آیه ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى شَيْ‌ءٍ وَ مَنْ رَزَقْناهُ مِنَّا رِزْقاً حَسَناً فَهُوَ يُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً هَلْ يَسْتَوُونَ الْحَمْدُ للهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ [75]
خداوند مثالى زده: برده‌ي مملوکى را که قادر بر هیچ‌چیز نیست و شخص [آزاد و با ایمانى] را که از جانب خود، رزقى نیکو به او بخشیده ایم و او پنهان و آشکار از آن، انفاق مى کند؛ آیا آن‌ها یکسانند؟! ستایش مخصوص خداست؛ ولى اکثر آن‌ها نمى دانند.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- إِنَّ هَذَا الْمَثَلَ لِلْکَافِرِ وَ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّ الْکَافِرَ لَا خَیْرَ عِنْدَهُ وَ الْمُؤْمِنَ یَکْسِبُ الْخَیْرَ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- این مثل درباره‌ی کافر و مؤمن است؛ زیرا کافر هیچ خیر و بهره‌ای ندارد ولی مؤمن کسب خیر و پاداش می‌کند.
الصّادقین (علیها السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالا الْمَمْلُوکُ لَا یَجُوزُ طَلَاقُهُ وَ لَا نِکَاحُهُ إِلَّا بِإِذْنِ سَیِّدِهِ قُلْتُ فَإِنَّ السَّیِّدَ کَانَ زَوَّجَهُ بِیَدِ مَنِ الطَّلَاقُ قَالَ بِیَدِ السَّیِّدِ ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ وَ الشَّیْءُ الطَّلَاقُ.
امام صادق (علیه السلام) و امام باقر (علیه السلام)- زراره گوید: امام صادق (علیه السلام) و امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «نکاح و طلاق برای مملوک جایز نیست، مگر با اجازه‌ی مولایشان». عرض کردم: «اگر خود مولا با کنیز ازدواج کرده باشد طلاق به دست کیست»؟ فرمود: «به دست سیّد و اربابش. ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ؛ شَیْءٍ یعنی طلاق».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ شُعَیْبِ‌بْنِ‌یَعْقُوبَ‌الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَال سُئِلَ وَ أَنَا عِنْدَهُ أَسْمَعُ عَنْ طَلَاقِ الْعَبْدِ قَالَ لَیْسَ لَهُ طَلَاقٌ وَ لَا نِکَاحٌ أَ مَا تَسْمَعُ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ قَالَ لَا یَقْدِرُ عَلَی طَلَاقٍ وَ لَا نِکَاحٍ إِلَّا بِإِذْنِ مَوْلَاهُ.
امام صادق (علیه السلام)- شعیب‌بن‌یعقوب عقرقوفی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی طلاق برده (کنیز) سؤال شد و من آنجا حضور داشتم. امام (علیه السلام) فرمود: «طلاق و نکاحی به اراده‌ی برده (کنیز) وجود ندارد. آیا نشنیده‌اید که خداوند فرموده است: عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ. برده (کنیز) خود قادر به طلاق و نکاح نیست مگر به اذن مولا و اربابش».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ لَیْثٍ الْمُرَادِیِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْعَبْدِ هَلْ یَجُوزُ طَلَاقُهُ فَقَالَ إِنْ کَانَتْ أَمَتَکَ فَلَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ وَ إِنْ کَانَتْ أَمَهًَْ قَوْمٍ آخَرِینَ أَوْ حُرَّهًًْ جَازَ طَلَاقُه.
امام صادق (علیه السلام)- لیث مرادی می‌گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا طلاق‌گرفتن فرد [برده]، مجاز است»؟ فرمود: «اگر کنیز تو [مسلمان] است، جایز نیست، زیرا خداوند فرموده است عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ امّا اگر از کنیزان اقوام دیگر (کفّار) است و یا آزاد است، طلاقش جایز است».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال مَرَّ عَلَیْهِ غُلَامٌ لَهُ فَدَعَاهُ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا فَتَی أَرُدُّ عَلَیْکَ فُلَانَهًَْ وَ تُطْعِمَنَا بِدِرْهَمٍ جریب {حَرَثْتَ} قَالَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نَرْوِی عِنْدَنَا أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) أُهْدِیَتْ لَهُ أَوِ اشْتُرِیَتْ جَارِیَهًٌْ فَسَأَلَهَا أَ فَارِغَهًٌْ أَنْتِ أَمْ مَشْغُولَهًٌْ قَالَتْ مَشْغُولَهًٌْ قَالَ فَأَرْسَلَ فَاشْتَرَی بُضْعَهَا مِنْ زَوْجِهَا بِخَمْسِمِائَهًِْ دِرْهَمٍ فَقَالَ کَذَبُوا عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ لَمْ یَحْفَظُوا أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ وَ هُوَ یَقُولُ ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ.
امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: جوانی بر امام باقر (علیه السلام) گذر کرد. امام (علیه السلام) او را به نزد خود خواند و فرمود: «ای جوان! فلان کنیز را به تو باز میگردانم اگر برایمان یک درهم خربزه بخری». [محمّدبن‌مسلم گوید:] گفتم: «فدایتان شوم! ما گمان می‌کردیم و شنیده‌ایم که کنیزی به علی (علیه السلام) هدیه شد یا برایش خریده شد، امام (علیه السلام) از آن کنیز پرسید: «تو فارغ (مجرّد) هستی یا مشغول (متأهّل)»؟ گفت: «مشغول هستم (شوهر دارم)». امام پانصد درهم به همسر او داد و زن را از او خرید (یعنی حق طلاق بر عهده‌ی بنده بود). امام باقر (علیه السلام) فرمود: «به علی (علیه السلام) دروغ بسته‌اند و متوجّه نبوده‌اند. آیا نشنیده‌ای خداوند می‌فرماید: ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ»؟!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) قَالَ کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یَقُولُ ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ وَ یَقُولُ لِلْعَبْدِ لَا طَلَاقَ وَ لَا نِکَاحَ ذَلِکَ إِلَی سَیِّدِهِ وَ النَّاسُ یَرَوْنَ خِلَافَ ذَلِکَ إِذَا أَذِنَ السَّیِّدُ لِعَبْدِهِ لَا یَرَوْنَ لَهُ أَنْ یُفَرِّقَ بَیْنَهُمَا.
امام علی (علیه السلام)- امام صادق (علیه السلام) از پدرش نقل کرده است: علی بن ابی طالب (علیه السلام) فرمود: ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ برای بنده و برده، طلاق و نکاح جایز نیست و این امور به دست مولای اوست؛ ولی مردم خلاف آن را معتقدند و اگر مولایی به برده‌اش اذن نکاح داد، می‌گویند دیگر او حقّی برای طلاق بین زوج و زوجه را ندارد».
علی‌ّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ قَالَ لَا یَتَزَوَّجُ وَ لَا یُطَلَّقُ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- ضَرَبَ اللهُ مَثَلًا عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ؛ یعنی نه می‌تواند ازدواج کند و نه طلاق بدهد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ الْعَطَّارِ قَال سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ أَمَرَ مَمْلُوکَهُ أَنْ یَتَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهًِْ إِلَی الْحَجِّ أَ عَلَیْهِ أَنْ یَذْبَحَ عَنْهُ قَالَ لَا إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ.
امام صادق (علیه السلام)- حسن عطّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «مردی به مملوک (برده‌ی) خود دستور داده است تا حجّ عمره را به حجّ تمتّع تبدیل کند، آیا باید به جای او قربانی کند»؟ فرمود: «نه! زیرا خداوند می‌فرماید: عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ یُنْکِحُ أَمَتَهُ مِنْ رَجُلٍ أَ یُفَرِّقُ بَیْنَهُمَا إِذَا شَاءَ فَقَالَ إِنْ کَانَ مَمْلُوکَهُ فَلْیُفَرِّقْ بَیْنَهُمَا إِذَا شَاءَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ فَلَیْسَ لِلْعَبْدِ شَیْءٌ مِنَ الْأَمْرِ وَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا حُرّاً فَإِنَّ طَلَاقَهَا صَفْقَتُهَا.
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «مردی می‌خواهد کنیز خود را به ازدواج مرد دیگری درآورد؛ آیا می‌تواند چنین کند و سپس طلاق او را بگیرد»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «اگر مملوک باشد می‌تواند هر وقت که خواست، طلاق او را بگیرد و آن دو را از یکدیگر جدا کند؛ زیرا خداوند می‌فرماید: عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ. بنده هیچ اختیاری از خود ندارد و اگر همسر کنیز آزاد باشد، طلاق دادن کنیز مساوی آزاد کردن اوست».
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِی عن اباعبدالله (علیه السلام) الرَّجُلُ یُنْکِحُ عَبْدَهُ أَمَتَهُ قَالَ یَنْزِعُهَا إِذَا شَاءَ بِغَیْرِ طَلَاقٍ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ.
امام صادق (علیه السلام)- حلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی مردی که کنیزش را به عقد غلامش درآورده فرمود: «هرگاه بخواهد، آن دو را از هم جدا می‌کند، بی آنکه طلاقی در کار باشد؛ زیرا خداوند فرموده است: عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَعِیدٍ بْنِ یَسَارٍ قَال سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ امْرَأَهًٍْ حُرَّهًٍْ تَکُونُ تَحْتَ الْمَمْلُوکِ فَتَشْتَرِیهِ هَلْ یَبْطُلُ نِکَاحُهُ قَالَ نَعَمْ َ لِأَنَّهُ عَبْدٌ مَمْلُوک لا یَقْدِرُ عَلی شَیْءٍ.
امام صادق (علیه السلام)- سعیدبن‌یسار گوید: از امام (علیه السلام) پرسیدم: «اگر خانمی آزاده با غلام زرخریدی ازدواج کند و بعداً او (غلام) را از صاحبش خریداری کند، آیا پیوند ازدواجشان می‌گسلد»؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «آری! عَبْدًا مَّمْلُوکًا لاَّ یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ»