آیه ۱۲۵ - سوره نحل

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در کتاب شرف المصطفی در ماجرای شعب ابی‌طالب (علیه السلام) آمده است: خداوند موریانه‌ای را بر نوشته مشرکین مسلّط فرمود تا اینکه آن را خورد و از بین برد. جبرئیل (علیه السلام) بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد و جریان نوشته را به آن حضرت اطّلاع داد. پیغمبر (صلی الله علیه و آله) هم موضوع را با عمویش ابوطالب (علیه السلام) در میان نهاد. ابوطالب (رحمة الله علیه) به اجتماع قریش در مسجدالحرام رفت؛ آنان او را تکریم و تعظیم کردند و گفتند: «قصد داری به اجتماع ما برگردی و برادرزاده خود را به ما تسلیم نمایی»؟ ابوطالب (رحمة الله علیه) گفت: «به خدا قسم! من برای این مطالب که شما گفتید نیامده‌ام، برادرزاده‌ام موضوعی را به من تذکّر داده و من هم میدانم که وی به من دروغ نمیگوید؛ خداوند او را از حال نوشته‌ی شما آگاه کرده، نوشته‌تان را نزد من بیاورید، اگر راست بود از خداوند بترسید و دست از این ظلم و ستم و قطع رحم بردارید و اگر چنان چه این سخن دروغ است من او (پیامبر (صلی الله علیه و آله)) را به شما تسلیم خواهم کرد». نوشته را آوردند و مهرها را گشودند و جز کلمه «باسمک اللهم (به نام خدا)» و نام «محمد (صلی الله علیه و آله)» چیزی در آنجا نبود. ابوطالب (علیه السلام) گفت: «ای قوم! از خداوند بترسید و دست از این ظلم و ستم بردارید». پس از این جریان آن جماعت سکوت کردند و پراکنده شدند. پس این آیه نازل شد: ادْعُ إِلی سَبیلِ رَبِّک پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چگونه آن‌ها را دعوت کنم، حال آنکه در پیمان و مصالحه‌ای که کرده‌اند قرار گذاشته‌اند که هرگونه دعوتی ترک شود، پس این آیه نازل شد، یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ».

حضرت زهرا (سلام الله علیها)- سلام بر تو ای فاطمه (سلام الله علیها) دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ... ای مولای من! من به تو، پدرت، همسرت و ائمّه‌ی از فرزندانت (یقین دارم و به ولایت آن‌ها مؤمن و به طاعت آن‌ها پایبند هستم، گواهی میدهم که دین، دین آن ها و حکم، حکم آن‌هاست و آن‌ها از جانب خداوند عزوجل ابلاغ کردهاند و با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارشان دعوت کردهاند، در راه خدا نکوهش نکوهشگری آنان را نمیگیرد.

امام صادق (علیه السلام)- ابی عمرو زبیری می‌گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «در مورد دعوت به‌سوی خدا و جهاد در راه خدا مطالبی بفرمایید»! ... امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند در قرآن، پیامبرش را از دعوت به‌سوی خود مطّلع کرده و [راه و روش] دعوت به‌سوی او را توصیف نموده؛ [برای روش‌های دعوت به‌سوی خدا] درجاتی قرار داده که هر درجه با درجه‌ی دیگر شناخته می‌شود و هر مرتبه راهنمای مرتبه‌ی بعدی است. خداوند [در قرآن] چنین خبر می‌دهد که ابتدا [و در اوّلین درجه]، خداوند اوّلین کسی است که مردم را به خود و اطاعت از خود و تبعیّت از اوامرش دعوت کرده؛ پس از خود آغاز کرده و می فرماید: خداوند به سرای سلامت فرا می‌خواند و هر که را بخواهد به راه راست هدایت می‌کند (یونس/۱۲۵) پس به ثنای پیامبرش پرداخته و فرموده: ادْعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ یعنی براساس قرآن [مجادله کن]. و کسی که مخالف دستور خداست و به غیر از آنچه خدا در کتابش دستور داده است، به سوی خدا دعوت میکند، دعوتگر به شمار نیامده است. منظور همان چیزی است که خدا دستور داده است که فقط به‌وسیله‌ی آن دعوت شود.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- قرآن، پیشوایی هدایتگر است که راهنما و رهبری دارد که با حکمت و پندهای نیکو، [مردم را] به‌سوی قرآن هدایت و دعوت می کند، [آن رهبر من هستم و] پس از من ولی امر بعدی (علی (علیه السلام)) رهبر و ولیّ این امر است؛ او واث علم و حکمت من است.

امام صادق (علیه السلام)- امام عسکری (علیه السلام) در تفسیرش آورده است: در محضر امام صادق (علیه السلام) بیان شد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمّه معصومین (علیهم السلام) از جدال و بحث در امر دین نهی فرموده‌اند، امام صادق (علیه السلام) فرمود: «نه! آن‌ها از مطلق جدال نهی نکرده‌اند، بلکه از جدال به وسیله غیر آنچه برتر از همه است نهیکرده‌اند آیا نشنیده‌اید که خداوند می‌فرماید: با اهل کتاب، جز به نیکوترین شیوه‌ای مجادله مکنید (عنکبوت/۴۶)؟! و یا می‌فرماید: ادْعُ إلِی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ، علما اینگونه بحث و جدل را به دین نزدیک می‌دانند و جدل به غیر این صورت را حرام می‌شمارند؛ خدا آن را بر شیعیان ما حرام کرده است؛ چگونه ممکن است خداوند همه نوع جدل را حرام بکند، درحالی‌که خود می‌افزاید: گفتند: جز یهودان و ترسایان کسی به بهشت نمی‌رود. (بقره/۱۱۱) پس فرموده است: این آرزوی آن‌هاست. بگو: اگر راست می‌گویید حجّت خویش بیاورید (بقره/۱۱۱) بنابراین خدا علم راستین و حقیقت و ایمان را با آوردن برهان و دلیل همراه کرده است و آیا جز این است که در جدل با بهترین راه برهان و دلیل صحیح آورده می‌شود؟ سؤال شد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! جدل با بهترین راه و جدل با راهی که بهترین راه نیست، چیست»؟ فرمود: «جدل از راهی که بهترین راه نیست یعنی اینکه تو با یک شخص یاوه‌گو وارد مباحثه شوی و او تو را وادارد که به دروغ و باطل متوسّل شوی و بهجای اینکه به او با برهان‌هایی که خدا معیّنکرده پاسخ دهی؛ لذا تو یا کلام او را انکار می‌کنی یا حقّی را که آن دروغگو می‌خواهد تا با آن باطل خود را ثابتکند، از ترس اینکه مبادا دروغگو از آن حق علیه تو استفاده کند انکار می‌کنی؛ زیرا نمی‌دانی [در صورت گفتن آن حق] چگونه می‌توانی از آن رهایی یابی. بر شیعه‌ی ما حرام است که برای برادران خود که [از نظر فهم برهان‌ها] ضعیف هستند و علیه یاوه‌گویان، مایه پیچیدگی و سردرگمی باشند. [این کار باعث شود که] یاوه‌گویان، ضعف شما و ضعف برهان شما را دلیل بر باطل‌بودن عقیده‌ی شما و حجّتی بر باطل خود قرار می‌دهند و ضعیفان هنگامی که ضعف شما را که برحق هستید را در برابر یاوه‌گو می‌بینند، قلبشان اندوهناک می‌شود. امّا جدل از بهترین راه؛ همان است که خداوند به پیامبرش امر کرده است که با آن برهان، با منکران معاد و رستاخیز مجادله کند، لذا خداوند باریتعالی داستان آن منکر معاد را نقل کرده و فرموده است: در حالی که آفرینش خود را از یاد برده است، برای ما مثَل می‌زند که چه کسی این استخوآن‌های پوسیده را زنده می‌کند (یس/۷۸) و در پاسخ به او فرموده است: ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بگو: کسی آن‌ها را زنده می‌کند که در آغاز بیافریده است، و او به هر آفرینشی داناست* آن خدایی که از درخت سبز برایتان آتش پدید آورد و شما از آن آتش می‌افروزید. (یس/۸۰۷۹). یعنی خداوند از پیامبرش می‌خواهد با آن یاوه‌گویی که گفته است: چگونه ممکن است خدا این استخوان پوسیده را زنده کند؟ مجادله نماید» ... امام صادق (علیه السلام) فرمود: «این همان جدل با برهان برتر است؛ زیرا به این وسیله دستاویز و تکیه‌گاه کافران از هم می‌گسلد و بی‌اساس می‌شود و شبهه آنان از میان می‌رود. امّا نتیجه‌ی جدل با غیر برهان برتر آن است که تو حق را انکار کنی؛ چون نمی‌توانی بین حق و باطل طرف جدل خود فرقی بگذاری، لذا حق را انکار می‌کنی و تنها راه ردّ باطل یاوه‌گو، انکار حق است و این عمل حرام است، چون تو شبیه او می‌شوی، او یک حقی را رد می‌کند و تو، حق و حقیقت دیگری را انکار می‌کنی. امام عسکری (علیه السلام) فرمود: «مردی برخاست و پرسید: «ای پسر رسولخدا! (علیه السلام)آیا رسولخدا (صلی الله علیه و آله) هم مجادله می‌کرد»؟ فرمود: «درباره‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) هر گمانی می‌کنی، بکن؛ امّا هرگز مپندار او با امر خدا مخالفتی بکند! آیا خداوند تعالی نفرمودهاست: وَ جَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ و یا نفرموده: قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ خطاب به آن که برای خدا مثلی زد. آیا گمان می‌کنی پیامبر (صلی الله علیه و آله) با امر خداوند مخالفتکرده و آنگونه که خداوند به او امرکرده، مجادله نکرده و از آن چه خدا به او امرکرده، خبر ندادهاست»؟!

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ما در تبلیغ دین خدا به زبان هفتاد پیامبر مجادله‌کننده‌ایم.

امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: معنای جدال در قرآن چنین است که ... در جایی از قرآن می‌فرماید: خداوند سخن زنی را که درباره شوهرش به تو مراجعه کرده بود و به خداوند شکایت می‌کرد شنید (مجادله/۱) و در جایی دیگر می‌فرماید: وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ و امثال این آیات در قرآن، فراوان است.