آیه ۳۰ - سوره حجر

آیه فَسَجَدَ الملائكه‌ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ [30]

پس همه‌ی فرشتگان، بى‌استثنا، سجده‌ كردند.

۱
(حجر/ ۳۰)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذْ أَقْبَلَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِإِبْلِیسَ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ فَمَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الَّذِینَ هُمْ أَعْلَی مِنَ الملائکه فَقَالَ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَا وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ الحسن (علیه السلام) وَ الحسین (علیه السلام) کُنَّا فِی سُرَادِقِ الْعَرْشِ نُسَبِّحُ اللَّهَ وَ تُسَبِّحُ الملائکه بِتَسْبِیحِنَا قَبْلَ أَنْ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ آدم (علیه السلام) بِأَلْفَیْ عَامٍ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ آدم (علیه السلام) أَمَرَ الملائکه أَنْ یَسْجُدُوا لَهُ وَ لَمْ یَأْمُرْنَا بِالسُّجُودِ فَسَجَدَتِ المَلَائِکَهًُْ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ* إِلَّا إِبْلِیسَ فَإِنَّهُ أَبَی أَنْ یَسْجُدَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ أَیْ مِنْ هَؤُلَاءِ الْخَمْسِ الْمَکْتُوبِ أَسْمَاؤُهُمْ فِی سُرَادِقِ الْعَرْشِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ابوسعید خُدری گوید: در محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نشسته بودیم که مردی نزد ایشان آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مرا از این سخن خداوند عزّوجلّ خطاب به ابلیس [که می‌فرماید]: آیا تکبّر کردی یا از برترین‌ها بودی؟! (ص/۷۵). باخبر ساز! این برترین‌ها چه کسانی هستند که از فرشتگان نیز والاترند»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «دوهزار سال قبل از اینکه خداوند عزّوجلّ آدم (علیه السلام) را بیافریند من، علی (علیه السلام)، فاطمه (حسن و حسین (علیها السلام) در سرا پرده‌ی عرش خدا را تسبیح می‌گفتیم و فرشتگان [نیز] به تسبیح ما تسبیح‌گو بودند. چون خداوند عزّوجلّ آدم (علیه السلام) را آفرید به فرشتگان فرمان داد که برای او سجده کنند و ما را به به سجده‌کردن [برای آدم (علیه السلام)] فرمان نداد. تمامی فرشتگان بدون استثناء سجده کردند مگر ابلیس که از سجده‌کردن سرباز زد. خداوند تبارک‌وتعالی فرمود: أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ؛ یعنی [آیا تکبّر کردی یا] از این پنج‌تن که نام‌هایشان در سراپرده‌ی عرش نوشته شده، بودی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۴۹۰
بحارالأنوار، ج۱۱، ص۱۴۲/ نورالثقلین
۲
(حجر/ ۳۰)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ اسْتَأْدَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی الْمَلَائِکَهًَْ وَدِیعَتَهُ لَدَیْهِمْ وَ عَهْدَ وَصِیَّتِهِ إِلَیْهِمْ فِی الْإِذْعَانِ بِالسُّجُودِ لَهُ وَ الْخُنُوعِ لِتَکْرِمَتِهِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی اسْجُدُوا لآِدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ وَ قَبِیلَهُ اعْتَرَتْهُمُ الْحَمِیَّهًُْ وَ غَلَبَتْ عَلَیْهِمُ الشِّقْوَهًُْ وَ تَعَزَّزُوا بِخِلْقَهًِْ النَّارِ وَ اسْتَوْهَنُوا خَلْقَ الصَّلْصَالِ فَأَعْطَاهُ اللَّهُ النَّظِرَهًَْ اسْتِحْقَاقاً لِلسُّخْطَهًِْ وَ اسْتِتْمَاماً لِلْبَلِیَّهًِْ وَ إِنْجَازاً لِلْعِدَهًِْ فَقَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ، إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُوم.

امام عسکری (علیه السلام)- و خداوند سبحان از فرشتگان خواست به ادای امانتی‌که نزد آنان داشت و وفا به عهدی که به آنان سفارش کرده بود در انجام سجده بر آدم (علیه السلام) و فروتنی برای اکرام‌کردن او اقدام نمایند؛ و فرمود: برای آدم سجده و خضوع کنید! همگی سجده کردند جز ابلیس. (بقره/۳۴) که غرور و خود بزرگ‌بینی او را گرفت و شقاوت و بدبختی بر او چیره شد و به آفرینش خود از آتش افتخار نمود و به وجود آمده از خاک خشکیده را پست و بی‌مقدار شمرد. خداوند نیز برای سزاواربودن شیطان به خشم الهی، و برای کامل شدن آزمایش و تحقّق وعده‌ها به او مهلت داد و فرمود: تو از مهلت یافتگانی]!، [امّا نه تا روز رستاخیز، بلکه] تا روز و وقت معیّنی. (حجر/۳۸۳۷).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۴۹۰
بحارالأنوار، ج۱۱، ص۱۱۲/ نورالثقلین
بیشتر