آیه وَ أَوْحى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ [68]
و پروردگار تو، به زنبور عسل «وحى» (الهام غریزى) نمود که: «از کوه‌ها و درختان و داربست‌هایى که [مردم] مى سازند، خانه هایى برگزین.
الباقر (علیه السلام)- عَن یُوسُفَ عَن أبِیهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام)عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ قَالَ إِلْهَامٌ.
امام باقر (علیه السلام)- یوسف از پدرش نقل کرده است: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: وَأَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ پرسیدم. ایشان فرمود: «منظور از وحی [در اینجا] الهام است».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا وَحْیُ الْإِلْهَامِ فَقَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ.
امام علی (علیه السلام)- [گاهی] وحی به معنای الهام است [مثل] این کلام خداوند که می‌فرماید: وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ.
علی‌ّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ قَوْلُهُ وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ قَالَ: وَحْیُ إِلْهَامٍ تَأْخُذُ النَّحْلُ مِنْ جَمِیعِ النَّوْرِ ثُمَّ تَتَّخِذُهُ عَسَلًا.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- در این آیه: وَأَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ، منظور از وحی، الهام است. زنبور عسل از تمام گیاهان شهد جمع می‌کند و سپس عسل می‌سازد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَسَائِلُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَامٍ وَ کَانَ اسْمُهُ إِسْمَاوِیلَ فَسَمَّاهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَبْدَ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَال قَال عَبْدِاللَّهِ‌بْنِ‌سَلَامٍ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبِرْنِی عَنْ مَنْ أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ لَا مِنَ الْجِنِّ وَ لَا مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ وَ لَا مِنَ الْإِنْسِ وَ لَا مِنَ الْوَحْشِ مَا هُوَ قَالَ یَا ابْنَ سَلَامٍ النَّحْلُ أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهَا أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله).
رسول خدا (صلی الله علیه و آله)- ابن‌عباس (رحمة الله علیه) نقل کرده: عبدالله‌بن‌سلام به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! به من بگو، آن چه چیزی بود که خدای [به او] وحی کرد؛ نه جن بود، نه فرشته، نه آدمی و نه وحشی»؟ فرمود: «ای ابن سلام! زنبور عسل! که خدا به او وحی کرد: أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ». گفت: «درست گفتی ای محمّد (صلی الله علیه و آله)»!
الصّادق (علیه السلام)- وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ قَالَ نَحْنُ النَّحْلُ الَّذِی أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً أَمَرَنَا أَنْ نَتَّخِذَ مِنَ الْعَرَبِ شِیعَهًًْ وَ مِنَ الشَّجَرِ یَقُولُ مِنَ الْعَجَمِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ مِنَ الْمَوَالِی وَ الشَّرَابُ الْمُخْتَلِفُ أَلْوَانُهُ الْعِلْمُ الَّذِی یَخْرُجُ مِنَّا إِلَیْکُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- وَأَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ؛ منظور از زنبور عسل، ما هستیم که [خداوند] به آن وحی کرد: أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا به ما امر کرده که میان عرب‌ها وَ مِنَ الشَّجَرِ و از میان غیرعرب‌ها. وَمِمَّا یَعْرِشُونَ و از میان بندگان و غلامان، برای خود شیعیانی انتخاب کنیم. و منظور از نوشیدنی‌ای با رنگ‌های مختلف علم ماست که شما از آن استفاده می‌کنید.
الصّادق (علیه السلام)- مَا بَلَغَ مِنَ النَّحْلِ أَنْ یُوحَی إِلَیْهَا بَلْ فِینَا نَزَلَتْ فَنَحْنُ النَّحْلُ وَ نَحْنُ الْمُقِیمُونَ لِلَّهِ فِی أَرْضِهِ بِأَمْرِهِ وَ الْجِبَالُ شِیعَتُنَا وَ الشَّجَرُ النِّسَاءُ الْمُؤْمِنَاتُ.
امام صادق (علیه السلام)- زنبور عسل را با وحی چه کار؟! این آیه درباره‌ی ما نازل شده است. زنبورعسل، ما هستیم و ما به امر خدا در زمین او ساکن و مُقیم هستیم، کوه‌ها، شیعیان ما و درخت، زنان مؤمن هستند.
الصّادق (علیه السلام)- فَالنَّحْلُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) وَ الْجِبَالُ الْعَرَبُ وَ الشَّجَرُ الْمَوَالِی عَتَاقَهًًْ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ یَعْنِی الْأَوْلَادَ وَ الْعَبِیدَ مِمَّنْ لَمْ یُعْتَقْ وَ هُوَ یَتَوَلَّی اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) وَ الشَّرَابُ الْمُخْتَلِفُ أَلْوَانُهُ فُنُونُ الْعِلْمِ قَدْ یُعَلِّمُهَا الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) شِیعَتَهُمْ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ یَقُولُ فِی الْعِلْمِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ وَ الشِّیعَهًُْ هُمُ النَّاسُ وَ غَیْرُهُمْ اللَّهُ أَعْلَمُ بِهِمْ مَا هُمْ قَالَ وَ لَوْ کَانَ کَمَا یَزْعُمُ أَنَّهُ الْعَسَلُ الَّذِی یَأْکُلُهُ النَّاسُ إِذَا مَا أُکِلَ مِنْهُ فَلَا یَشْرَبُ ذُو عَاهَهًٍْ إِلَّا بَرَأَ لِقَوْلِ اللَّهِ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ وَ لَا خُلْفَ لِقَوْلِ اللَّهِ وَإِنَّمَا الشِّفَاءُ فِی عِلْمِ الْقُرْآنِ لِقَوْلِهِ وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ فَهُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَهًٌْ لِأَهْلِهِ لَا شَکَّ فِیهِ وَ لَا مِرْیَهًَْ وَ أَهْلُهُ الْأَئِمَّهًُْ الْهُدَی الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا.
امام صادق (علیه السلام)- نَحل، ائمّه‌ی معصومین (علیهم السلام)، جِبال یعنی عرب، شَجَر یعنی بردگان آزاد شده و مِمّا یَعرِشُونَ یعنی فرزندان و بندگانی که آزاد نیستند و همین گروه از خدا، پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمّه‌ی معصومین (علیه السلام) پیروی می‌کنند؛ و نوشیدنی‌هایی که رنگ‌های گوناگون دارد، انواع علومی که ائمّه (علیهم السلام) به شیعیان خود می‌آموزند است. فِیهِ شِفَاء لِلنَّاسِ که در آن علم، شفا و فایده‌ای بسیار برای مردم است. و منظور از النّاس، شیعیان هستند و مابقیِ مردم را خدا می‌داند که چیستند. حضرت فرمود: «اگر منظور آیه آن‌طور که مردم فکر می‌کنند عسلی باشد که از آن می‌خورند، پس هرگاه مریضی از آن بخورد، باید از بیماری رهایی یابد؛ چراکه خدا می‌فرماید: فِیهِ شِفَاء لِلنَّاسِ در وعده خدا خُلفی وجود ندارد و هرگاه وعده دهد، محقّق می‌شود. بلکه شفا تنها در علم قرآن است همان‌گونه که می‌فرماید: و این قرآن را که برای مؤمنان شفا و رحمت است، نازل می‌کنیم (اسراء/۸۲) قرآن برای اهلش شفا و رحمت است و هیچ شک و تردیدی در آن نیست و اهل آن، ائمّه‌ی معصومین (علیهم السلام) هستند که خداوند می‌فرماید: سپس کتاب را به کسانی از بندگانمان که برگزیده بودیم به میراث دادیم. (فاطر/۳۲).
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ {تَعَالَی} وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً قَالَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً قَالَ {یَعْنِی} قُرَیْشاً قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ وَ مِنَ الشَّجَرِ قَالَ یَعْنِی مِنَ الْعَرَبِ قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ قَالَ یَعْنِی مِنَ الْمَوَالِی.
امام کاظم (علیه السلام)- محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) پرسیدم: «منظور از این کلام خدا که می‌فرماید: وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ چیست»؟ فرمود: «منظور اوصیاء خدا هستند». گفتم: «أَنِ اتَّخِذی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً چیست»؟ فرمود: «یعنی قریش». گفتم: «وَ مِنَ الشَّجَرِ چیست»؟ فرمود: «یعنی عرب». گفتم: «وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ چیست»؟ فرمود: «یعنی بندگان و غلامان».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً قَالَ تَزَوَّجْ مِنْ قُرَیْشٍ وَ مِنَ الشَّجَرِ قَالَ فِی الْعَرَبِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ قَالَ فِی الْمَوَالِی یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ قَالَ أَنْوَاعُ الْعِلْمِ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- وَأَوْحَی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ؛ نحل یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا؛ یعنی با زنانی از قریش، وَ مِنَ الشَّجَرِ؛ زنانی از عرب، وَمِمَّا یَعْرِشُونَ و با زنانی از کنیزان ازدواج کن. یَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ؛ منظور انواع علم است که برای مردم مفید و شفاست.
الصّادق (علیه السلام)- اتَّقُوا عَلَی دِینِکُمْ وَ احْجُبُوهُ بِالتَّقِیَّهًِْ فَإِنَّهُ لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا تَقِیَّهًَْ لَهُ إِنَّمَا أَنْتُمْ فِی النَّاسِ کَالنَّحْلِ فِی الطَّیْرِ لَوْ أَنَّ الطَّیْرَ یَعْلَمُ مَا فِی أَجْوَافِ النَّحْلِ مَا بَقِیَ مِنْهَا شَیْءٌ إِلَّا أَکَلَتْهُ وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ عَلِمُوا مَا فِی أَجْوَافِکُمْ أَنَّکُمْ تُحِبُّونَّا أَهْلَ الْبَیْتَ لَأَکَلُوکُمْ بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ لَنَحَلُوکُمْ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهًِْ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً مِنْکُمْ کَانَ عَلَی وَلَایَتِنَا.
امام صادق (علیه السلام)- از دینتان مراقبت کنید و با حجابی از تقیّه از آن مواظبت کنید زیرا کسی که تقیّه ندارد ایمان ندارد [و آن را از دست خواهد داد]، مَثَل شما در بین مردم [که باید از آنان تقیّه کنید] مَثَل زنبور عسل در میان دیگر پرندگان است. اگر پرندگان بدانند که در شکم زنبور عسل چیست، حتماً زنبور عسل را می‌خوردند؛ همین‌طور اگر مردم بدانند که در سینه‌ی شما از محبّت ما اهل‌بیت چه چیزی وجود دارد شما را با [زخم] زبان‌هایشان می‌خورند و در آشکار و نهان شما را می‌رنجانند؛ خداوند رحمت کند مردانی از شما را که بر ولایت ما (استوار) هستند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ِ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ (علیه السلام) أَمِیرُهَا بَنِی هَاشِم فَسُمِّیَ أَمِیرَ النَّحْل.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- علی (علیه السلام) امیر بنی هاشم است و لذا به نام «اَمِیرُ النَّحل» نامیده شد.