آیه فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى [130]
پس در برابر آنچه می‌گویند، صبر کن؛ و پیش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن، تسبیح و حمد پروردگارت را بجا آور؛ و همچنین [برخی] از ساعات شب و اطراف روز [پروردگارت را] تسبیح گوی؛ باشد که [از الطاف الهی] خشنود شوی.
الباقر (علیه السلام)- هِلْقَامٌ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ قَالَ دَفْعِهِمْ وَلَایَهًَْ امیرالمؤمنین (علیه السلام).
امام باقر ( هلقام نقل می‌کند: امام باقر (در مورد فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ فرمود: «یعنی بر ردّ ولایت امیرالمؤمنین (توسط آن‌ها [صبرکن]».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَفْصِ‌بْنِ‌غِیَاثٍ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ اللَّه (علیه السلام) إِنَّ مَنْ صَبَرَ صَبَرَ قَلِیلًا وَ إِنَّ مَنْ جَزِعَ جَزِعَ قَلِیلًا ثُمَّ قَالَ عَلَیْکَ بِالصَّبْرِ فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَأَمَرَهُ بِالصَّبْرِ وَ الرِّفْقِ فَأَلْزَمَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) نَفْسَهُ الصَّبْرَ فَتَعَدَّوْا فَذَکَرُوا اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ کَذَّبُوهُ فَقَالَ قَدْ صَبَرْتُ فِی نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ عِرْضِی وَ لَا صَبْرَ لِی عَلَی ذِکْرِ إِلَهِی فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ فَصَبَرَ فِی جَمِیعِ أَحْوَالِهِ ثُمَّ بُشِّرَ فِی عِتْرَتِهِ بِالْأَئِمَّهًِْ (.
امام صادق ( حفص‌بن‌غیاث گوید: امام صادق (فرمود: هرکه صبر کند کمی صبر کرده و هرکه ناراحتی و جزع نماید کمی ناراحتی کرده است»؛ بعد فرمود: «فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ صبر را در تمام کارها از دست مده خداوند حضرت محمّد (را برانگیخت و به او امر به صبر و مدارا کرد...».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ إِنَّهُ سَأَلَ أَبَاهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ ... فَاصْبِر یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) نَفْسَکَ وَ ذُرِّیَّتَک عَلی ما یَقُولُونَ.
امام صادق ( فَاصْبِرْ؛ یعنی ای محمّد (! خود و فرزندانت در برابر آنچه می‌گویند، صبر کنید.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ الْکَرَاجُکِی عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مِنْ تَکْذِیبِهِمْ إِیَّاکَ فَإِنِّی مُنْتَقِمٌ مِنْهُمْ بِرَجُلٍ مِنْکَ وَ هُوَ قَائِمِی الَّذِی سَلَّطْتُهُ عَلَی دِمَاءِ الظَّلَمَهًِْ.
امام صادق ( اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ؛ یعنی یا محمّد (! بر تکذیب نمودن آن‌ها نسبت به تو صبر کن، من به وسیله مردی از نسل تو انتقام خواهم گرفت و او همان قائم (من است که او را بر خون ستمگران مسلّط نموده‌ام.
الصّادق (علیه السلام)- إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ‌الْفَضْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها فَقَالَ فَرِیضَهًٌْ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ یَقُولَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ قَبْلَ غُرُوبِهَا عَشْرَ مَرَّاتٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ قَالَ فَقُلْتُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی فَقَالَ یَا هَذَا لَا شَکَّ فِی أَنَّ اللَّهَ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ لَکِنْ قُلْ کَمَا أَقُولُ.
امام صادق ( اسماعیل‌بن‌فضل گوید: از امام صادق (درباره‌ی معنای آیه: وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها پرسیدم. فرمود: «لازم است بر هر فرد مسلمان که پیش از سرزدن آفتاب ده‌بار و پیش از غروبش ده‌بار بگوید: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ». من گفتم: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی». فرمود: «ای فلانی در اینکه خدای تعالی زنده می‌کند و می‌میراند و می‌میراند و زنده می‌کند شکّی نیست ولی چنانچه من می‌گویم بگو».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فِی کِتَابِ عِلَلُ الشَّرَائِعِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ سَأَلَهُ بَعْضُ الْیَهُودِ عَنْ مَسَائِلَ: وَ أَمَّا صَلَاهًُْ الْفَجْرِ فَإِنَّ الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَطْلُعُ عَلَی قَرْنَیْ شَیْطَانٍ فَأَمَرَنِی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ أُصَلِّیَ صَلَاهًَْ الْغَدَاهًِْ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ أَنْ یَسْجُدَ لَهَا الْکُفَّارُ فَتَسْجُدُ أُمَّتِی لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
پیامبر ( از امام حسن (روایت است: تعدادی از یهودیان از پیامبر (سؤالاتی پرسیدند ... ایشان در جواب فرمود: امّا نماز صبح چنین است که چون آفتاب طلوع می‌کند بر دو شاخ شیطان می‌تابد و خدای عزّوجلّ به من فرمان داده است پیش از طلوع خورشید و پیش از آنکه کافران خورشیدپرست به آن سجده کنند، من و امّتم برای خدا سجده کنیم.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ قَال قُلْتُ لِأبی عبد الله (علیه السلام) مَا جَرَتْ بِهِ السُّنَّهًُْ فِی الصَّلَاهًِْ فَقَالَ ثَمَانُ رَکَعَاتٍ الزَّوَالَ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ رَکْعَتَانِ قَبْلَ الْعَصْرِ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ ثَلَاثَ عَشْرَهًَْ رَکْعَهًًْ مِنْ آخِرِ اللَّیْلِ وَ مِنْهَا الْوَتْرُ وَ رَکْعَتَا الْفَجْرِ قُلْتُ فَهَذَا جَمِیعُ مَا جَرَتْ بِهِ السُّنَّهًُْ قَالَ نَعَمْ فَقَالَ أَبُوالْخَطَّابِ أَ فَرَأَیْتَ إِنْ قَوِیَ فَزَادَ قَالَ فَجَلَسَ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَقَالَ إِنْ قَوِیتَ فَصَلِّهَا کَمَا کَانَتْ تُصَلَّی وَ کَمَا لَیْسَتْ فِی سَاعَهًٍْ مِنَ النَّهَارِ فَلَیْسَتْ فِی سَاعَهًٍْ مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ مِنْ آناءِ اللَّیْلِ فَسَبِّحْ.
امام صادق ( زراره گوید: به امام صادق (عرض کردم: «سنّتی که نماز بر آن استوار شده چیست»؟ امام (فرمود: «هشت رکعت هنگام زوال و دو رکعت بعد از ظهر و دو رکعت قبل از عصر و دو رکعت بعد از مغرب و سیزده رکعت از قسمت آخر شب که شامل نماز «وتر» و دو رکعت نماز «فجر» [نافله صبح] می‌شود». عرض کردم: «تمام سنّت نماز بر همین جاری شده است»؟ امام (فرمود: «بله». ابوالخطّاب گفت: «نظرتان چیست، اگر کسی توانایی داشت و اضافه کرد»؟ امام (که تکیه داده بود در این هنگام نشست و فرمود: «اگر توانایی داشتی نماز را همانطور که انجام داده می‌شد، انجام بده. همانطور که نماز در ساعتی از روز نیست در ساعتی از شب هم نیست. خدای متعال می‌فرماید: وَ مِنْ آناءِ اللَّیْلِ فَسَبِّحْ».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قَالَ یَعْنِی صَلَاهًَْ اللَّیْلِ.
امام باقر ( زراره نقل می‌کند: به امام باقر (عرض کردم: «معنای آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ چیست؟ فرمود: «منظور نماز شب است».
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ مِنْ آناءِ اللَّیْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ قَالَ بِالْغَدَاهًِْ وَ الْعَشِیِّ.
علیّ‌ّّّّبن‌ابراهیم ( وَ مِنْ آنَاء اللَّیْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرَافَ النَّهَارِ؛ منظور از آن، صبح و شامگاه می‌باشد.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَه وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّکَ تَرْضی قَالَ یَعْنِی تَطَوَّعْ بِالنَّهَار.
امام باقر ( زراره گوید: از امام باقر (پرسیدم: وَ أَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّکَ تَرْضَی یعنی چه»؟ ایشان فرمود: «یعنی اینکه در روز خود را به فرمانبرداری وا می‌دارد».