آیه وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصيلاً [42]
و صبح و شام او را تسبيح گوييد.
الصّادق ( عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: مَا مِنْ شَیْءٍ إِلَّا وَ لَهُ حَدٌّ یَنْتَهِی إِلَیْهِ إِلَّا الذِّکْرَ فَلَیْسَ لَهُ حَدٌّ یَنْتَهِی إِلَیْهِ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْفَرَائِضَ فَمَنْ أَدَّاهُنَّ فَهُوَ حَدُّهُنَّ وَ شَهْرَ رَمَضَانَ فَمَنْ صَامَهُ فَهُوَ حَدُّهُ وَ الْحَجَّ فَمَنْ حَجَّ فَهُوَ حَدُّهُ إِلَّا الذِّکْرَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یَرْضَ مِنْهُ بِالْقَلِیلِ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ حَدّاً یَنْتَهِی إِلَیْهِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللهَ ذِکْراً کَثِیراً وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا فَقَالَ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ حَدّاً یَنْتَهِی إِلَیْه.
امام صادق ( ابن‌قدّاح گوید: امام صادق (فرمود: هر چیزی جز ذکر خداوند، حدّی دارد که نباید از آن تجاوز کرد؛ امّا ذکر خداوند حدّی ندارد. خداوند عزّوجلّ، واجبات را بر ما واجب نموده و هرکس آن‌ها را به‌جا آورد، حدّ آن‌ها همین مقدار است. همچنین خداوند، روزه‌ی ماه رمضان را واجب نموده است؛ پس هرکس در ماه رمضان روزه بگیرد، حدّ آن، همین مقدار است. همچنین خداوند، حج را واجب نموده، پس هرکس اعمال حج را به‌جای آورد، حدّ آن همین مقدار است. بنابراین برای همه چیز، حدّی است؛ امّا برای ذکر، حدّی نیست؛ زیرا خداوند عزّوجلّ به ذکر اندک راضی نشده و برای آن حدّی قرار نداده است. سپس حضرت این آیه را تلاوت نمود یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللهَ ذِکْرًا کَثِیرًا، وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا و فرمود: «خداوند عزّوجلّ برای ذکر، حدّی قرار نداده است».
الصّادق ( عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (مَا ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُ بِشَیْءٍ أَشَدَّ عَلَیْهِ مِنْ خِصَالٍ ثَلَاثٍ یُحْرَمُهَا قِیلَ وَ مَا هُنَ قَالَ الْمُوَاسَاهًُْ فِی ذَاتِ یَدِهِ وَ الْإِنْصَافُ مِنْ نَفْسِهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیراً أَمَا إِنِّی لَا أَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَکِنْ ذِکْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ لَهُ وَ ذِکْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ عَلَیْه.
امام صادق ( ابواسامه گوید: امام صادق (فرمود: «مؤمن به چیزی سخت‌تر از سه خصلت که از آن‌ها محروم می‌شود، آزموده نشده». پرسیده شد: «آن‌ها چه چیزی هستند»؟ فرمود: «همراهی در هرآنچه به دست دارد، انصاف دادن از طرف خود و بسیار یاد خدابودن. و من نمی‌گویم گفتن سبحان‌الله و لااله الا الله باشد، بلکه به یاد خدا به هنگام برخورد با حلال و حرام است».
الصّادق ( ثَلَاثٌ لَا یُطِیقُهُنَ النَّاسُ الصَّفْحُ عَنِ النَّاسِ وَ مُوَاسَاهًُْ الْأَخِ أَخَاهُ فِی مَالِهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ کَثِیراً.
امام صادق ( سه چیز است که هیچ‌کس طاقت انجام آن را ندارد، گذشت از خطاهای مردم، کمک دادن به برادر خود و بسیار یاد خدا بودن است.
الصّادق ( شِیعَتُنَا الَّذِینَ إِذَا خَلَوْا ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرا.
امام صادق ( شیعیان ما کسانی هستند که چون به خلوت رسند، خداوند را بسیار یاد می‌کند.
أمیرالمؤمنین ( مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِی السِّرِّ فَقَدْ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً إِنَ الْمُنَافِقِینَ کَانُوا یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَلَانِیَهًًْ وَ لَا یَذْکُرُونَهُ فِی السِّرِّ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللهَ إِلَّا قَلِیلًا.
امام علی ( کسی که خدا را در خفا بخواند، خدا را به کثرت یاد کرده؛ منافقان خدا را آشکارا می‌خواندند و در خفا او را یاد نمی‌کردند پس خداوند فرمود: و در برابر مردم ریا می‌کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی‌نمایند!. (نساء/۱۴۲)
الرّسول ( مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً کُتِبَتْ لَهُ بَرَاءَتَانِ بَرَاءَهًٌْ مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَهًٌْ مِنَ النِّفَاق.
پیامبر ( هرکس که ذکر خدا را بسیار گوید، خداوند او را دوست می‌دارد و هرکس که ذکر خداوند را بسیار گوید، دو برائت در نامه‌ی اعمال او نوشته می‌شود. اوّل: برائت و رهایی از آتش جهنّم. دوّم: برائت و رهایی از نفاق.
الصّادق ( مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَظَلَّهُ اللَّهُ فِی جَنَّتِه.
امام صادق ( هرکس ذکر خداوند را بسیار بگوید، خداوند او را در بهشت خود پناه خواهد داد.
الرّسول ( عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (قَالَ: جَاءَ جَبْرَئِیلُ (إِلَی النَّبِیِّ (فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ (قُلْ: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، عَدَدَ مَا عَلِمَ وَزْنَهُ وَ مِلَاءَ مَا عَلِمَ فَإِنَّهُ مَنْ قَالَهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا سِتَّ خِصَالٍ: کَتَبَ مِنَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیراً وَ کَانَ أَفْضَلَ مَنْ ذَکَرَهُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ کَنَّ لَهُ غَرْساً فِی الْجَنَّهًِْ وَ تَحَاتَّتْ عَنْهُ خَطَایَاهُ کَمَا تَحَاتَّ وَرَقُ الشَّجَرَهًِْ الْیَابِسَهًِْ وَ یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ مَنْ نَظَرَ إِلَیْهِ لَمْ یُعَذِّبْهُ.
پیامبر ( ابن‌عبّاس گوید: جبرئیل بر پیامبر (نازل شد و گفت: «ای محمّد (! بگو: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم به تعداد و وزن و حجم علمی که دارد. که هرکس این ذکر را بگوید خداوند برایش شش خصلت می‌نویسد. جزء ذاکران خداوند نوشته می‌شود و در زمره‌ی با فضیلت‌ترین افرادی است که روز و شب خداوند را یاد می‌کند و برایش در بهشت درختی غرس می‌گردد و گناهانش فرو می‌ریزد همانگونه که برگ‌های خشک از درخت فرو می‌ریزد و خداوند به او نظر می‌نماید و هرکس را که پروردگار به او نظر کند عذاب نخواهد شد».
الکاظم ( عَلِیُّ‌بْنُ‌جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (قَال سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اذْکُرُوا اللهَ ذِکْراً کَثِیراً قَالَ قُلْتُ مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ مِائَتَیْ مَرَّهًٍْ کَثِیرٌ هُوَ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ النَّوْمِ بَعْدَ الْغَدَاهًِْ قَالَ لَا حَتَّی تَطْلُعَ الشَّمْسُ.
امام کاظم ( علی‌بن‌جعفر در کتابش از برادرش امام کاظم (روایت می‌کند که از او پیرامون تفسیر آیه‌ی اذْکُرُوا اللهَ ذِکْرًا کَثِیرًا پرسیدم و گفتم: «کسی که دویست بار ذکر خداوند بگوید، آیا این مقدار از مصادیق ذِکْرًا کَثِیرًا (ذکر بسیار) است»؟ حضرت پاسخ داد: «آری». از خواب بعد از نماز صبح پرسیدم. فرمود: «نه، نخوابد تا وقتی که خورشید طلوع کند».
الصّادق ( عَنْ مُعَاوِیَهًَْ بْن عَمَّارٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (فِی قَوْلِهِ اذْکُرُوا اللهَ ذِکْراً کَثِیراً قَالَ إِذَا ذَکَرَ الْعَبْدُ رَبَّهُ فِی الْیَوْمِ مَرَّهًًْ کَانَ ذَلِکَ کَثِیراً.
امام صادق ( معاویه‌بن‌عمّار گوید: درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ اذْکُرُوا اللهَ ذِکْرًا کَثِیرًا فرمود: «هرگاه بنده‌ای هر روز یک‌بار خدای خویش را یاد نماید ذکر او ذکر کثیر خواهد بود».
الصّادق ( إِذَا ذُکِرَ النَّبِیُّ (فَأَکْثِرُوا الصَّلَاهًَْ عَلَیْه.
امام صادق ( هنگامی‌که نام رسول خدا (برده شد، بسیار بر او درود بفرستید.
الصّادق ( رُوی عَنِ الصَّادِقِ (أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اذْکُرُوا اللهَ ذِکْراً کَثِیراً مَا هَذَا الذِّکْرُ الْکَثِیرُ فَقَالَ مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فَاطِمَهًَْ (فَقَدْ ذَکَرَ اللَّهَ الذِّکْرَ الْکَثِیرَ.
امام صادق ( از امام صادق (درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ: اذْکُرُوا اللهَ ذِکْرًا کَثِیرًا پرسیده شد: «که ذِکْرًا کَثِیرًا (ذکر بسیار) چیست»؟ حضرت فرمود: «هرکس تسبیح فاطمه (را بگوید، ذکر بسیار گفته است».
الصّادق ( عَن إِسْمَاعِیلَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَال قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ اذْکُرُوا اللهَ ذِکْراً کَثِیراً مَا حَدُّهُ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (عَلَّمَ فَاطِمَهًَْ (أَنْ تُکَبِّرَ أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ تَکْبِیرَهًًْ وَ تُسَبِّحَ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ تَسْبِیحَهًًْ وَ تُحَمِّدَ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ تَحْمِیدَهًًْ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ بِاللَّیْلِ مَرَّهًًْ وَ بِالنَّهَارِ مَرَّهًًْ فَقَدْ ذَکَرْتَ اللَّهَ کَثِیراً.
امام صادق ( اسماعیل‌بن‌عمّار گوید: از امام صادق (پرسیدم: «حدّ ذکر در آیه‌ی اذْکُرُوا اللهَ ذِکْرًا کَثِیرًا چیست»؟ حضرت پاسخ داد: «رسول خدا (به فاطمه (یاد داد که سی‌وچهار مرتبه الله اکبر، سی‌وسه مرتبه سبحان الله و سی‌وسه مرتبه الحمد لله بگوید. پس اگر تو یک‌بار در شب و یک‌بار در روز این تسبیح را بگویی،».