آیه قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِّ وَ مَنِ اهْتَدى [135]
بگو: «همه (ما و شما) در انتظاریم؛ [ما در انتظار وعده پیروزى، و شما در انتظار شکست ما] پس انتظار بکشید! امّا به‌زودى خواهید دانست چه کسى از اصحاب صراط مستقیم، و چه کسى هدایت یافته است».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- لِکُلِّ زَمَانٍ عَالِمٌ یَحْتَجُّ اللَّهُ بِهِ لِئَلَّا یَکُونَ کَمَا قَالَ الضُّلَّالُ قَبْلَهُمْ حِینَ فَارَقَتْهُمْ أَنْبِیَاؤُهُمْ (رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَیْنا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی تَمَامُ ضَلَالَتِهِمْ جَهَالَتُهُمْ بِالْآیَاتِ وَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ قُلْ کُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدی وَ إِنَّمَا کَانَ تَرَبُّصُهُمْ أَنْ قَالُوا نَحْنُ فِی سَعَهًٍْ عَنْ مَعْرِفَهًِْ الْأَوْصِیَاءِ حَتَّی نَعْرِفَ إِمَاماً (علیه السلام) فَعَیَّرَهُمُ اللَّهُ بِذَلِکَ وَ الْأَوْصِیَاءُ هُمْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ وُقُوفٌ عَلَیْهِ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَهُمْ وَ أَنْکَرُوهُ لِأَنَّهُمْ عُرَفَاءُ اللَّهِ عَرَّفَهُمْ عَلَیْهِمْ عِنْدَ أَخْذِ الْمَوَاثِیقِ عَلَیْهِم.
پیامبر ( امام درر این زمان علی (است و پس از او وصیّ او و در هر زمانی عالمی وجود دارد که خدا او را حجّت قرار داده و به او احتجاج می‌کند تا مانند گمراهان سابق نباشند که هنگامی که انبیایشان از آنان جدا شدند، گفتند: رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَیْنا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی؟ تمام گمراهی آنان این بود که به آیات که همان اوصیا (بودند، جهالت داشتند؛ پس خداوند به آنان پاسخ داد: قُلْ کُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدی و انتظار آنان این بود که می‌گفتند: ما از معرفت اوصیا راحتیم تا امامی را بشناسیم! پس خدا آنان را در قبال این سخنشان سرزنش فرمود و اوصیا (همان اصحاب صراط هستند که بر صراط ایستاده‌اند و داخل بهشت نمی‌شود مگر کسی که آنان را بشناسد و آن اوصیا نیز او را بشناسند و داخل جهنّم نمی‌شود مگر کسی که آنان را نشناسد و آنان نیز او را نشناسند؛ زیرا آنان عارفان به خدایند که خدا آنان را به مردم شناساند.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ قَالَ: سُئِلَ الْبَاقِرُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدی قَالَ اهْتَدَی إِلَی وَلَایَتِنَا (.
امام باقر ( جابر گوید: از امام باقر (در مورد آیه: فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِیِّ وَمَنِ اهْتَدَی سؤال کردم. ایشان پاسخ داد: «منظور از آن این است: کسی که به ولایت ما راه یافته است».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدی قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) صَاحِبُ الصِّرَاطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدَی أَیْ إِلَی وَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (.
امام باقر ( فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِیِّ وَمَنِ اهْتَدَی؛ علی (صاحب راه راست است و منظور از مَنِ اهْتَدَی این است که هرکس به ولایت ائمّه (راه یابد.
الصّادق (علیه السلام)- الصِّرَاطُ السَّوِیُّ هُوَ القائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ الْهُدَی مَنِ اهْتَدَی إِلَی طَاعَتِهِ وَ مِثْلُهَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدی قَالَ إِلَی وَلَایَتِنَا (.
امام صادق ( منظور از الصِّرَاطِ السَّوِیِّ؛ حضرت قائم (است و هرکس که به فرمانبرداری از او راه یابد، هدایت‌شده است. نظیر این آیه، آیه‌ی دیگری است که خداوند در آن می‌فرماید: وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ و َآمَنَ وَ عَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَی؛ که منظور از راه یافتن در اینجا، راه یافتن به ولایت ما می‌باشد.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِ هُوَ وَ اللَّهِ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلُ بَیْتِهِ، وَ الصِّرَاطُ: الطَّرِیقُ الْوَاضِحُ الَّذِی لَا عِوَجَ فِیهِ، وَ مَنِ اهْتَدی فَهُمْ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
ابن‌عبّاس ( أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِیِّ؛ منظور از آن محمّد (و اهل بیت او است وَ مَنِ اهْتَدَی نیز همان یاران محمّد (هستند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّه (علیه السلام): نَحْنُ وَ اللَّهِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ بِطَاعَتِهِمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْیَأْخُذْ هُنَا وَ مَنْ شَاءَ فَلْیَأْخُذْ هُنَا وَ لَا یَجِدُونَ عَنَّا وَ اللَّهِ مَحِیصاً ثُمَّ قَالَ نَحْنُ وَ اللَّهِ السَّبِیلُ الَّذِی أَمَرَکُمُ اللَّهُ بِاتِّبَاعِهِ وَ نَحْنُ وَ اللَّهِ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ.
امام صادق ( ابن‌رئاب گوید: امام صادق (به من فرمود: به خدا قسم، ما راهی هستیم که خداوند به پیروی از آن امر کرده است. به خدا سوگند، ما راه راست هستیم و به خدا قسم ما کسانی هستیم که خداوند بندگان را به فرمانبرداری از ایشان امر کرده است. هرکس می‌خواهد از اینجا برگیرد و هرکس می‌خواهد از آن جا برگیرد؛ به خدا قسم از ما هیچ گریزی نمی‌یابید (اطاعت از ما اجتناب ناپذیر است).
الصّادق (علیه السلام)- إِنَ النَّاسَ یَمُرُّونَ عَلَی الصِّرَاطِ طَبَقَاتٍ وَ الصِّرَاطُ أَدَقُّ مِنَ الشَّعْرِ وَ مِنْ حَدِّ السَّیْفِ فَمِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ مِثْلَ الْبَرْقِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ مِثْلَ عَدْوِ الْفَرَسِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ حَبَباً {مَرّاً جَرّاً} وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ حَبْواً وَ مِنْهُم مَنْ یَمُرُّ مَشْیاً وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ {مُعَلَّقاً} مُتَعَلِّقاً قَدْ تَأْخُذُ النَّارُ مِنْهُ شَیْئاً وَ تَتْرُکُ شَیْئا.
امام صادق ( مردم از پل صراط گوناگون می‌گذرند. پل صراط باریک‌تر از موی و برنده‌تر از لبه شمشیر است. گروهی از آن همچون برق می‌گذرند، گروهی همچون تاخت اسب و گروهی دیگر، چون حرکت راهوار اسب و گروهی چون پیادگان می‌گذرند. گروهی هم آویخته و درحالی‌که آتش برخی از اندام ایشان را گرفته و برخی را رها کرده است، می‌گذرند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام)عَنِ الصِّرَاطِ فَقَالَ هُوَ الطَّرِیقُ إِلَی مَعْرِفَهًِْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ هُمَا صِرَاطَانِ صِرَاطٌ فِی الدُّنْیَا وَ صِرَاطٌ فِی الْآخِرَهًِْ وَ أَمَّا الصِّرَاطُ الَّذِی فِی الدُّنْیَا فَهُوَ الْإِمَامُ الْمُفْتَرَضُ الطَّاعَهًِْ مَنْ عَرَفَهُ فِی الدُّنْیَا وَ اقْتَدَی بِهُدَاهُ مَرَّ عَلَی الصِّرَاطِ الَّذِی هُوَ جِسْرُ جَهَنَّمَ فِی الْآخِرَهًِْ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ فِی الدُّنْیَا زَلَّتْ قَدَمُهُ عَنِ الصِّرَاطِ فِی الْآخِرَهًِْ فَتَرَدَّی فِی نَارِ جَهَنَّمَ.
امام صادق ( مفضّل‌بن‌عمر گوید: از امام صادق (درباره‌ی صراط پرسیدم. فرمود: «صراط راه به‌سوی معرفت و شناخت خدا است و دو نوع صراط داریم یکی در دنیا و دیگری در آخرت؛ صراط دنیا امام است که اطاعت او واجب است هرکس او را بشناسد و از دستوراتش پیروی نماید از صراط آخرت که پلی است بر روی جهنّم، خواهد گذشت. هرکس او را نشناسد پایش در صراط جهنّم می‌لغزد و میان جهنّم خواهد افتاد».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ زِرِّ‌بْنِ‌حُبَیْشٍ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُول: إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ حُفْرَتَهُ أَتَاهُ مَلَکَانِ اسْمُهُمَا مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ فَأَوَّلُ مَنْ یَسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ ثُمَّ عَنْ نَبِیِّهِ ثُمَّ عَنْ وَلِیِّهِ فَإِنْ أَجَابَ نَجَا وَ إِنْ عَجَزَ عَذَّبَاهُ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ {مَا} لِمَنْ عَرَفَ رَبَّهُ وَ نَبِیَّهُ وَ لَمْ یَعْرِفْ وَلِیَّهُ فَقَالَ مُذَبْذَبٌ لا إِلی هؤُلاءِ وَ لا إِلی هؤُلاءِ وَ مَنْ یُضْلِلِ اللهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلًا ذَلِکَ لَا سَبِیلَ لَهُ وَ قَدْ قِیلَ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَنِ الْوَلِیُّ یَا نَبِیَّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)؟ قَالَ وَلِیُّکُمْ فِی هَذَا الزَّمَانِ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مِنْ بَعْدِهِ وَصِیُّهُ وَ لِکُلِّ زَمَانٍ عَالِمٌ یَحْتَجُّ اللَّهُ بِهِ لِئَلَّا یَکُونَ کَمَا قَالَ الضُّلَّالُ قَبْلَهُمْ حِینَ فَارَقَتْهُمْ أَنْبِیَاؤُهُمْ رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَیْنا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی تَمَامُ ضَلَالَتِهِمْ جَهَالَتُهُمْ بِالْآیَاتِ وَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدی فَإِنَّمَا کَانَ تَرَبُّصُهُمْ أَنْ قَالُوا نَحْنُ فِی سَعَهًٍْ عَنْ مَعْرِفَهًِْ الْأَوْصِیَاءِ حَتَّی نَعْرِفَ إِمَاماً فَعَرَّفَهُمُ اللَّهُ بِذَلِکَ وَ الْأَوْصِیَاءُ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ وُقُوفٌ عَلَیْهِ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْکَرَهُمْ وَ أَنْکَرُوهُ لِأَنَّهُمْ عُرَفَاءُ اللَّهِ عَرَّفَهُمْ عَلَیْهِمْ عِنْدَ أَخْذِ الْمَوَاثِیقِ عَلَیْهِمْ وَ وَصَفَهُمْ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ جَلَّ وَ عَزَّ وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلًّا بِسِیماهُم هُمُ الشُّهَدَاءُ عَلَی أَوْلِیَائِهِمْ وَ النَّبِیُّ الشَّهِیدُ عَلَیْهِمْ أَخَذَ لَهُمْ مَوَاثِیقَ الْعِبَادِ بِالطَّاعَهًِْ وَ أَخَذَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَلَیْهِمُ الْمَوَاثِیقَ بِالطَّاعَهًِْ فَجَرَتْ نُبُوَّتُهُ عَلَیْهِمْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیداً یَوْمَئِذٍ یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ عَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّی بِهِمُ الْأَرْضُ وَ لا یَکْتُمُونَ اللهَ حَدِیثاً.
امام علی ( همانا بنده هنگامی که داخل قبر خود شود دو ملک نزد او حاضر می‌شوند (یکی منکر و دیگری نکیر است) و اوّل چیزی که از وی سؤال کنند [از پروردگار، و پیغمبر، و امام او سؤال می‌نمایند] پس اگر جواب دهد نجات یافته است، و اگر متحیّر بماند و جواب نگوید عذابش می‌نمایند. مردی از حضرت پرسید: «کسی که خدا و رسولش را بشناسد ولی امامش را نشناسد چه سرنوشتی دارد»؟ فرمود: «متحیّر و مردّد است و نه به سمت خوبان و نه به سمت بدان می‌رود؛ و هرکس را خدا گمراه کند تو بر [هدایت] او راهی نخواهی یافت. این چنین شخصی راهی ندارد. و به پیامبر (عرض شد: ای نبیّ خدا! امام کیست؟ فرمود: امام در این زمان علی (است و پس از او وصیّ او و در هر زمانی عالمی وجود دارد که خدا او را حجّت قرار داده و به او احتجاج می‌کند تا مانند گمراهان سابق نباشند که هنگامی که انبیایشان از آنان جدا شدند، گفتند: رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَیْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آیَاتِکَ مِن قَبْلِ أَن نَّذِلَّ وَنَخْزَی؟ تمام گمراهی آنان این بود که به آیات که همان اوصیا بودند، جهالت داشتند؛ پس خداوند به آنان پاسخ داد: قُلْ کُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِیِّ وَ مَنِ اهْتَدی و انتظار آنان این بود که می‌گفتند: ما از معرفت اوصیا راحتیم تا امامی را بشناسیم! پس خدا آنان را در قبال این سخنشان سرزنش فرمود و اوصیا همان اصحاب صراط هستند که بر صراط ایستاده‌اند و داخل بهشت نمی‌شود مگر کسی که آنان را بشناسد و آن اوصیا نیز او را بشناسند و داخل جهنم نمی‌شود مگر کسی که آنان را نشناسد و آنان نیز او را نشناسند؛ زیرا آنان عارفان به خدایند که خدا آنان را به مردم شناساند؛ هنگامی که از آنان اخذ پیمان می کرد و در کتاب خود آنان را وصف فرمود: بر «اعراف» مردانی هستند که هریک از آن دو را از چهره‌شان می‌شناسند. (اعراف/۴۱). آنان بر دوستانشان گواه و پیامبر بر آنان گواه است و خدا پیمان اطاعت از ایشان را از آنان گرفته است و پیامبر نیز پیمان اطاعت از ایشان را از آنان گرفته است و نبوّت او بر آنان جاری است و این است سخن خدا که فرمود: پس چگونه است، حال این جماعت؟ هنگامی‌که از هر امّتی گواهی بیاوریم و ترا بر آنان گواه بیاوریم، آن روز آنان که کافر شدند و رسول را نافرمانی کردند، دوست می‌دارند که کاش زمین برایشان هموار کرده شود، و نه از خدا سخنی را پوشانند. (نساء/۱۴۲۱۴۱)».