آیه إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ [38]
[امّا نه تا روز رستاخيز، بلكه] تا روز و وقت معيّنى.
الصّادق (علیه السلام)- یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ یَوْمٌ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ نَفْخَهًٌْ واحِدَهًٌْ فَیَمُوتُ إِبْلِیسُ مَا بَیْنَ النَّفْخَهًِْ الْأُولَی وَ الثَّانِیَهًْ.
امام صادق (علیه السلام)- یَوْمِ الْوَقْتِ المَعْلُومِ روزی است که در «صور» یک‌بار دمیده شود و ابلیس در فاصله‌ی میان دمیدن اوّل [که همه‌ی موجودات می‌میرند] و دمیدن دوّم [که همه‌ی موجودات دوباره زنده خواهند شد] می‌میرد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ‌بْنِ‌عَمْرٍو الْخَثْعَمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ: إِنَّ إِبْلِیسَ قَالَ أَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ فَأَبَی اللَّهُ ذَلِکَ عَلَیْهِ قالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ* إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ظَهَرَ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فِی جَمِیعِ أَشْیَاعِهِ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ آدم (علیه السلام) إِلَی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ هِیَ آخِرُ کَرَّهًٍْ یَکُرُّهَا أمیرالمؤمنین (علیه السلام) فَقُلْتُ وَ إِنَّهَا لَکَرَّاتٌ قَالَ نَعَمْ إِنَّهَا لَکَرَّاتٌ وَ کَرَّاتٌ مَا مِنْ إِمَامٍ فِی قَرْنٍ إِلَّا وَ یَکُرُّ مَعَهُ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ فِی دَهْرِهِ حَتَّی یُدِیلَ اللَّهُ الْمُؤْمِنَ مِنَ الْکَافِرِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ کَرَّ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) فِی أَصْحَابِهِ وَ جَاءَ إِبْلِیسُ فِی أَصْحَابِهِ وَ یَکُونُ مِیقَاتُهُمْ فِی أَرْضٍ مِنْ أَرَاضِی الْفُرَاتِ یُقَالُ لَهُ الرَّوْحَاءُ قَرِیبٌ مِنْ کُوفَتِکُمْ فَیَقْتَتِلُونَ قِتَالًا لَمْ یُقْتَتَلْ مِثْلُهُ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ الْعَالَمِینَ فَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی أَصْحَابِ عَلِیٍّ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَدْ رَجَعُوا إِلَی خَلْفِهِمُ الْقَهْقَرَی مِائَهًَْ قَدَمٍ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَ قَدْ وَقَعَتْ بَعْضُ أَرْجُلِهِمْ فِی الْفُرَاتِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَهْبِطُ الْجَبَّارُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الملائکه وَ قُضِیَ الْأَمْرُ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمَامَهُ بِیَدِهِ حَرْبَهًٌْ مِنْ نُورٍ فَإِذَا نَظَرَ إِلَیْهِ إِبْلِیسُ رَجَعَ الْقَهْقَرَی نَاکِصاً علی عقِبَیْهِ فَیَقُولُونَ لَهُ أَصْحَابُهُ أَیْنَ تُرِیدُ وَ قَدْ ظَفِرْتَ فَیَقُولُ إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمِینَ فَیَلْحَقُهُ النبی (صلی الله علیه و آله) فَیَطْعُنُهُ طَعْنَهًًْ بَیْنَ کَتِفَیْهِ فَیَکُونُ هَلَاکُهُ وَ هَلَاکُ جَمِیعِ أَشْیَاعِهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُعْبَدُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ لَا یُشْرَکُ بِهِ شَیْئاً وَ یَمْلِکُ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) أَرْبَعاً وَ أَرْبَعِینَ أَلْفَ سَنَهًٍْ حَتَّی یَلِدَ الرَّجُلُ مِنْ شِیعَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَلْفَ وَلَدٍ مِنْ صُلْبِهِ ذَکَراً وَ عِنْدَ ذَلِکَ تَظْهَرُ الْجَنَّتَانِ الْمُدْهَامَّتَانِ عِنْدَ مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ وَ مَا حَوْلَهُ بِمَا شَاءَ اللَّهُ.
امام صادق (علیه السلام)- از عبدالکریم‌بن‌عمرو خَثعمی گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم می‌فرمود: «ابلیس [به خداوند] عرض کرد: أَنْظِرْنِی إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ؛ ولی خداوند از [پذیرش] این‌خواسته‌ی او خودداری کرده و فرمود: فَإِنَّکَ مِنَ المُنْظَرِینَ* إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ المَعْلُومِ؛ وقتی روز معیّن و معلوم برسد، ابلیس لعنهًْ الله بر تمام پیروانش از زمان خلقت آدم (علیه السلام) توسّط خدا تا روز معیّن معلوم ظاهر می‌شود و این آخرین بازگشت است که امیرالمؤمنین (علیه السلام) دارد. پس گفتم: «آیا امیرالمؤمنین (علیه السلام) چندین بازگشت دارد»؟ فرمود: «بله! چندین و چند بازگشت و هیچ امامی در هیچ قرنی نیست، مگر اینکه نیکوکار و زشک‌کار در روزگارش با او رجعت می‌کنند تا خدا مؤمن را بر کافر غلبه دهد. وقتی روز معیّن معلوم رسید، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) با یارانش و ابلیس با یارانش بر می‌گردند و وعده‌گاه آنان در زمین از اراضی فرات است که به آن «روحاء» گفته می‌شود و نزدیک گونه شماست. پس چنان جنگی با هم می‌کنند که از روزی که خدا جهانیان را خلق نمود، جنگی به مانند آن رخ نداده است گویا من یاران امیرالمؤمنین (علیه السلام) را می‌بینم که صد قدم به عقب رفته‌اند، و گویا می‌بینم که قسمتی از پاهایشان در آب فرو رفته است. پس در این هنگام خداوند جبّار و ملائکه در سایه‌ای از ابرها هبوط می‌کنند و کار تمام می‌شود و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روبه‌روی اوست و در دستانش چیزی نورانی است. پس وقتی ابلیس به آن نظر می‌کند، به عقب برگشته و پشت می‌کند. پس یارانش به او می‌گویند: «کجا می‌خواهی بروی؟ تو که داری پیروز می‌شوی»؟ إِنِّی أَری ما لا تَرَوْنَ؛ من چیزی می‌بینم که شما نمی‌بینید (انفال/۴۸) إِنِّی أَخافُ اللهَ رَبَّ الْعالَمِینَ؛ من از خداوندی‌که پروردگار عالمیان است، بیم دارم. (حشر/۱۶) در آن حال پیامبر (صلی الله علیه و آله) خود را به او رسانده و با نیزه، ضربه‌ای میان دو کتفش می‌زند که در اثر آن، ابلیس و تمامی پیروانش به هلاکت می‌رسند؛ از آن پس تنها خداوند عزّوجلّ پرستش شده و چیزی شریک او قرار داده نمی‌شود؛ و امیرالمؤمنین (علیه السلام) چهل‌وچهارهزار سال حکومت می‌کند تا جایی که یک مرد از شیعیان علی (علیه السلام) هزار فرزند پسر از صلب خویش متولّد می‌سازد در آن‌هنگام دو باغ نزدیک مسجد کوفه و اطراف آن به اراده‌ی خداوند آشکار می‌شوند».
الکاظم (علیه السلام)- عن إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَال: سَأَلْتُهُ عَنْ إِنْظَارِ اللَّهِ تَعَالَی إِبْلِیسَ وَقْتاً مَعْلُوماً ذَکَرَهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ* إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ قَالَ الْوَقْتُ الْمَعْلُومُ یَوْمُ قِیَامِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَإِذَا بَعَثَهُ اللَّهُ کَانَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ وَ جَاءَ إِبْلِیسُ حَتَّی یَجْثُوَ عَلَی رُکْبَتَیْهِ فَیَقُولُ یَا وَیْلَاهُ مِنْ هَذَا الْیَوْمِ فَیَأْخُذُ بِنَاصِیَتِهِ فَیَضْرِبُ عُنُقَهُ فَذَلِکَ یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ مُنْتَهَی أَجَلِهِ.
امام کاظم (علیه السلام)- اسحاق‌بن‌عمّار گوید: از امام‌کاظم (علیه السلام) درباره‌ی زمان معیّنی که خداوند متعال به ابلیس مهلت داده است و آن را در کتابش بیان کرده و فرموده: فَإِنَّکَ مِنَ المُنْظَرِینَ* إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمعْلُومِ؛ پرسیدم. حضرت فرمود: «آن زمان معیّن روز قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است؛ زمانی‌که خداوند او را بر می‌انگیزد، در مسجد کوفه است و ابلیس آمده و درحالی‌که به دو زانو نشسته می‌گوید: «وای از این‌روز»! در آن‌روز حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) موی جلوی‌پیشانی ابلیس را گرفته و گردنش را خواهد زد. آن‌روز، روز و وقت معیّن و پایان زندگی ابلیس است».
الصّادق (علیه السلام)- یَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ یَوْمٌ یَذْبَحُهُ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی الصَّخْرَهًِْ الَّتِی فِی بَیْتِ الْمَقْدِسِ.
امام صادق (علیه السلام)- یَوْمُ الْوَقْتِ المَعْلُومِ روزی است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را بر صخره‌ای که در بیت‌المقدس است، ذبح می‌کند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- تَفْسِیرُ الْإِمَامِ العسکری، قَالَ (علیه السلام) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَلَا فَاذْکُرُوا یَا أُمَّهًَْ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) وَ آلَهُ عِنْدَ نَوَائِبِکُمْ وَ شَدَائِدِکُمْ لَیَنْصُرُ اللَّهُ بِهِمْ مَلَائِکَتَکُمْ (عَلَی الشَّیَاطِینِ الَّذِینَ یَقْصِدُونَکُمْ فَإِنَّ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْکُمْ مَعَهُ مَلَکٌ (علیه السلام) عَنْ یَمِینِهِ یَکْتُبُ حَسَنَاتِهِ وَ مَلَکٌ (علیه السلام) عَنْ یَسَارِهِ یَکْتُبُ سَیِّئَاتِهِ وَ مَعَهُ شَیْطَانَانِ مِنْ عِنْدِ إِبْلِیسَ یُغْوِیَانِهِ فَإِذَا وَسْوَسَا فِی قَلْبِهِ ذَکَرَ اللَّهَ وَ قَالَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِهِ حُبِسَ الشَّیْطَانَانِ ثُمَّ سَارَ إِلَی إِبْلِیسَ فَشَکَوَاهُ وَ قَالَا لَهُ قَدْ أَعْیَانَا أَمْرُهُ فَأَمْدِدْنَا بِالْمَرَدَهًِْ فَلَا یَزَالُ یُمِدُّهُمَا حَتَّی یُمِدَّهُمَا بِأَلْفِ مَارِدٍ فَیَأْتُونَهُ فَکُلَّمَا رَامُوهُ ذَکَرَ اللَّهَ وَ صَلَّی عَلَی مُحَمَّد وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ لَمْ یَجِدُوا عَلَیْهِ طَرِیقاً وَ لَا مَنْفَذاً قَالُوا لِإِبْلِیسَ لَیْسَ لَهُ غَیْرُکَ تُبَاشِرُهُ بِجُنُودِکَ فَتَغْلِبُهُ وَ تُغْوِیهِ فَیَقْصِدُهُ إِبْلِیسُ بِجُنُودِهِ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی لِلْمَلَائِکَهًِْ (هَذَا إِبْلِیسُ قَدْ قَصَدَ عَبْدِی فُلَاناً أَوْ أَمَتِی فُلَانَهًَْ بِجُنُودِهِ أَلَا فَقَاتِلُوهُ فَیُقَاتِلَهُمْ بِإِزَاءِ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ مِنْهُمْ مِائَهًُْ أَلْفِ مَلَکٍ (وَ هُمْ عَلَی أَفْرَاسٍ مِنْ نَارٍ بِأَیْدِیهِمْ سُیُوفٌ مِنْ نَارٍ وَ رِمَاحٌ مِنْ نَارٍ وَ قِسِیٌّ وَ نَشَاشِیبُ وَ سَکَاکِینُ وَ أَسْلِحَتُهُمْ مِنْ نَارٍ فَلَا یَزَالُونَ یُخْرِجُونَهُمْ وَ یَقْتُلُونَهُمْ بِهَا وَ یَأْسِرُونَ إِبْلِیسَ فَیَضَعُونَ عَلَیْهِ تِلْکَ الْأَسْلِحَهًَْ فَیَقُولُ یَا رَبِّ وَعْدَکَ وَعْدَکَ قَدْ أَجَّلْتَنِی إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی لِلْمَلَائِکَهًِْ (وَعَدْتُهُ أَنْ لَا أُمِیتَهُ وَ لَمْ أَعِدْهُ أَنْ لَا أُسَلِّطَ عَلَیْهِ السِّلَاحَ وَ الْعَذَابَ وَ الْآلَامَ اشْتَفُوا مِنْهُ ضَرْباً بِأَسْلِحَتِکُمْ فَإِنِّی لَا أُمِیتُهُ فَیُثْخِنُونَهُ بِالْجِرَاحَاتِ ثُمَّ یَدْعُونَهُ فَلَا یَزَالُ سَخِینَ الْعَیْنِ عَلَی نَفْسِهِ وَ أَوْلَادِهِ الْمَقْتُولِینَ الْمُقْتَلِینَ وَ لَا یَنْدَمِلُ شَیْءٌ مِنْ جِرَاحَاتِهِ إِلَّا بِسِمَاعِهِ أَصْوَاتِ الْمُشْرِکِینَ بِکُفْرِهِمْ فَإِنْ بَقِیَ هَذَا الْمُؤْمِنُ عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ وَ ذِکْرِهِ وَ الصَّلَاهًِْ عَلَی مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ (بَقِیَ إِبْلِیسُ عَلَی تِلْکَ الْجِرَاحَاتِ وَ إِنْ زَالَ الْعَبْدُ عَنْ ذَلِکَ وَ انْهَمَکَ فِی مُخَالَفَهًِْ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ مَعَاصِیهِ انْدَمَلَتْ جِرَاحَاتُ إِبْلِیسَ ثُمَّ قَوِیَ عَلَی ذَلِکَ الْعَبْدِ حَتَّی یُلْجِمَهُ وَ یُسْرِجَ عَلَی ظَهْرِهِ وَ یَرْکَبَهُ ثُمَّ یَنْزِلُ عَنْهُ وَ یَرْکَبُ ظَهْرَهُ شَیْطَاناً مِنْ شَیَاطِینِهِ وَ یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ أَ مَا تَذْکُرُونَ مَا أَصَابَنَا مِنْ شَأْنِ هَذَا ذَلَّ وَ انْقَادَ لَنَا الْآنَ حَتَّی صَارَ یَرْکَبُهُ هَذَا ثُمَّ قَالَ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تُدِیمُوا عَلَی إِبْلِیسَ سُخْنَهًَْ عَیْنِهِ وَ أَلَمَ جِرَاحَاتِهِ فَدَاوِمُوا عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ وَ ذِکْرِهِ وَ الصَّلَاهًِْ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ إِنْ زِلْتُمْ عَنْ ذَلِکَ کُنْتُمْ أُسَرَاءَ فَیَرْکَبُ أَقْفِیَتَکُمْ بَعْضُ مَرَدَتِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در تفسیر [منسوب به] امام عسکری (علیه السلام) آمده: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای امّت محمّد (صلی الله علیه و آله)! محمّد (صلی الله علیه و آله) و خاندان او را در مصیبت‌ها و سختی‌ها یاد کنید تا خداوند فرشتگان [گماشته شده بر] شما را بر شیاطینی که آهنگ شما کنند، یاری دهد؛ چراکه با هرکدام از شما فرشته‌ای در سمت راست است که نیکی‌ها و فرشته‌ای در سمت چپ که بدی‌هایش را می‌نویسد، و همراه او دو شیطان از جانب ابلیس هستند که وی را گمراه کنند. هرگاه آن دو شیطان در دلش وسوسه کنند و او خدا را یاد کرده و بگوید: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةً إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللهُ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِهِ آن دو شیطان در بند شوند؛ سپس نزد ابلیس رفته و شکوه کنند و گویند: «کار او ما را درمانده کرده است؛ ما را با شیاطین سرکش کمک کن». ابلیس نیز پیوسته آن دو را کمک کند تا در نهایت با هزار شیطان سرکش یاریشان کند و آن‌ها جملگی سراغ آن انسان روند. هرگاه آهنگ او نمایند و او خدا را یاد کرده و بر محمّد و خاندان پاکش درود می‌فرستد آن‌ها راه و روزنه‌ای به او نیابند و به ابلیس گویند: «جز خودت کسی حریف او نمی‌شود، باید خودت با لشکریانت بروی و او را مغلوب ساخته و گمراه کنی». ابلیس نیز با لشکریانش آهنگ او کنند. خداوند متعال به فرشته‌ها فرماید: «این ابلیس است که با لشکرش آهنگ فلان بنده یا کنیز مرا کرده؛ به جنگ او بروید»! پس در مقابل هر شیطان رانده شده، صدهزار فرشته به‌پیکار روند درحالی‌که فرشتگان بر اسبانی از آتش قرار دارند و به‌دستانشان شمشیرها و نیزه‌هایی از آتش است و کمان‌ها، تیرها و چاقوهایی آتشین دارند و همه‌ی سلاح‌هایشان از آتش است و پیوسته با آن سلاح‌ها شیاطین را بیرون رانده و بکُشند و ابلیس را به اسارت گرفته و آن سلاح‌ها را بر او نهند. ابلیس عرض کند: «پروردگارا! وعده‌ات، وعده‌ات، تو مرا إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ المَعْلُومِ مهلت داده‌ای»! خداوند متعال به فرشتگان فرماید: «من وعده‌اش دادم که او را [تا روز معیّن] نکشم، وعده ندادم که سلاح، عذاب و دردها را بر او مسلّط نسازم؛ او را با سلاح‌های خود بزنید و [با این‌کار] از او انتقام بگیرید که [هر چقدر بزنید] من او را نمی‌کُشم [تا بیشتر شکنجه ببیند]». فرشتگان نیز او را با زخم‌های فراوان ناتوان ساخته و سپس رهایش می‌کنند. او پیوسته بر خود و فرزندان کشته‌شده‌اش گریان باشد و برای زخم‌های او مرهمی نیست جز شنیدن صداهای کفرآلود مشرکان. پس اگر این انسان مؤمن بر طاعت و یاد خدا و صلوات بر محمّد و خاندانش (پابرجا بماند آن زخم‌ها بر تن ابلیس باقی بماند؛ و اگر بنده از این وضعیت بازگردد و در مخالفت با خدای عزّوجلّ و گناهان غوطه‌ور شود زخم‌های ابلیس خوب شود و بر آن‌بنده نیرو یابد تا در نهایت، به او دهنه زند و بر پشتش زین نهاده و سوارش شود؛ سپس از او پایین آید و شیطانی از شیاطینش را بر پشت او سوار کرده و به یارانش گوید: «آیا به یاد ندارید ما از دست او چه کشیدیم؟ اکنون زبون و فرمانبر ما گشته، به‌گونه‌ای که این شیطان بر او سوار می‌شود»! در ادامه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اگر می‌خواهید پیوسته چشم ابلیس را گریان نگه داشته و زخم‌های او را دردناک سازید پیوسته بر طاعت و یاد خدا و صلوات بر محمّد و خاندانش (مداومت کنید؛ و اگر از آن دست بکشید اسیرانی گردید که برخی از شیاطین سرکش بر پشت شما سوار شوند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ یَحْیَی‌بْنِ‌أَبِی‌الْعَلَاءِ الرَّازِی أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ ... لِإِبْلِیسَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ أَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الْبَیْتِ کَیْفَ صَارَ فَرِیضَهًًْ عَلَی الْخَلْقِ أَنْ یَأْتُوهُ قَالَ فَالْتَفَتَ أبوعبدالله (علیه السلام) إِلَیْهِ وَ قَالَ مَا سَأَلَنِی عَنْ مَسْأَلَتِکَ أَحَدٌ قَطُّ قَبْلَکَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لَمَّا قَالَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً ضَجَّتِ الملائکه مِنْ ذَلِکَ وَ قَالُوا یَا رَبِّ إِنْ کُنْتَ لَا بُدَّ جَاعِلًا فِی أَرْضِکَ خَلِیفَهًًْ فَاجْعَلْهُ مِنَّا مَنْ یَعْمَلُ فِی خَلْقِکَ بِطَاعَتِکَ فَرَدَّ عَلَیْهِمْ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ فَظَنَّتِ الملائکه أَنَّ ذَلِکَ سَخَطٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ عَلَیْهِمْ فَلَاذُوا بِالْعَرْشِ یَطُوفُونَ بِهِ فَأَمَرَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لَهُمْ بِبَیْتٍ مِنْ مَرْمَرٍ سَقْفُهُ یَاقُوتَهًٌْ حَمْرَاءُ وَ أَسَاطِینُهُ الزَّبَرْجَدُ یَدْخُلُهُ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ (لَا یَدْخُلُونَهُ بَعْدَ ذَلِکَ إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ قَالَ وَ یَوْمَ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ نَفْخَهًٌْ واحِدَهًٌْ فَیَمُوتُ إِبْلِیسُ مَا بَیْنَ النَّفْخَهًِْ الْأُولَی وَ الثَّانِیَهًِْ وَ أَمَّا نُونٌ فَکَانَ نَهَراً فِی الْجَنَّهًِْ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لَهُ کُنْ مِدَاداً فَکَانَ مِدَاداً ثُمَّ أَخَذَ شَجَرَهًًْ فَغَرَسَهَا بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ وَ الْیَدُ الْقُوَّهًُْ وَ لَیْسَ بِحَیْثُ تَذْهَبُ إِلَیْهِ الْمُشَبِّهَهًُْ ثُمَّ قَالَ لَهَا کُونِی قَلَماً ثُمَّ قَالَ لَهُ اکْتُبْ فَقَالَ یَا رَبِّ وَ مَا أَکْتُبُ قَالَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَفَعَلَ ذَلِکَ ثُمَّ خَتَمَ عَلَیْهِ وَ قَالَ لَا تَنْطِقَنَّ إِلَی یَوْمَ الْوَقْتِ الْمَعْلُوم.
امام صادق (علیه السلام)- از یحیی‌بن‌علاء رازی نقل شده: مردی به محضر امام صادق (علیه السلام) رسید و عرض کرد: «فدایت شوم! مرا از معنای این سخن خداوند عزّوجلّ ... خطاب به ابلیس [که فرموده]: فَإِنَّکَ مِنَ الْمنْظَرِینَ* إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ المَعْلُومِ؛ و همچنین از اینکه چرا بر مردمان واجب شده به زیارت کعبه بیایند، باخبر فرما». امام (علیه السلام) به او رو کرده و فرمود: «قبل از تو هرگز کسی چنین سؤالی از من نکرده بود! چون خدای عزّوجلّ به فرشتگان فرمود: من در روی زمین، جانشینی قرار خواهم داد. (بقره/۳۰) فرشتگان از این خبر، بانگ و فریاد برآورده و عرض کردند: «پروردگارا! اگر می‌خواهی حتماً برای خود جانشینی در زمین قرار دهی کسی از ما را برای این‌کار قرار ده که در میان مخلوقاتت تو را عبادت کند». خدا در پاسخ آن‌ها فرمود: من حقایقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید. (بقره/۳۰) فرشتگان گمان کردند خداوند با این پاسخ بر آنان خشم گرفته است؛ در نتیجه به عرش‌الهی پناه برده و بر گرد آن به طواف پرداختند. خداوند عزّوجلّ نیز به آنان فرمان داد خانه‌ای را طواف کنند که از مرمر ساخته شده و سقفش از یاقوت سرخ و ستون‌هایش از زبرجد بوده است و هر روز هفتاد هزار فرشته داخل آن شده و پس از آن إِلی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمعْلُومِ داخل آن نخواهند شد». [در ادامه] امام (علیه السلام) فرمود: «و روز وقت معیّن، روزی است که در «صور» یک‌بار دمیده شود و ابلیس در فاصله‌ی میان دمیدن اوّل [که همه‌ی موجودات می‌میرند] و دمیدن دوّم [که همه‌ی موجودات دوباره زنده می‌شوند] خواهد مرد. و امّا نون؛ عبارت است از نهری در بهشت که آبش از برف سفیدتر و از عسل شیرین‌تر است حق تعالی به این آب می‌فرماید: مرکّب شو، پس بلافاصله مرکّب می‌گردد، سپس درختی را با دستش می‌کارد [امام (علیه السلام) برای رفع شبهه‌ای که برای گروه مشبّهه پیش آمده بلافاصله فرمود: مقصود از «ید» قوّه و قدرت است نه آن معنایی که در توهّم گروه مشبّهه می‌باشد] پس از آن به درخت می‌فرماید: «قلم شو». و به‌دنبال آن به قلم امر می‌فرماید: «بنویس». درختی که قلم شده عرض می‌کند: «چه بنویسم»؟ حق جلّت عظمته می‌فرماید: آنچه تا روز قیامت واقع خواهد شد را بنویس. پس قلم به فرمان خدا تمام وقایع را می‌نگارد و آن را به نفخ صور و هلاکت ابلیس ختم می‌کند و بعد خداوند متعال به آن می‌فرماید: إِلَی یَوْمَ الْوَقْتِ المَعْلُوم البتّه سخن مگو و تکلّم مکن».