آیه ۸۴ - سوره طه

آیه قالَ هُمْ أُولاءِ عَلى أَثَري وَ عَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضى [84]

گفت: «پروردگارا! آنان در‌پى‌منند؛ و من به‌سوى تو شتاب کردم، تا خشنود شوى».

۱
(طه/ ۸۴)

السّجّاد (علیه السلام)- زَیْدِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ سَأَلْتُ أَبِی‌سَیِّدَ الْعَابِدِینَ (علیه السلام) فَقُلْتُ یَا أَبَهًِْ أَخْبِرْنِی لَمَّا عُرِجَ جَدِّنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی السَّمَاءِ وَ أَمَرَهُ رَبُّهُ عَزَّوَجَلَّ بِخَمْسِینَ صَلَاهًًْ فقَالَ لَهُ مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) ارْجِعْ إِلَی رَبِّکَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِیفَ فَإِنَّ أُمَّتَکَ لَا تُطِیقُ ذَلِکَ أَ لَیْسَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ لَا یُوصَفُ بِمَکَانٍ فَقَالَ (علیه السلام) بَلَی تَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً قُلْتُ فَمَا مَعْنَی قَوْلِ مُوسَی (علیه السلام) لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ارْجِعْ إِلَی رَبِّکَ فَقَالَ مَعْنَاهُ مَعْنَی قَوْلِ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی سَیَهْدِینِ وَ مَعْنَی قَوْلِ مُوسَی (علیه السلام) وَ عَجِلْتُ إِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضی وَ مَعْنَی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ فَفِرُّوا إِلَی اللهِ یَعْنِی حُجُّوا إِلَی بَیْتِ اللَّهِ یَا بُنَیَّ إِنَّ الْکَعْبَهًَْ بَیْتُ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ بَیْتَ اللَّهِ فَقَدْ قَصَدَ إِلَی اللَّهِ وَ الْمَسَاجِدَ بُیُوتُ اللَّهِ فَمَنْ سَعَی إِلَیْهَا فَقَدْ سَعَی إِلَی اللَّهِ وَ قَصَدَ إِلَیْه.

امام سجاد ( از زیدبن‌علیّ‌بن‌الحسین (روایت شده که گفت: «از پدرم سیّدالعابدین (سؤال کردم و گفتم: «ای پدر مرا آگاه فرمایید در مورد جدّمان رسول خدا (هنگامی‌که در شب معراج ایشان را به گردش در آسمان‌ها بردند و خداوند عزّوجلّ آن حضرت را به پنجاه نماز امر فرمود، چگونه بود که آن حضرت خود برای امّتش از خداوند در خواست تخفیف ننمود تا موسی‌بن‌عمران ( به ایشان گفت: «نزد پروردگار خود باز گرد و از او درخواست تخفیف کن زیرا امّت تو تاب انجام آن را ندارند»؟... مگر نه این است که خداوند مکانی ندارد و او را به مکان وصف نمی‌کنند»؟ فرمود: «بلی همین‌طور است؛ خداوند بالاتر از آن است که مکان داشته باشد و بسیار برتر و بزرگتر است». عرض کردم: «پس معنی این گفته موسی (به رسول خدا (چیست که گفت: «نزد پروردگارت باز گرد»؟ پدرم فرمود: «معنی آن سخن همان معنی گفته‌ی ابراهیم (است: من به‌سوی پروردگارم می‌روم، او مرا هدایت خواهد کرد!. (صافات/۹۹). و همانند سخن موسی (است که: وَ عَجِلْتُ إِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضی. و همانند فرمایش خداوند عزّوجلّ است: پس به‌سوی خدا بگریزید. (ذاریات/۵۰). مراد این است که به‌سوی بیت‌اللَّه الحرام بروید و حجّ بجای آورید، ای فرزندم همانا کعبه خانه‌ی خداست پس هرکه حجّ خانه خدا می‌کند به‌منزله‌ی آن است که به نزد خدا رفته است، و مسجدها نیز خانه‌های خدا است و هرکس به جانب مساجد سعی می‌کند همچنان است که به‌سوی خدا سعی می‌کند و روی به‌جانب او آورده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۲۵۴
من لایحضره الفقیه؛ ج۱، ص۱۹۸/ بحار الأنوار، ج۱۸، ص۳۴۸/ التوحید؛ ص۱۷۶؛ «زیدبن علی بن الحسین ... لا تطیق ذلک» محذوف/ علل الشرایع؛ ج۱، ص۱۳۲
۲
(طه/ ۸۴)

الصّادق (علیه السلام)- الْمُشْتَاقُ لَا یَشْتَهِی طَعَاماً وَ لَا یَلْتَذُّ بِشَرَابٍ وَ لَا یَسْتَطِیبُ رُقَاداً وَ لَا یَأْنَسُ حَمِیماً وَ لَا یَأْوِی دَاراً وَ لَا یَسْکُنُ عُمْرَاناً وَ لَا یَلْبَسُ لَیِّناً وَ لَا یَقِرُّ قَرَاراً وَ یَعْبُدُ اللَّهَ لَیْلًا وَ نَهَاراً رَاجِیاً أَنْ یَصِیرَ إِلَی مَا اشْتَاقَ إِلَیْهِ وَ یُنَاجِیَهُ بِلِسَانِ شَوْقِهِ مُعَبِّراً عَمَّا فِی سَرِیرَتِهِ کَمَا أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْ مُوسَی (علیه السلام) فِی مِیعَادِ رَبِّهِ بِقَوْلِهِ وَ عَجِلْتُ إِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضی وَ فَسَّرَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ حَالِهِ أَنَّهُ لَا أَکَلَ وَ لَا شَرِبَ وَ لَا نَامَ وَ لَا اشْتَهَی شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ فِی ذَهَابِهِ وَ مَجِیئِهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً شَوْقاً إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.

امام صادق ( کسی که مشتاق هست به غذا میل ندارد، و از آشامیدنی‌ها لذّت نمی‌برد، از بیداری خوشش نمی‌آید، و با دوستی انس نمی‌گیرد، و در خانه‌ای منزل نمی‌کند، و در آبادی‌ها جای نمی‌گیرد، لباس نرم نمی‌پوشد و درجایی استقرار پیدا نمی‌کند. او شب و روز خدا را عبادت می‌کند و امیدوار است به آنچه اشتیاق دارد برسد و با زبان شوق آنچه در باطن دارد اظهار می‌دارد، همان‌گونه که خداوند از وعده‌ی موسی (خبر داد و فرمود: وَ عَجِلْتُ إِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضی. رسول خدا (در تفسیر این آیه‌ی شریفه فرمود: «او چیزی نخورد و آبی نیاشامید و به خواب نرفت و میل به چیزی پیدا نکرد و رفت و آمدش چهل روز به طول انجامید همه‌ی این‌ها را به خاطر اشتیاق به خداوند پایان داد و تحمّل نمود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۲۵۶
بحار الأنوار، ج۶۷، ص۲۴/ مصباح الشریعهًْ؛ ص۱۹۶؛ «ثیابا» بدل «لینا»/ نورالثقلین
بیشتر