آیه إِلاَّ إِبْليسَ أَبى أَنْ يَكُونَ مَعَ السَّاجِدينَ [31]
جز ابليس، كه ابا كرد از اين كه با سجده‌كنندگان باشد.
الصّادق (علیه السلام)- وَ أَبَی إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ مِنْ أَنْ یَسْجُدَ لِآدَمَ (علیه السلام) اسْتِکْباراً وَ حَسَداً. فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی ما مَنَعَکَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ قالَ أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ وَ النَّارُ تَأْکُلُ الطِّینَ وَ أَنَا الَّذِی عَبَدْتُکَ دَهْراً طَوِیلًا قَبْلَ أَنْ تَخْلُقَهُ وَ أَنَا الَّذِی کَسَوْتَنِی الرِّیشَ وَ النُّورَ وَ أَنَا الَّذِی عَبَدْتُکَ فِی أَکْنَافِ السَّمَاوَاتِ مَعَ الْکَرُوبِیِّینَ وَ الصَّافِّینَ وَ الْمُسَبِّحِینَ وَ الرُّوحَانِیِّینَ وَ الْمُقَرَّبِینَ. قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: لَقَدْ عَلِمْتُ فِی سَابِقِ عِلْمِی مِنْ مَلَائِکَتِی الطَّاعَهًَْ وَ مِنْکَ الْمَعْصِیَهًَْ فَلَمْ یَنْفَعْکَ طُولُ الْعِبَادَهًِْ لِسَابِقِ الْعِلْمِ فِیکَ وَ قَدْ أَبْلَسْتُکَ مِنَ الْخَیْرِ کُلِّهِ إِلَی آخِرِ الْأَبَدِ وَ جَعَلْتُکَ مَذْمُوماً مَدْحُوراً شَیْطَاناً رَجِیماً لَعِیناً. فَعِنْدَ ذَلِکَ تَغَیَّرَتْ خِلْقَتُهُ الْحَسَنَهًُْ إِلَی خِلْقَهًٍْ کَرِیهَهًٍْ مُشَوَّهَهًٍْ. فَوَثَبَ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَهًُْ بِحِرَابِهَا وَ هُمْ یَلْعَنُونَهُ وَ یَقُولُونَ لَهُ: رَجِیمٌ مَلْعُونٌ رَجِیمٌ مَلْعُونٌ. فَأَوَّلُ مَنْ طَعَنَهُ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) ثُمَّ مِیکَائِیلُ (علیه السلام) ثُمَّ إِسْرَافِیلُ (علیه السلام) ثُمَّ عِزْرَائِیلُ (علیه السلام) ثُمَّ جَمِیعُ الْمَلَائِکَهًِْ مِنْ کُلِّ نَاحِیَهًٍْ وَ هُوَ هَارِبٌ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ حَتَّی أَلْقُوهُ فِی الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ فَبَادَرَتْ إِلَیْهِ الْمَلَائِکَهًُْ بِحِرَابٍ مِنْ نَارٍ فَلَمْ یَزَالُوا یَطْعَنُونَهُ حَتَّی بَلَغُوهُ الْقَرَارَ وَ غَابَ عَنْ عُیُونِ الْمَلَائِکَهًِْ. وَ الْمَلَائِکَهًُْ فِی اضْطِرَابٍ وَ السَّمَاوَاتُ فِی رَجَفَانٍ مِنْ جُرْأَهًِْ إِبْلِیسَ اللَّعِینِ وَ عِصْیَانِهِ أَمْرَ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام)- و ابلیس خدا او را لعنت کند به خاطر تکبّرکردن و حسادت از سجده بر آدم (علیه السلام) امتناع کرد؛ پس خداوند متعال فرمود: گفت: «ای ابلیس! چه چیز مانع تو شد که بر مخلوقی که با قدرت خود او را آفریدم سجده کنی؟! آیا تکبّر کردی یا از برترین‌ها بودی؟! [برتر از اینکه فرمان سجود به تو داده شود]!، گفت: «من از او بهترم مرا از آتش آفریده‌ای و او را از گل»! (ص/۷۶۷۵) و آتش، خاک را در کام خود می‌گیرد؛ و من کسی هستم که روزگاری‌طولانی قبل از اینکه آدم (علیه السلام) را بیافرینی، تو را عبادت و بندگی کرده‌ام؛ و من کسی هستم که با پَر و نور پوشاندی؛ و من کسی هستم که در جای جای آسمان‌ها همراه فرشتگان مقرّب، فرشتگان صف‌کشیده [برای نیایش و عبادت]، فرشتگان‌تسبیح‌گو، فرشتگان پارسا و فرشتگان نزدیک به درگاه‌الهی تو را عبادت کرده‌ام. خداوند متعال فرمود: «من با علم قدیم خویش، فرمانبرداری فرشتگان و نافرمانی تو [در این‌روز] را می‌دانستم؛ به خاطر همین علم قدیم نسبت به [نافرمانی] تو، عبادت‌های طولانی برایت سودی ندارد. تو را تا ابد از رحمت خویش ناامید گرداندم و تو را مذمّت شده، خوار گشته، دور شده، رانده‌شده و نفرین‌شده قرار دادم». در آن‌هنگام آفرینش نیکوی ابلیس تبدیل به آفرینشی زشت و ناپسند گردید و فرشتگان، با نیزه‌های‌خویش بر او حمله‌ور شدند درحالی‌که او را نفرین کرده و خطاب به‌او می‌گفتند: «رانده شده! نفرین شده! رانده شده! نفرین شده»! اوّلین فرشته‌ای که او را با نیزه راند جبرئیل بود، بعد از او میکائیل، اسرافیل، عزرائیل و همه‌ی فرشتگان از هر طرف او را راندند درحالی‌که ابلیس از دست‌آن‌ها می‌گریخت؛ تا در نهایت او را در دریای برافروخته [از آتش] افکندند. آن‌گاه تمامی فرشتگان شتاب‌کنان با نیزه‌هایی آتشین به‌سویش رفته و آنقدر با نیزه او را زدند تا او را به قرارگاه دوزخ رساندند و از چشم آن‌ها ناپدید گشت. و به خاطر جرأت ابلیس در نافرمانی دستور خدا، همه‌ی فرشتگان در آشفتگی و آسمان‌ها در لرزه بودند.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَنَّ المَلَائِکه کَانَتْ تُقَاتِلُ الْجِنَّ فَسُبِیَ إِبْلِیسُ وَ کَانَ صَغِیراً وَ کَانَ مَعَ الملائکه فَتُعُبِّدَ مَعَهَا بِالْأَمْرِ بِالسُّجُودِ لِآدم (علیه السلام) فَسَجَدُوا وَ أَبَی إِبْلِیسُ فَلِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فرشتگان پیوسته با جنّیان در جنگ و ستیز بودند و [در این جنگ و ستیز] ابلیس‌که کم سنّ و سال بود [از جنّیان] به اسارت درآمد و پیوسته در میان فرشتگان بود تا اینکه همراه آنان فرمان یافت برای آدم (علیه السلام) سجده نماید؛ فرشتگان سجده کردند و ابلیس [از سجده‌کردن] سرباز زد؛ به همین دلیل است که خداوند فرموده است: جز ابلیس که از جنّ بود. (کهف/۵۰).