسجد به هم می‌خورد. و فرمود: «ملعون دیگری به نام شبیب‌بن‌بجره بر آن حضرت ضربه‌ای زد که به خطا رفته و بر طاق محراب اصابت نمود». وقتی مردم ناله را شنیدند هرکس در مسجد بود به‌سمت محراب آمده و از شدّت ضربه حیران شده و نمی‌دانستند که چه کنند و درحالی اطراف امیرالمؤمنین (را احاطه کرده بودند که حضرت با لباسش زخم را می‌بست و خون بر صورت و محاسن مبارکش جاری شده و آغشته به خون گردیده بود و می‌فرمود: هَذَا مَا وَعَدَ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۱۱۶
بحار الأنوار، ج۴۲، ص۲۸۰
۲
(احزاب/ ۲۲)

الحسین ( عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْحَسَنِ قَالَ: کُنَّا مَعَ الْحُسَیْنِ (بِنَهَرِ کَرْبَلَاءَ وَ نَظَرَ إِلَی شِمْرِ بْنِ ذِی الْجَوْشَنِ وَ کَانَ أَبْرَصَ. فقال اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی کَلْبٍ أَبْقَعَ یَلَغُ فِی دَمِ أَهْلِ بَیْتِی.

امام حسین ( محمّدبن‌عمرو بن‌حسن گوید: ما با امام حسین (در نهر کربلا بودیم. آن حضرت نظری به شمربن‌ذی الجوشن که بدنش لک و پیس بود، انداخت و فرمود: «اللهُ أَکْبَرُ! اللهُ أَکْبَرُ! خدا و پیامبرش راست گفته‌اند». زیرا رسول خدا (فرمود: «گویا: من نظر می‌کنم به سگ پیسی که خون اهل بیت مرا می‌لیسد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۱۱۸
بحار الأنوار، ج۴۵، ص۵۶

دفن

۱
(احزاب/ ۲۲)

الرّضا ( وَ إِذَا حَمَلْتَهُ إِلَی قَبْرِهِ فَلَا تُفَاجِئْ بِهِ الْقَبْرَ فَإِنَّ لِلْقَبْرِ أَهْوَالًا عَظِیمَهًًْ وَ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ لَکِنْ ضَعْهُ دُونَ شَفِیرِ الْقَبْر ... فَإِذَا خَرَجْتَ مِنَ الْقَبْرِ فَقُلْ وَ أَنْتَ تَنْفُضُ یَدَیْکَ مِنَ التُّرَابِ إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ثُمَّ احْثُ التُّرَابَ عَلَیْهِ بِظَهْرِ کَفَّیْکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قُلِ اللَّهُمَّ إِیمَاناً بِکَ وَ تَصْدِیقاً بِکِتَابِکَ هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ فَإِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ وَ قَالَ هَذِهِ الْکَلِمَهًَْ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ ذَرَّهًٍْ حَسَنَهًْ.

امام رضا ( وقتی میّت را به‌طرف قبر آوردی او را ناگهان داخل قبر قرار نده و بدین‌وسیله قبر و ورود را بر میّت دشوار و سخت مگردان، چراکه قبر هول و وحشت‌های عظیمی دارد و از وحشت روز قیامت به خدا پناه می‌بریم، میّت را نزدیک و کنار قبر زمین بگذار و وقتی از قبر بیرون آمدی درحالی‌که خاک را از دست‌هایت می‌تکانی بگو: «ما از آنِ خداییم و به‌سوی او بازمی‌گردیم!. (بقره/۱۵۶)». پس با پشت دست‌هایت سه بار خاک بر قبر او بریز و این دعا را بخوان «خدایا همه‌ی این کارهایی که انجام می‌دهیم به‌خاطر این است که به تو ایمان داریم و کتاب تو را باور داریم، این همان چیزی است که خدا و پیامبرش به ما وعده داده و خدا و پیامبرش راست گفته‌اند. این امور چیزیست که خداوند عزّوجلّ و رسول (به ما وعده داده و خدا و پیامبرش راست گفته‌اند». پس البتّه هرکس این کار را انجام دهد خداوند به عدد هر ذرّه از خاک حسنه‌ای برای او می‌نویسد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۱۱۸
بحار الأنوار، ج۷۹، ص۳۹
۲
(احزاب/ ۲۲)

أمیرالمؤمنین ( عَنْ عَلِیٍّ (أَنَّهُ کَانَ إِذَا حَثَا فِی الْقَبْرِ قَالَ إِیمَاناً بِکَ وَ تَصْدِیقاً لِرُسُلِکَ وَ إِیقَاناً بِبَعْثِکَ هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ قَالَ مَنْ فَعَلَ هَذَا کَانَ لَهُ بِمِثْلِ کُلِّ ذَرَّهًٍْ مِنَ التُّرَابِ حَسَنَهًٌْ.

امام علی ( روایت است که امام علی (وقتی بر قبری خاک می‌ریخت این‌گونه دعا می‌فرمود: «الهی به تو ایمان دارم. رسولانت را تصدیق نموده و به روز جزا یقین دارم». و فرمود: «هرکس این دعا را بخواند برایش به‌اندازه‌ی هر ذره‌ای از خاک حسنه‌ای است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۱۱۸
بحار الأنوار، ج۷۹، ص۲۱
۳
(احزاب/ ۲۲)

الرّسول ( أَنَّ أَوَّلَ مَا یُبَشَّرُ بِهِ الْمُؤْمِنُ أَنْ یُقَالَ لَهُ قَدِمْتَ خَیْرَ مَقْدَمٍ قَدْ غَفَرَ اللَّهُ لِمَنْ شَیَّعَکَ وَ اسْتَجَابَ لِمَنِ اسْتَغْفَرَ لَکَ وَ قَبِلَ مِمَّنْ شَهِدَ لَکَ ثُمَّ یُلَقَّنُ الْمَیِّتُ وَ یُشَرَّجُ اللَّبِنُ عَلَیْهِ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِکَ رَحْمَهًًْ یَسْتَغْنِی بِهَا عَنْ رَحْمَهًِْ مَنْ سِوَاکَ وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ کَانَ یَتَوَلَّاهُ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ تَشْرِیجِ اللَّبِنِ عَلَیْهِ خَرَجَ مِنَ الْقَبْرِ مِنْ جِهَهًِْ رِجْلَیْهِ وَ أَهَالَ التُّرَابَ عَلَیْهِ وَ یُهِیلُ مَنْ حَضَرَ هُنَاکَ بِظُهُورِ أَکُفِّهِمْ إِلَّا مَنْ کَانَتْ لَهُ بِهِ رَحِمٌ وَ یَقُولُونَ إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ اللهُمَّ زِدْنَا إِیمَاناً وَ تَسْلِیماً.

پیامبر ( نخستین مژده‌ای که به مؤمن داده می‌شود، این است که به او گفته می‌شود: «خوش آمدی»، به‌راستی که خداوند تمام تشییع‌کنندگان تو را آمرزید، و دعای تمام استغفارکنندگان برای تو را استجابت فرمود، و گواهی تمام کسانی را که به نفع تو شهادت دادند، قبول نمود، سپس اموری را که میّت درحال حیاتش بدان معتقد بود به او تلقین بِکُند. سپس خشت روی قبر چیده و بگوید: «خداوندا، با او ارتباط برقرار کن و از تنهایی نجاتش بده و مونس وحشت و احساس تنهایی‌اش باش، و بر غربت او رحم کن، و از رحمت خویش چنان رحمتی به‌سوی او گسیل بدار که از رحمت غیر تو بی‌نیاز گردد، و با کسانی که دوستشان می‌داشت محشور فرما». وقتی چیدن خشت بر قبر را به پایان برد، از سمت پاهای میّت از قبر خارج شود. خاک روی قبر بریزد، و نیز تمام کسانی که حضور دارند با کف دست، خاک بر روی قبر بریزند، مگر کسانی که نسبتی با میّت دارند. درحال ریختن خاک بگویند: «ما از آنِ خداییم و به‌سوی او بازمی‌گردیم!. (بقره/۱۵۶). هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ خدایا ایمان ما را افزون نما و ما را تسلیم امر خویش قرار ده»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۱۱۸
بحار الأنوار، ج۷۹، ص۵۱
۴
(احزاب/ ۲۲)

الرّسول ( مَنِ اسْتَقْبَلَ جَنَازَهًًْ أَوْ رَآهَا فَقَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ زِدْنَا إِیماناً وَ تَسْلِیماً الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی تَعَزَّزَ بِالْقُدْرَهًِْ وَ قَهَرَ الْعِبَادَ بِالْمَوْتِ لَمْ یَبْقَ فِی السَّمَاءِ مَلَکٌ إِلَّا بَکَی رَحْمَهًًْ لِصَوْتِهِ.

پیامبر ( هرکس جنازه‌ای را استقبال نماید یا هنگام دیدن جنازه این دعا را بخواند: «اللهِ أَکْبَرُ؛ هذا ما وَعَدَنَا اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللهُ وَ رَسُولُهُ. خدایا ایمان ما را افزون نما و ما را تسلیم امر خویش قرار بده. حمد مخصوص خدایی است که با قدرت خویش عزیز است بر بندگان خویش به‌وسیله‌ی مرگ غلبه دارد». در آسمان فرشته‌ای باقی نمی‌ماند مگر اینکه به خاطر ترحّم بر این دعاکننده گریه می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۱۲۰
الکافی، ج۳، ص۱۶۷/ نورالثقلین
بیشتر