آیه وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذي أَنْعَمَ اللهُ عَلَيْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفي في نَفْسِكَ مَا اللهُ مُبْديهِ وَ تَخْشَى النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَلَمَّا قَضى زَيْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناكَها لِكَيْ لا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنينَ حَرَجٌ في أَزْواجِ أَدْعِيائِهِمْ إِذا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً وَ كانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولاً [37]
[به خاطر بياور] زمانى را كه به آن كس كه خداوند به او نعمت داده بود و تو نيز به او نعمت داده بودى [به فرزند خوانده‌ات «زيد»] مى‌گفتى: «همسرت را براى خود نگاه دار و از خدا بپرهيز». و در دل خود چيزى را پنهان مى‌داشتى كه خداوند آن را آشكار مى‌كند؛ و از مردم مى‌ترسيدى در‌حالى‌كه خداوند سزاوارتر است كه از او بترسى. هنگامى‌كه زيد نيازش را از آن زن به سر آورد [و از او جدا شد]، ما او را به همسرى تو در آورديم تا مشكلى براى مؤمنان در ازدواج با همسران پسرخوانده‌هايشان هنگامى كه از آن‌ها بى‌نياز شدند [و آن‌ها را طلاق دادند] نباشد؛ و فرمان خدا انجام شدنى است [و سنّت غلط تحريم اين زنان بايد شكسته شود].
الصّادق ( کَانَ سَبَبَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (لَمَّا تَزَوَّجَ بِخَدِیجَهًَْ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ خَرَجَ إِلَی سُوقِ عُکَاظٍ فِی تِجَارَهًٍْ لَهَا وَ رَأَی زَیْداً یُبَاعُ وَ رَآهُ غُلَاماً کَیِّساً حَصِیفاً فَاشْتَرَاهُ فَلَمَّا نُبِّئَ رَسُولُ اللَّهِ (دَعَاهُ إِلَی الْإِسْلَامِ فَأَسْلَمَ فَکَانَ یُدْعَی زَیْدٌ مَوْلَی مُحَمَّدٍ (فَلَمَّا بَلَغَ حَارِثَهًَْ‌بْنَ‌شَرَاحِیلَ الْکَلْبِیَّ خَبَرُ زَیْدٍ قَدِمَ مَکَّهًَْ وَ کَانَ رَجُلًا جَلِیلًا فَأَتَی أَبَاطَالِبٍ فَقَالَ یَا أَبَاطَالِبٍ إِنَّ ابْنِی وَقَعَ عَلَیْهِ السَّبْیُ وَ بَلَغَنِی أَنَّهُ صَارَ لِابْنِ أَخِیکَ تَسْأَلُهُ إِمَّا أَنْ یَبِیعَهُ وَ إِمَّا أَنْ یُفَادِیَهُ وَ إِمَّا أَنْ یُعْتِقَهُ فَکَلَّمَ أَبُوطَالِبٍ رَسُولَ اللَّهِ (فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (هُوَ حُرٌّ فَلْیَذْهَبْ حَیْثُ شَاءَ فَقَامَ حَارِثَهًُْ فَأَخَذَ بِیَدِ زَیْدٍ فَقَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ الْحَقْ بِشَرَفِکَ وَ حَسَبِکَ فَقَالَ زَیْدٌ لَسْتُ أُفَارِقُ رَسُولَ اللَّهِ (أَبَداً فَقَالَ لَهُ أَبُوهُ فَتَدَعُ حَسَبَکَ وَ نَسَبَکَ وَ تَکُونُ عَبْداً لِقُرَیْشٍ فَقَالَ زَیْدٌ لَسْتُ أُفَارِقُ رَسُولَ اللَّهِ (مَا دُمْتُ حَیّاً فَغَضِبَ أَبُوهُ فَقَالَ یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ اشْهَدُوا أَنِّی قَدْ بَرِئْتُ مِنْهُ وَ لَیْسَ هُوَ ابْنِی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (اشْهَدُوا أَنَّ زَیْداً ابْنِی أَرِثُهُ وَ یَرِثُنِی وَ کَانَ یُدْعَی زَیْدَ‌بْنَ‌مُحَمَّدٍ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (یُحِبُّهُ وَ سَمَّاهُ زَیْدَ الْحُبِّ فَلَمَّا هَاجَرَ رَسُولُ اللَّهِ (إِلَی الْمَدِینَهًِْ زَوَّجَهُ زَیْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ وَ أَبْطَأَ عَنْهُ یَوْماً فَأَتَی رَسُولُ اللَّهِ (مَنْزِلَهُ یَسْأَلُ عَنْهُ فَإِذَا زَیْنَبُ جَالِسَهًٌْ وَسَطَ حُجْرَتِهَا تَسْحَقُ طِیباً بِفِهْرٍ لَهَا فَدَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ (الْبَابَ فَنَظَرَ إِلَیْهَا وَ کَانَتْ جَمِیلَهًًْ حَسَنَهًًْ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ خَالِقِ النُّورِ وَ تَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ ثُمَّ رَجَعَ (إِلَی مَنْزِلِهِ وَ وَقَعَتْ زَیْنَبُ فِی قَلْبِهِ وُقُوعاً عَجِیباً وَ جَاءَ زَیْدٌ إِلَی مَنْزِلِهِ فَأَخْبَرَتْهُ زَیْنَبُ بِمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (فَقَالَ لَهَا زَیْدٌ هَلْ لَکِ أَنْ أُطَلِّقَکِ حَتَّی یَتَزَوَّجَکِ رَسُولُ اللَّهِ (فَعَلَّکِ قَدْ وَقَعْتِ فِی قَلْبِهِ فَقَالَتْ أَخْشَی أَنْ تُطَلِّقَنِی وَ لَا یَتَزَوَّجَنِی رَسُولُ اللَّهِ (فَجَاءَ زَیْدٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (فَقَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَخْبَرَتْنِی زَیْنَبُ بِکَذَا وَ کَذَا فَهَلْ لَکَ أَنْ أُطَلِّقَهَا حَتَّی تَتَزَوَّجَهَا فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (لَا اذْهَبْ وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ ثُمَّ حَکَی اللَّهُ فَقَالَ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَلَمَّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها إِلَی قَوْلِهِ وَ کانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولًا فَزَوَّجَهُ اللَّهُ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ یُحَرِّمُ عَلَیْنَا نِسَاءَنَا وَ یَتَزَوَّجُ امْرَأَهًَْ ابْنِهِ زَیْدٍ.
امام صادق ( شأن نزول این آیه، این است که وقتی رسول خدا (با خدیجه دختر خویلد ازدواج کرد، از سوی خدیجه برای تجارت عازم بازار عُکاظ شد و در آنجا مشاهده کرد که زید در معرض فروش گذاشته شده است و او را غلام زیرک و نیک اندیشی یافت و خرید. هنگامی که پیامبر (به نبوّت رسید، زید را به اسلام فراخواند و زید، اسلام آورد و مردم او را بنده‌ی محمّد (صدا می‌زدند. چون حارثهًْ‌بن‌شراحیل کلبی که مرد شریفی بود از وجود پسرش زید باخبر شد به مکّه و نزد ابوطالب (آمده و گفت: «ای ابوطالب! چندی پیش پسرم اسیر شده و به من خبر رسیده که او الان، بنده‌ی برادرزاده‌ی توست. من از او می‌خواهم که یا زید را به من بفروشد یا فدیه‌ی او را بپذیرد و یا اینکه او را آزاد سازد». ابوطالب (این مطلب را با رسول خدا (در میان گذاشت. رسول خدا (فرمود: «زید آزاد است که به هرکجا که بخواهد برود». حارثه برخاست و دست زید را گرفته و به او گفت: «ای پسرکم! به شرافت و نسب خویش ملحق شو». زید گفت: «هرگز از رسول خدا (جدا نمی‌شوم». پدرش به او گفت: «آیا حسب و نسب خود را رها می‌کنی و بنده‌ی قریش باقی می‌مانی»؟ زید پاسخ داد: «تا زمانی‌که زنده‌ام از رسول خدا (جدا نمی‌شوم». پدر زید خشمگین شده و گفت: «ای جماعت قریش! شما شاهد و گواه باشید که من از او بیزارم و او پسر من نیست». پس رسول خدا (فرمود: «شاهد باشید زید، پسر من است و من از او ارث می‌برم و او نیز وارث من است». مردم زید را ابن‌محمّد (پسر محمّد) صدا می‌زدند و رسول خدا (او را دوست می‌داشت و او را زیدالحبّ (زید دوست داشتنی) نامید. وقتی رسول خدا (به مدینه هجرت نمود، زینب بنت جحش را به ازدواج زید درآورد. روزی زید در آمدن به نزد پیامبر (تأخیر کرد و پیامبر (در جستجوی زید به منزل او رفت. زینب در وسط اتاق خود نشسته بود و عطری را با فِهْر خود می‌کوبید و نرم می‌کرد. پیامبر (به او که زنی خوش‌سیما و زیبا بود نگاه کرد و فرمود: «پاک و منزّه است خداوند، آفریدگار نور، و خداوند بهترین آفریدگاران است». سپس رسول خدا (که زینب به‌طور عجیبی در دل او جا پیدا کرده بود، به خانه‌اش بازگشت. وقتی‌که زید به منزل خود آمد، زینب او را از گفته‌ی رسول خدا (باخبر ساخت. زید به زینب گفت: «آیا می‌خواهی تو را طلاق دهم تا رسول خدا (تو را به ازدواج خود درآورد؟ شاید عشق تو در قلب پیامبر (افتاده است». زینب پاسخ داد: «ترسم از این است که تو مرا طلاق دهی و رسول خدا (مرا به ازدواج خود در نیاورد». زید نزد رسول خدا (آمده و عرض کرد: «ای رسول خدا (! پدر و مادرم فدای شما باد! زینب مرا از چنین‌وچنان باخبر ساخت. آیا می‌خواهید زینب را طلاق دهم تا او را به ازدواج خود درآورید»؟ رسول خدا (به او فرمود: «برو و تقوای الهی پیشه کن و همسرت را نگاه‌دار». سپس خداوند سخن پیامبر (را حکایت کرده و فرمود: أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَی زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاکَهَا لِکَیْ لَا یَکُونَ عَلَی المُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْوَاجِ أَدْعِیَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَ کَانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولًا. پس خداوند، زینب را از فراز عرش، به ازدواج پیامبر (درآورد. منافقان گفتند: «پیامبر (ازدواج با زنان پسرانمان (عروسانمان) را بر ما حرام می‌کند درحالی‌که خود با زن پسرش زید ازدواج می‌کند».
الرّضا ( أبُوالصَّلتِ الهَرَوِیّ قال: لَمَّا جَمَعَ الْمَأْمُونُ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (أَهْلَ الْمَقَالَاتِ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ الدِّیَانَاتِ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ الْمَجُوسِ وَ الصَّابِئِینَ وَ سَائِرِ أَهْلِ الْمَقَالَاتِ فَلَمْ یَقُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَ قَدْ أُلْزِمَ حُجَّتَهُ کَأَنَّهُ قَدْ أُلْقِمَ حَجَراً فَقَامَ إِلَیْهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْجَهْمِ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّه (أَ‌تَقُولُ بِعِصْمَهًِْ الْأَنْبِیَاءِ (قَالَ بَلَی قَالَ فَمَا تَعْمَلُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی وَ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ وَ قَوْلِهِ فِی یُوسُفَ (وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها وَ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ فِی دَاوُدَ وَ ظَنَّ داوُدُ أَنَّما فَتَنَّاهُ وَ قَوْلِهِ فِی نَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ (وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَقَالَ مَوْلَانَا الرِّضَا (وَیْحَکَ یَا عَلِیُّ (اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَنْسُبْ إِلَی أَنْبِیَاءِ (اللَّهِ الْفَوَاحِشَ وَ لَا تَتَأَوَّلْ کِتَابَ اللَّهِ بِرَأْیِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم ... وَ أَمَّا مُحَمَّدٌ نَبِیُّهُ (وَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَهُ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ عَرَّفَ نَبِیَّهُ (أَسْمَاءَ أَزْوَاجِهِ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ أَسْمَاءَ أَزْوَاجِهِ فِی الْآخِرَهًِْ وَ أَنَّهُنَّ أُمَّهَاتُ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَحَدُ مَنْ سَمَّی لَهُ زَیْنَبُ بِنْتُ جَحْشٍ وَ هِیَ یَوْمَئِذٍ تَحْتَ زَیْدبْنِ‌حَارِثَهًَْ فَأَخْفَی (اسْمَهَا فِی نَفْسِهِ وَ لَمْ یُبْدِ لَهُ لِکَیْلَا یَقُولَ أَحَدٌ مِنَ الْمُنَافِقِینَ إِنَّهُ قَالَ فِی امْرَأَهًٍْ فِی بَیْتِ رَجُلٍ إِنَّهَا أَحَدُ أَزْوَاجِهِ مِنْ أُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِینَ وَ خَشِیَ قَوْلَ الْمُنَافِقِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ اللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فِی نَفْسِکَ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ مَا تَوَلَّی تَزْوِیجَ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ إِلَّا تَزْوِیجَ حَوَّاءَ مِنْ آدَمَ (وَ زَیْنَبَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (وَ فَاطِمَهًَْ (مِنْ عَلِیٍّ (قَالَ فَبَکَی عَلِیُّ‌بْنُ‌الْجَهْمِ وَ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (أَنَا تَائِبٌ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ أَنْطِقَ فِی أَنْبِیَاءِ اللَّهِ (عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ یَوْمِی هَذَا إِلَّا بِمَا ذَکَرْتَه.
امام رضا ( هنگامی که مأمون، صاحب‌نظرانی از دین اسلام و دین‌های دیگر مانند: یهود، مسیحیان، مجوس، صائبین و سایر صاحب‌نظران را برای مجادله با علیّ‌بن‌موسی الرضّا (گرد آورد، هرکدام از آن‌ها که به مجادله برخاستند، امام رضا (آن‌ها را به پذیرفتن حجّت وادار کرد و ساکتشان نمود، گویی سنگی را قورت داده است. علیّ‌بن‌محمّدبن‌جَهم برای مجادله برخاست و گفت: «ای فرزند رسول خدا (! آیا شما قائل به عصمت انبیاء هستید»؟ امام رضا (پاسخ داد: «آری». علیّ‌بن‌محمّد پرسید: «پس اگر این‌گونه باشد که شما می‌گویید، معنای آیه: [آری] آدم پروردگارش را نافرمانی کرد، و از پاداش او محروم شد!. (طه/۱۲۱)». و آیه: و ذاالنون [یونس] را [به یاد آور] در آن هنگام که خشمگین [از میان قوم خود] رفت و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت [امّا موقعی‌که در کام نهنگ فرو رفت]. (انبیاء/۸۷) و سخن خداوند پیرامون یوسف (: آن زن قصد او کرد و او نیز اگر برهان پروردگار را نمی‌دید قصد وی می‌نمود!. (یوسف/۲۴) چیست»؟ همچنین علیّ‌بن‌محمّد پرسید: «معنای سخن خداوند پیرامون داود (: داوود دانست که ما او را [با این ماجرا] آزموده‌ایم. (ص/۲۴) چیست»؟ همین‌طور علیّ‌بن‌محمّد پرسید: «معنای سخن خداوند در مورد پیامبر خود محمّد (: وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ چیست»؟ امام رضا (پاسخ داد: «وای بر تو ای علی! از خدا بپرهیز و به انبیاء (نسبت گناه نده و کتاب خدا را با نظر خود به تأویل نبر؛ زیرا خداوند متعال می‌فرماید: درحالی‌که تفسیر آن‌ها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی‌دانند. (آل عمران/۷) ... امّا پیرامون اینکه خداوند در مورد محمّد (فرمود: وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ باید گفت که: «به این خاطر بود که خداوند متعال، پیامبر خود (را از نام همسرانش در دنیا و آخرت آگاه کرده بود و به او خبر داده بود که همسرانش، مادر تمام مؤمنین هستند و یکی از آن‌ها که خداوند او را برای پیامبر (نامیده بود، زینب بنت جحش بود که در آن هنگام در عقد زیدبن‌حارثه بود. پس رسول خدا (نام او را در درون خود پنهان داشت و آن را اظهار نکرد تا هیچ‌یک از منافقین نگوید که او در مورد زنی که در خانه و عقد مرد دیگری است، قائل شده که یکی از همسرانش و یکی از مادران مؤمنین است. رسول خدا (از سخن منافقین می‌ترسید. بنابراین خداوند متعال فرمود: وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ و منظور این بود که از خداوند در درون خود بترس خداوند عزّوجلّ از میان خلایق خود، تنها ازدواج میان حوّا و آدم (زینب و رسول خدا (و ازدواج میان فاطمه و علی (را خود برعهده گرفت». علیّ‌بن‌محمّدبن‌جهم گریست و عرض کرد: «ای فرزند رسول خدا (! من به‌سوی خداوند توبه می‌کنم از اینکه پس از امروز در مورد انبیای خدا (مطلبی را غیر از آنچه که شما بیان داشتید، بر زبان جاری کنم».
الرّضا ( عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْجَهْمِ قَالَ: حَضَرْتُ مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ وَ عِنْدَهُ الرِّضَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَی (فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (أَ لَیْسَ مِنْ قَوْلِکَ أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ مَعْصُومُونَ قَالَ بَلَی قَال ... یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ أَمْسِکْ (عَلَیْکَ) زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ قَالَ الرِّضَا (إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (قَصَدَ دَارَ زَیْدِ بْنِ حَارِثَهًَْ بْنِ شَرَاحِیلَ الْکَلْبِیِّ فِی أَمْرٍ أَرَادَهُ فَرَأَی امْرَأَتَهُ تَغْتَسِلُ فَقَالَ لَهَا سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَکِ وَ إِنَّمَا أَرَادَ بِذَلِکَ تَنْزِیهَ الْبَارِی عَزَّوَجَلَّ عَنْ قَوْلِ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْمَلَائِکَهًَْ بَنَاتُ اللَّهِ فَقَالَ اللَّهُ عَزّ‌وَ‌جَلََّ أَ فَأَصْفاکُمْ رَبُّکُمْ بِالْبَنِینَ وَ اتَّخَذَ مِنَ الْمَلائِکَةِ إِناثاً إِنَّکُمْ لَتَقُولُونَ قَوْلًا عَظِیماً فَقَالَ النَّبِیُّ (لَمَّا رَآهَا تَغْتَسِلُ سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَکِ أَنْ یُتَّخَذَ لَهُ وَلَداً یَحْتَاجُ إِلَی هَذَا التَّطْهِیرِ وَ الِاغْتِسَالِ فَلَمَّا عَادَ زَیْدٌ إِلَی مَنْزِلِهِ أَخْبَرَتْهُ امْرَأَتُهُ بِمَجِیءِ رَسُولِ اللَّهِ (وَ قَوْلِهِ لَهَا سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَکِ فَلَمْ یَعْلَمْ زَیْدٌ مَا أَرَادَ بِذَلِکَ وَ ظَنَّ أَنَّهُ قَالَ ذَلِکَ لِمَا أَعْجَبَهُ مِنْ حُسْنِهَا فَجَاءَ إِلَی النَّبِیِّ (وَ قَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (إِنَّ امْرَأَتِی فِی خُلُقِهَا سُوءٌ وَ إِنِّی أُرِیدُ طَلَاقَهَا فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ قَدْ کَانَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَرَّفَهُ عَدَدَ أَزْوَاجِهِ وَ أَنَّ تِلْکَ الْمَرْأَهًَْ مِنْهُنَّ فَأَخْفَی ذَلِکَ فِی نَفْسِهِ وَ لَمْ یُبْدِهِ لِزَیْدٍ وَ خَشِیَ النَّاسَ أَنْ یَقُولُوا إِنَّ مُحَمَّداً (یَقُولُ لِمَوْلَاهُ إِنَّ امْرَأَتَکَ سَتَکُونُ لِی زَوْجَهًًْ یَعِیبُونَهُ بِذَلِکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ یَعْنِی بِالْإِسْلَامِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ یَعْنِی بِالْعِتْقِ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ ثُمَّ إِنَّ زَیْدَ بْنَ حَارِثَهًَْ طَلَّقَهَا وَ اعْتَدَّتْ مِنْهُ فَزَوَّجَهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ نَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ (وَ أَنْزَلَ بِذَلِکَ قُرْآناً فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ فَلَمَّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها لِکَیْ لا یَکُونَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْواجِ أَدْعِیائِهِمْ إِذا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً وَ کانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولًا ثُمَّ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنَّ الْمُنَافِقِینَ سَیَعِیبُونَهُ بِتَزْوِیجِهَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی ما کانَ عَلَی النَّبِیِّ مِنْ حَرَجٍ فِیما فَرَضَ اللهُ لَهُ.
امام رضا ( علی‌بن‌محمدبن‌جهم گوید: در مجلس مأمون که امام رضا (در آنجا بود، حضور یافتم. مأمون از امام رضا (پرسید: «ای فرزند رسول خدا (! آیا این سخن از گفته‌های شما نیست که انبیاء معصوم هستند»؟ امام رضا (پاسخ داد: «آری» مأمون پرسید: «معنای آیه: وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ چیست»؟ امام رضا (پاسخ داد: «رسول خدا (به خاطر کاری در پی زیدبن‌حارثهًْ‌بن‌شَراحیل کَلبی، به خانه‌ی او رفت و زن او را در حال شستشو مشاهده نمود و به زن او فرمود: «پاک و منزّه است خدایی که تو را آفرید». و منظور پیامبر (تنها این بود که خدا را از سخن کسانی که قائل بودند ملائکه، دختر خدا هستند منزّه بداند؛ چراکه خداوند می‌فرماید: آیا پروردگارتان فرزندان پسر را مخصوص شما ساخته، و خودش دخترانی از فرشتگان برگزیده است؟! شما سخن بزرگ [و بسیار زشتی] می‌گویید!. (اسراء/۴۰) بنابراین رسول خدا (هنگامی‌که زن زید را درحال شستشو دید، فرمود: «کسی که تو را آفرید پاک و منزّه است از اینکه برای خود فرزندی را برگزیند که نیاز به طهارت و شستشو داشته باشد». وقتی زید به خانه‌ی خود بازگشت، زن زید او را از آمدن رسول خدا (و اینکه به او فرمود: پاک و منزّه است کسی تو را آفرید، آگاه ساخت و زید، خواست و منظور رسول خدا (را نفهمید و گمان کرد که رسول خدا (چون از زیبایی زن او خوشش آمده، این جمله را گفته است. پس زید نزد پیامبر (آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (! زن من، اخلاق بدی دارد و می‌خواهم که او را طلاق دهم». پیامبر (به او فرمود: «همسر خود را نگهدار و از خدا بپرهیز». خداوند متعال پیامبر (را از تعداد همسرانش و اینکه زن زید، یکی از آن‌ها است آگاه ساخته بود؛ امّا پیامبر (این مطلب را در خود پنهان داشت و آن را نزد زید آشکار نساخت و ترسید از اینکه مردم بگویند: «محمّد (به بنده‌ی خود می‌گوید: «زن تو، همسر من خواهد شد»». و بدین‌وسیله بر او خرده بگیرند. بنابراین خداوند این آیه را نازل فرمود: وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ یعنی به‌وسیله‌ی اسلام وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ یعنی به‌وسیله‌ی آزادکردن او أَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَ اتَّقِ اللهَ وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ سپس زیدبن‌حارثه، زن خود را طلاق داد و عدّه‌ی او به پایان رسید و خداوند او را به ازدواج پیامبر (درآورد و در مورد آن، آیه را نازل کرد و فرمود: فَلَمَّا قَضَی زَیْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاکَهَا لِکَیْ لَا یَکُونَ عَلَی المُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْوَاجِ أَدْعِیَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَ کَانَ أَمْرُ اللهِ مَفْعُولًا خداوند آگاه بود از اینکه منافقین بر پیامبر (به خاطر ازدواج با زن زید، خرده می‌گیرند. به‌خاطر آن این آیه را نازل فرمود: مَّا کَانَ عَلَی النَّبِیِّ مِنْ حَرَجٍ فِیمَا فَرَضَ اللهُ لَهُ.
الرّسول ( فِی تَفْسِیرِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (حَدِیثٌ طَوِیلٌ عَنِ النَّبِیِّ (یَقُولُ فِیهِ -وَ قَدْ ذَکَرَ مَا رَأَی لَیْلَهًَْ أُسْرِیَ بِهِ: دَخَلْتُ الْجَنَّهًَْ فَإِذَا عَلَی حَافَتَیْهَا بُیُوتِی وَ بُیُوتُ أَزْوَاجِی وَ إِذَا تُرَابُهَا کَالْمِسْکِ وَ إِذَا جَارِیَهًٌْ تَنْغَمِسُ فِی أَنْهَارِ الْجَنَّهًِْ، فَقُلْتُ: لِمَنْ أَنْتِ یَا جَارِیَهًُْ؟ فَقَالَتْ: لِزَیْدِ بْنِ حَارِثَهًَْ. فَبَشَّرْتُهُ بِهَا حِینَ أَصْبَحْتُ.
پیامبر ( در تفسیر علی‌بن‌ابراهیم (آمده است: رسول خدا (در مورد شب معراج فرمود: «وارد بهشت شدم که در دو طرف آن خانه‌ی من و خانه‌های همسرانم واقع شده بود و خاک آن همچون مشک بود و یک کنیز داخل نهر بهشتی بود. پرسیدم: «ای کنیز متعلّق به کیستی»؟ جواب داد: «من متعلّق به زیدبن‌حارثه هستم» و من صبح آن روز به زید این بشارت را دادم.
الرّسول ( عن أنس بن مالک قال: لَمَّا انْقَضَتْ عِدَّهًُْ زَیْنَبَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (لِزَیْدٍ اذْهَبْ فَاذْکُرْهَا عَلَیَّ قَالَ زَیْدٌ فَانْطَلَقْتُ فَقُلْتُ یَا زَیْنَبُ أَبْشِرِی قَدْ أَرْسَلَنِی رَسُولُ اللَّهِ (یَذْکُرُکَ وَ نَزَلَ الْقُرْآنُ وَ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ (فَدَخَلَ عَلَیْهَا بِغَیْرِ إِذْنٍ لِقَوْلِهِ زَوَّجْناکَها.
پیامبر ( انس‌بن‌مالک گوید: هنگامی که‌که عدّه‌ی زینب پایان یافت، رسول خدا (به زید فرمود: «برو و از زینب برای من خواستگاری کن»! زید گفت: «من نزد زینب رفتم و گفتم: «ای زینب بشارت بده! رسول خدا (مرا فرستاده تا از تو برای ایشان خواستگاری کنم بعد این آیه زَوَّجْناکَها نازل گشت و رسول خدا (نیز، به سبب نزول این آیه بدون اینکه جواب زینب را بشنود با او ازدواج کرد.
السّجّاد ( وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ وَ الَّذِی أَخْفَاهُ فِی نَفْسِهِ هُوَ: أَنَّهُ إِنْ طَلَّقَهَا زَیْدٌ تَزَوَّجَهَا وَ خَشِیَ (لَائِمَهًَْ النَّاسِ أَنْ یَقُولُوا: أَمَرَهُ بِطَلَاقِهَا ثُمَّ تَزَوَّجَهَا.
امام سجاد ( وَ تُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللهُ مُبْدِیهِ وَ تَخْشَی النَّاسَ وَ اللهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ آن امری که پیامبر (در نفس خویش پنهان نمود این بود که اگر زید این زن را طلاق بدهد با وی ازدواج می‌کند؛ لکن از سخنان بزرگان قوم می‌ترسید که بگویند زید را وادار به طلاق زینب نمود و بعد خودش با وی ازدواج کرد.
الصّادق ( عَن أَبِی حَفْصٍ الصَّائِغِ قَالَ سَمِعْتُ عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ قَالَ نَحْنُ مِنَ النَّعِیمِ الَّذِی ذَکَرَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ جَعْفَرٌ (وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ.
امام صادق ( ابوحفص‌صانع گوید: از امام صادق (شنیدم که در تفسیر و توضیح آیه: سپس در آن روز [همه‌ی شما] از نعمت‌هایی که داشته‌اید بازپرسی خواهید شد!. (تکاثر/۸) می‌فرمود: «النَّعیمِ، ما (اهل بیت محمّد () هستیم». سپس آیه: وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِی أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ را قرائت کرد.