آیه أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاَّ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبيلاً [44]
آيا گمان مى‌برى بيشتر آنان مى‌شنوند يا مى‌فهمند؟! آنان فقط همچون چهارپايانند، بلكه گمراه‌ترند.
السّجّاد ( وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَوْ حَبَسَ عَنْ عِبَادِهِ مَعْرِفَهًَْ حَمْدِهِ عَلَی مَا أَبْلَاهُمْ مِنْ مِنَنِهِ الْمُتَتَابِعَهًْ وَ أَسْبَغَ عَلَیْهِمْ مِنْ نِعَمِهِ الْمُتَظَاهِرَهًْ لَتَصَرَّفُوا فِی مِنَنِهِ فَلَمْ یَحْمَدُوهُ وَ تَوَسَّعُوا فِی رِزْقِهِ فَلَمْ یَشْکُرُوهُ وَ لَوْ کَانُوا کَذَلِکَ لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِیَّهًْ إِلَی حَدِّ الْبَهِیمِیَّهًْ فَکَانُوا کَمَا وَصَفَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا.
امام سجاد ( سپاس خداوندی را که اگر از بندگان خویش، شناخت سپاس در مقابل نعمت‌های پیاپی و منّت‌های آشکار خود را دریغ می‌داشت، از نعمت‌های او بهره می‌بردند بی‌آنکه سپاس گزارند و روزی فراوان او را می‌خورند بی‌آنکه شکر او را به‌جای آورند. و چون چنین می‌شد از مرزهای انسانیّت بیرون می‌رفتند و به حدّ جانوری و بهیمی تنزّل می‌کردند، و چنان می‌شدند که در کتاب خویش وصف کرده است: إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا.
أمیرالمؤمنین ( إِنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (فَقَالَ أَخْبِرْنِی إِنْ کُنْتَ عَالِماً عَنِ النَّاسِ وَ عَنْ أَشْبَاهِ النَّاسِ وَ عَنِ النَّسْنَاسِ فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (وَ أَمَّا قَوْلُکَ النَّسْنَاسُ فَهُمُ السَّوَادُ الْأَعْظَمُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی جَمَاعَهًْ النَّاسِ ثُمَّ قَالَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا.
امام علی ( شخصی خدمت امیرالمؤمنین (آمد و عرض کرد: «اگر به‌راستی عالم هستی، مرا از مردم و اشباه مردم و نسناس آگاه گردان». امیرالمؤمنین (فرمود: «و امّا اینکه از نسناس پرسیدی، ایشان اکثریّت مردمند». و با دست خود اشاره به گروه مردم کرد و سپس فرمود: «إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلا».
الجواد ( الْوَاقِفَهًُْ هُمْ حَمِیرُ الشِّیعَهًْ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا.
امام جواد ( واقفی‌ها خرهای شیعیان هستند سپس این آیه را تلاوت نمود: إِنْ هُمْ إِلاَّ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبیلاً.
الصّادق ( عَنْ أَبِی یَحْیَی الْوَاسِطِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ أَنَّه قَالَ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (أَ تَرَی هَذَا الْخَلْقَ کُلَّهُ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ أَلْقِ مِنْهُمُ التَّارِکَ لِلسِّوَاکِ وَ الْمُتَرَبِّعَ فِی مَوْضِعِ الضِّیقِ وَ الدَّاخِلَ فِیمَا لَا یَعْنِیهِ وَ الْمُمَارِیَ فِیمَا لَا عِلْمَ لَهُ بِهِ وَ الْمُتَمَرِّضَ مِنْ غَیْرِ عِلَّهًٍْ وَ الْمُتَشَعِّثَ مِنْ غَیْرِ مُصِیبَهًٍْ وَ الْمُخَالِفَ عَلَی أَصْحَابِهِ فِی الْحَقِّ وَ قَدِ اتَّفَقُوا عَلَیْهِ وَ الْمُفْتَخِرَ یَفْتَخِرُ بِآبَائِهِ وَ هُوَ خِلْوٌ مِنْ صَالِحِ أَعْمَالِهِمْ فَهُوَ بِمَنْزِلَهًْ الْخَلَنْجِ یُقْشَرُ لِحاً عَنْ لِحاً حَتَّی یُوصَلَ إِلَی جَوْهَرِیَّتِهِ وَ هُوَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا.
امام صادق ( ابویحیی واسطی از کسی که برایش حدیث کرده نقل می‌کند: به امام صادق (عرض کرد: «شما همه‌ی این مخلوقات دوپا را آدم می‌دانید»؟ فرمود: «چند گروه را رها کن و دور بینداز: آن که مسواک نکند، آن که در جای تنگ چهار زانو بنشیند، آن که در کارهای بیهوده مداخله کند، آن که بدون داشتن علم و دانش بحث کند، آن که بیمار نیست ولی تظاهر به بیماری نماید، آن که بدون وقوع حادثه ناگوار پریشان حال شود، آن که با یاران خویش در مطلب درستی که مورد اتّفاق آن‌هاست مخالفت کند، آن که به پدران و نیاکان خود افتخارکند و از کارهای نیک آنان بی‌بهره باشد این آدم مانند گیاه خلنج است که پوست‌هایش یکی پس از دیگری کنده می‌شود تا به مغزش برسد. او چنان است که خدای متعال فرموده است إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا».
الهادی ( عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ (قَالَ: سَمِعْتُ سَیِّدِی أَبَاالْحَسَنِ عَلِیَّ‌بْنَ‌مُحَمَّدِبْنِ‌الرِّضَا (بِسُرَّمَنْ‌رَأَی یَقُولُ الْغَوْغَاءُ قَتَلَهًُْ الْأَنْبِیَاءِ (وَ الْعَامَّهًُْ اسْمٌ مُشْتَقٌّ مِنَ الْعَمَی مَا رَضِیَ اللَّهُ لَهُمْ أَنْ شَبَّهَهُمْ بِالْأَنْعَامِ حَتَّی قَالَ بَلْ أَضَلُّ سَبِیلًا.
امام هادی ( عبدالله‌بن‌محمّد بن‌عبید گوید: از مولایم امام هادی (در سامرا شنیدم که می‌فرمود: «کشندگان پیامبران و قاتل انبیاء (همین مردمان پست و رذل هستند. عامه و عوام از ریشه عمی به‌معنای کوری می‌آید خداوند به اینکه آن‌ها را تشبیه به چهارپایان و حیوانات نموده اکتفا نکرده بلکه فرمود است: بَلْ هُمْ أَضَلُّ».
الصّادق ( قَالَ (إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ وَ لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَی وَ لَا بُدَّ لِلْعَبْدِ مِنْ خَالِصِ النِّیَّهًْ فِی کُلِّ حَرَکَهًٍْ وَ سُکُونٍ لِأَنَّهُ إِذَا لَمْ یَکُنْ هَذَا الْمَعْنَی یَکُونُ غَافِلًا وَ الْغَافِلُونَ قَدْ وَصَفَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی فَقَالَ أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا وَ قَالَ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ ثُمَّ النِّیَّهًُْ تَبْدُو مِنَ الْقَلْبِ عَلَی قَدْرِ صَفَاءِ الْمَعْرِفَهًْ وَ یَخْتَلِفُ عَلَی حَسَبِ اخْتِلَافِ الْأَوْقَاتِ فِی مَعْنَی قُوَّتِهِ وَ ضَعْفِهِ وَ صَاحِبُ النِّیَّهًْ الْخَالِصَهًْ نَفْسُهُ وَ هَوَاهُ مَقْهُورَتَانِ تَحْتَ سُلْطَانِ تَعْظِیمِ اللَّهِ وَ الْحَیَاءِ مِنْهُ وَ هُوَ مِنْ طَبْعِهِ وَ شَهْوَتِهِ وَ مَنِیَّتِهِ نَفْسُهُ مِنْهُ فِی تَعَبٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَهًٍْ.
امام صادق ( کارها به نیّت‌ها ارتباط پیدا می‌کنند و هرکس با نیّت خود محشور می‌گردد و لازم است بنده در تمام حرکات و سکنات خود نیّت خالص داشته، زیرا اگر نیّت خالص نباشد؛ از غافلان به حساب می‌آید؛ و اینان همان غافلانند. (اعراف/۱۷۹) و نیّت هم، در کمال و صفای خود تابع کمال و صفای معرفت و بینش انسان است و برحسب اختلاف حالات و اوقات، در قوّت و ضعف مختلف می‌شود و کسی که دارای نیّت پاک و خالص است، نفس و هواهای نفسانی‌اش در برابر سلطه و قدرت و عظمت خداوندی مقهور و تسلیم است و همیشه احساس انفعال و شرمندگی از خدا دارد و روح تسلیم در طبع و میل و آرزوهایش حکمفرماست، خود در رنج و تعب و مردم از ناحیه‌ی او در راحتی و آسایش هستند.
الکاظم ( یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِی کِتَابِه ثُمَّ ذَمَّ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ فَقَالَ وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ کانَ آباؤُهُمْ لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ وَ قَالَ وَ مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِما لا یَسْمَعُ إِلَّا دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ وَ قَالَ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَوْ کانُوا لا یَعْقِلُونَ وَ قَالَ أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا.
امام کاظم ( امام کاظم (در وصیّتی برای هشام‌بن‌حکم عقل را چنین توصیف نمود: «ای هشام! خدای متعال اهل عقل و فهم را در قرآن بشارت داده و فرموده: و هنگامی‌که به آن‌ها گفته شود: «از آنچه خدا نازل کرده است، پیروی کنید»! می‌گویند: «نه، ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروی می‌نماییم». آیا اگر پدران آن‌ها، چیزی نمی‌فهمیدند و هدایت نیافتند [باز از آن‌ها پیروی خواهند کرد]؟!. (بقره/۱۷۰) و خداوند فرمود: مَثَل [تو در دعوت] کافران، بسان کسی است که [گوسفندان و حیوانات را برای نجات از چنگال خطر]، صدا می‌زند ولی آن‌ها چیزی جز سر و صدا نمی‌شنوند [و حقیقت و مفهوم گفتار او را درک نمی‌کنند. این کافران، در واقع] کر و لال و نابینا هستند از این‌رو چیزی نمی‌فهمند!. (بقره/۱۷۱) و گروهی از آنان، به‌سوی تو گوش فرامی‌دهند [امّا گویی هیچ نمی‌شنوند و کرند]! آیا تو می‌توانی سخن خود را به گوش کران برسانی، هرچند نفهمند؟!. (یونس/۴۲) و أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا».
الرّسول ( قَالَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (سَمِعْتُ رسول الله (یَقُولُ وَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِ کِتَابُ اللَّهِ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ عَلَی ثَلَاثِ طَبَقَاتٍ وَ أَنْزَلَهُمْ ثَلَاثَ مَنَازِلَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْکِتَابِ أَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ وَ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ وَ السَّابِقُون ... فَأَمَّا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَهًْ فَهُمُ الْیَهُودُ وَ النَّصَارَی یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَعْرِفُونَهُ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ یَعْرِفُونَ مُحَمَّداً (وَ الْوَلَایَهًَْ فِی التَّوْرَاهًْ وَ الْإِنْجِیلِ کَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ فِی مَنَازِلِهِمْ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ أَنَّکَ الرَّسُولُ إِلَیْهِمْ فَلا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ فَلَمَّا جَحَدُوا مَا عَرَفُوا ابْتَلَاهُمُ اللَّهُ بِذَلِکَ فَسَلَبَهُمْ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ أَسْکَنَ أَبْدَانَهُمْ ثَلَاثَهًَْ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُوَّهًْ وَ رُوحَ الشَّهْوَهًْ وَ رُوحَ الْبَدَنِ ثُمَّ أَضَافَهُمْ إِلَی الْأَنْعَامِ فَقَالَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ لِأَنَّ الدَّابَّهًَْ إِنَّمَا تَحْمِلُ بِرُوحِ الْقُوَّهًْ وَ تَعْتَلِفُ بِرُوحِ الشَّهْوَهًْ وَ تَسِیرُ بِرُوحِ الْبَدَن.
پیامبر ( امام علی (فرمود: «از رسول خدا (شنیدم و کتاب خدا هم دلیل برآن است که فرمود: خداوند عزّوجلّ مردم را سه طبقه آفرید و در سه مرتبه آن‌ها را قرار داد و این همان است که خداوند عزّوجلّ در کتاب خود فرمود: أَصْحَابُ المَیْمَنَةِ وَ أَصْحَابُ الْمشْأَمَةِ وَ السَّابِقُون و امّا یاران سمت چپ (اصحاب المشئمه)، یهود و نصاری هستند که خداوند در موردشان می‌فرماید: کسانی که کتاب آسمانی به آنان داده‌ایم، او (پیامبر) را همچون فرزندان خود می‌شناسند. (بقره/۱۴۶) یعنی همانگونه که فرزندان خود را در خانه‌های خود می‌شناسند محمّد (و ولایت را در تورات و انجیل می‌شناسند. و مسلّماً گروهی از ایشان حقیقت را نهفته می‌دارند و خودشان [هم] می‌دانند، حق از جانب پروردگار توست پس مبادا از تردیدکنندگان باشی. منظور این است که آنان حقیقت را می‌دانند که تو فرستاده‌ی خداوندی، (بقره/۱۴۷۱۴۶) هنگامی‌که آنچه را می‌دانستند، انکار کردند، خداوند آنان را به خاطر این کار مورد آزمایش خویش قرار داد، و روح ایمان را از آنان سلب کرد و در بدنشان تنها سه روح گماشت: روح قدرت‌طلبی و روح شهوت‌خواهی و روح جسم، سپس آنان را در زمره‌ی چهارپایان قرار داد و فرمود: إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعَامِ چراکه چهارپا با روح قدرتش بار می‌کشد و با روح شهوتش علف می‌خورد و با روح بدنش راه می‌رود».
الباقر ( عَن جَابِرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (عَنِ الرُّوحِ قَال یَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ عَلَی ثَلَاثِ طَبَقَاتٍ وَ أَنْزَلَهُمْ ثَلَاثَ مَنَازِلَ وَ بَیَّنَ ذَلِکَ فِی کِتَابِهِ حَیْثُ قَالَ فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ* وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ* وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ* أُولئِکَ الْمُقَرَّبُون وَ أَمَّا مَا ذَکَرْتَ مِنْ أَصْحَابِ الْمَشْأَمَهًْ فَمِنْهُمْ أَهْلُ الْکِتَابِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَعْرِفُونَهُ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَلا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ عَرَفُوا رَسُولَ اللَّهِ (وَ الْوَصِیَّ مِنْ بَعْدِهِ وَ کَتَمُوا مَا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ بَغْیاً وَ حَسَداً فَسَلَبَهُمْ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ جَعَلَ لَهُمْ ثَلَاثَهًَْ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُوَّهًْ وَ رُوحَ الشَّهْوَهًْ وَ رُوحَ الْبَدَنِ ثُمَّ أَضَافَهُمْ إِلَی الْأَنْعَامِ فَقَالَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا لِأَنَّ الدَّابَّهًَْ إِنَّمَا تَحْمِلُ بِرُوحِ الْقُوَّهًْ وَ تَعْتَلِفُ بِرُوحِ الشَّهْوَهًْ وَ تَسِیرُ بِرُوحِ الْبَدَن.
امام باقر ( جابر (گوید: از امام باقر (درباره‌ی روح سؤال کردم، فرمود: «ای جابر! خداوند مردم را بر سه طبقه آفرید و آن‌ها را در سه درجه قرار داد و در کتاب خود به این موضوع تصریح فرمود: [نخست] سعادتمندان و خجستگان [هستند] چه سعادتمندان و خجستگانی! گروه دیگر شقاوتمندان و شومانند، چه شقاوتمندان و شومانی! و [سوّمین گروه] پیشگامان پیشگامند، آن‌ها مقرّبانند!. (واقعه/۱۱۸) امّا یاران طرف چپ آن‌ها اهل کتاب هستند، خداوند درباره‌ی آنان می‌فرماید: کسانی که کتاب آسمانی به آن‌ها داده‌ایم، او (پیامبر) را همچون فرزندان خود می‌شناسند [ولی] جمعی از آنان حق را آگاهانه کتمان می‌کنند، این (فرمان تغییر قبله) حکمِ حقّی از طرف پروردگار توست، بنابراین، هرگز از تردیدکنندگان در آن مباش!. (بقره/۱۴۷۱۴۶) آن‌ها رسول خدا (را شناختند و به وصیّ او معرفت پیدا کردند، ولی از روی حسد و ستم حق را منکر شدند و خداوند هم روح ایمان را از آن‌ها سلب کرد و سه روح را که عبارت است از: روح قوّت؛ روح شهوت و روح بدن در آن‌ها باقی گذاشت. بعد از این آن جماعت را به‌عنوان چهارپا معرفی کرد و فرمود: إِنْ هُمْ إِلاَّ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبیلاً زیرا حیوان چهارپا فقط با روح قوّت بار می‌کشد؛ با روح شهوت علف می‌خورد و با روح بدن راه می‌رود».
الباقر ( عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ اللَّیْثِیِّ عَن الإِمَامِ الْبَاقِرِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ (: ... الإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًْ یَنْزِعُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ الْعَدُوِّ النَّاصِبِ سِنْخَ الْمُؤْمِنِ وَ مِزَاجَهُ وَ طِینَتَهُ وَ جَوْهَرَهُ وَ عُنْصُرَهُ مَعَ جَمِیعِ أَعْمَالِهِ الصَّالِحَهًْ وَ یَرُدُّهُ إِلَی الْمُؤْمِنِ وَ یَنْزِعُ اللَّهُ مِنَ الْمُؤْمِنِ سِنْخَ النَّاصِبِ وَ مِزَاجَهُ وَ طِینَتَهُ وَ جَوْهَرَهُ وَ عُنْصُرَهُ مَعَ جَمِیعِ أَعْمَالِهِ السَّیِّئَهًْ الرَّدِیَّهًْ وَ یَرُدُّهُ إِلَی النَّاصِبِ عَدْلًا مِنْهُ جَلَّ جَلَالُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ وَ یَقُولُ لِلنَّاصِبِ لَا ظُلْمَ عَلَیْکَ هَذِهِ الْأَعْمَالُ الْخَبِیثَهًُْ مِنْ طِینَتِکَ وَ مِزَاجِکَ وَ أَنْتَ أَوْلَی بِهَا وَ هَذِهِ الْأَعْمَالُ الصَّالِحَهًُْ مِنْ طِینَهًْ الْمُؤْمِنِ وَ مِزَاجِهِ وَ هُوَ أَوْلَی بِهَا الْیَوْمَ تُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْیَوْمَ إِنَّ اللهَ سَرِیعُ الْحِسابِ أَ فَتَرَی هَاهُنَا ظُلْماً وَ جَوْراً قُلْتُ لَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بَلْ أَرَی حِکْمَهًًْ بَالِغَهًًْ فَاضِلَهًًْ وَ عَدْلًا بَیِّناً وَاضِحاً ثُمَّ قَالَ (أَزِیدُکَ بَیَاناً فِی هَذَا الْمَعْنَی مِنَ الْقُرْآنِ قُلْتُ بَلَی یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّه (... فَقَالَ (یَا ابراهیم مِنْ هَذَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا مَا رَضِیَ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یُشَبِّهَهُمْ بِالْحَمِیرِ وَ الْبَقَرِ وَ الْکِلَابِ وَ الدَّوَابِّ حَتَّی زَادَهُمْ فَقَالَ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا.
امام باقر ( ابواسحاق لیثی از امام باقر (نقل می‌کند که فرمود: روز قیامت خداوند کلیّه‌ی اعمال دشمن ناصبی را که از نظر مزاج طبیعی و ساختار ظاهری، درونی و عنصر اصلی از صنف و همانند اوصاف مؤمن است از او گرفته و به مؤمن منتقل می‌کند، و از مؤمن کلیّه‌ی اعمالی را که از نظر مزاج طبیعی و ساختار ظاهری، درونی و ریشه‌ی اصلی همانند اوصاف دشمن ناصبی است از مؤمن خارج می‌کند و تا تمامی اعمال پستش به دشمن ناصبی ملحق شود، بدون آنکه ستمی به او گردد. خدا به ناصبی خطاب کند: «هیچ ستمی به تو نشده و همه‌ی اعمال پلید، از نوع سرشت و مزاج توست، و تو به این اعمال شایسته‌ای، و اعمال صالح تو با طبع و مزاج مؤمن سازگار است و او به این اعمال شایسته است. امروز هرکس هرآنچه انجام داده جزا داده شود. و هیچ ستمی نخواهد دید، و خداوند اعمال بندگان را به‌سرعت محاسبه کند. (غافر/۱۷) [آنگاه امام رو به ابراهیم کرد و فرمود]: «ای ابراهیم آیا در اینجا ستم و ناروا می‌بینی»؟ گفتم: «نه ای رسول خدا (! بلکه حکمتی رسا و خوب و روشن و آشکار ارائه دادی». آنگاه فرمود: «در این‌باره، از قرآن توضیح بیشتری به تو بدهم»؟ گفتم: «آری، ای زیاده‌ی رسول خدا (»! سپس فرمود: «ای ابراهیم! از این جهت است که خداوند متعال در حق آن‌ها فرمود: إِنْ هُمْ إِلاَّ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبیلاً؛ خداوند حتّی راضی نشد آن‌ها را به خر، گاو، سگ و جنبندگان تشبیه کند؛ بلکه فرمود: از آن‌ها گمراه‌ترند»!
أمیرالمؤمنین ( وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی عَبَدَهًْ الْأَصْنَامِ وَ الْأَوْثَانِ فَقَوْلُهُ تَعَالَی لِقُرَیْشٍ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ (إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ عِبادٌ أَمْثالُکُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْیَسْتَجِیبُوا لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ* أَ لَهُمْ أَرْجُلٌ یَمْشُونَ بِها أَمْ لَهُمْ أَیْدٍ یَبْطِشُونَ بِها أَمْ لَهُمْ أَعْیُنٌ یُبْصِرُونَ بِها أَمْ لَهُمْ آذانٌ یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلا.
امام علی ( و امّا در ردّ بت و بت‌پرستی آنچه را که خداوند برعلیه قریش، به زبان پیامبر (جاری ساخته عبارت است از آن‌هایی که جز الله به خدایی می‌خوانید، بندگانی چون شمایند، اگر راست می‌گویید، آن‌ها را بخوانید، باید شما را اجابت کنند، آیا آن‌ها را پاهایی هست که با آن راه بروند، یا آن‌ها را دست‌هایی هست که با آن حمله کنند یا چشم‌هایی هست که با آن ببینند یا گوش‌هایی هست که با آن بشنوند»؟. (اعراف/۱۹۵۱۹۴). أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلا.
أمیرالمؤمنین ( عُوذَهًُْ الْأَسْمَاءِ کَانَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (إِذَا فَرَغَ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ تَعَوَّذَ بِهَا فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ تُعْرَفُ بِالْخَصْلَهًْ ... اللَّهُمَّ أَعْمِ عَنِّی قُلُوبَ أَعْدَائِی وَ کُلِّ مَنْ یَبْغِینِی بِسُوءٍ ضَرَبْتُ بَیْنِی وَ بَیْنَ أَعْدَائِی حِجَابَ الْحَمْدِ وَ آیَهًِْ الْکُرْسِیِّ ... حُلْتُ بِذَلِکَ بَیْنِی وَ بَیْنَ أَعْدَائِی وَ ضَرَبْتُ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ سُوراً مِنْ عِزِّ اللَّهِ وَ حِجَابِ الْقُرْآنِ وَ عَزَائِمِ الْآیَاتِ الْمُحْکَمَاتِ وَ الْأَسْمَاءِ الْحُسْنَی الْبَیِّنَاتِ وَ الْحُجَجِ الْبَالِغَاتِ شَاهَتِ الْوُجُوهُ ... اللَّهُمَّ یَا فَعَّالًا لِمَا یُرِیدُ أَزِلْ عَنِّی مَنْ یُرِیدُنِی بِسُوءٍ یَا ذَا النِّعَمِ الَّتِی لَا تُحْصَی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَراها وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ. فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا. أُولئِکَ شَرٌّ مَکاناً وَ أَضَلُّ عَنْ سَواءِ السَّبِیلِ. أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلا.
امام علی ( اسمای تعوّذی بود که امام علی (وقتی استغفار را تمام می‌کردند، هر روز با آن‌ها به خدا پناه می‌بردند و به نام «خصلهًْ» شناخته می‌شد ... خدایا دل‌های دشمنان مرا از دیدن من کورگردان و بین من و کسانی که می‌خواهند به من صدمه زنند، حجابی از الحمدالله و آیهًْ‌الکرسی قرار ده ... میان من و آن‌ها پرده‌ای از عظمت خدا و حجاب قرآن و عزائم آیات محکم و اسماء حسنای روشن و حجّت کامل قرار دادی ... خدایا ای کسی که هرچه بخواهد می‌تواند انجام دهد، هرکس که می‌خواهد به من آسیب زند را از من دور کن ای که نعمت‌هایش قابل به شمارش نیست ای مهربان‌ترین مهربانان روز و حال آنان همانند تاریکی‌هایی است در دریایی ژرف که موجش فرو پوشد و بر فراز آن موجی دیگر، و بر فرازش ابری است تیره، تاریکی‌هایی بر فراز یکدیگر، آن‌سان که اگر دست خود بیرون آرد آن را نتواند دید. و آن که خدا راهش را به هیچ نوری روشن نکرده باشد هیچ نوری فرا راه خویش نیابد. (نور/۴۰) در نتیجه گمراه شدند، و نمی‌توانند راه حق را پیدا کنند. (اسراء/۴۸) موقعیّت و محلّ آن‌ها، بدتر است و از راه راست، گمراه‌ترند. (مائده/۶۰) أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلا.