آیه وَ لَوْ شاءَ اللهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ وَ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [93]
و اگر خدا مى‌خواست، شما را [به اجبار] امّت واحدى قرار مى داد؛ ولى خدا هرکس را بخواهد [و شایسته باشد] گمراه و هرکس را بخواهد [و لایق باشد] هدایت مى کند؛ و به یقین شما از آنچه انجام مى دادید، بازپرسى خواهید شد.
الباقر (علیه السلام)- وَ لَوْ شاءَ اللهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً واحِدَةً قَالَ عَلَی مَذْهَبٍ وَاحِدٍ وَ أَمْرٍ وَاحِدٍ وَ لکِنْ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ قَالَ یُعَذِّبُ بِنَقْضِ الْعَهْدِ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ قَالَ یُثِیبُ وَ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
امام باقر (علیه السلام)- وَ لَوْ شَاءَ اللهَُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَاحِدَة؛ یعنی امّتی با یک مذهب واحد و بر یک امر و یک عقیده واحد. وَلکِن یُضِلُّ مَن یَشَاءُ؛ و به‌خاطر پیمان‌شکنی، آن‌ها را شکنجه می‌دهد. وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ یعنی به هرکه بخواهد پاداش می‌دهد. وَلَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ.
الهادی (علیه السلام)- مِمَّا أَجَابَ بِهِ أَبُوالْحَسَنِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام) فِی رِسَالَتِهِ إِلَی أَهْلِ الْأَهْوَازِ حِینَ سَأَلُوهُ عَنِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ ... فَإِنْ قَالُوا مَا الْحُجَّهًُْ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ قُلْنَا فَعَلَی مَجَازِ هَذِهِ الْآیَهًِْ یَقْتَضِی مَعْنَیَیْنِ أَحَدُهُمَا أَنَّهُ إِخْبَارٌ عَنْ کَوْنِهِ تَعَالَی قَادِراً عَلَی هِدَایَهًِْ مَنْ یَشَاءُ وَ ضَلَالَهًِْ مَنْ یَشَاءُ وَ لَوْ أَجْبَرَهُمْ عَلَی أَحَدِهِمَا لَمْ یَجِبْ لَهُمْ ثَوَابٌ وَ لَا عَلَیْهِمْ عِقَابٌ عَلَی مَا شَرَحْنَاهُ وَ الْمَعْنَی الْآخَرُ أَنَّ الْهِدَایَهًَْ مِنْهُ التَّعْرِیفُ کَقَوْلِهِ تَعَالَی وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمی عَلَی الْهُدی.
امام هادی (علیه السلام)- [در کتاب الاحتجاج آمده است:] امام هادی (علیه السلام) در پاسخ نامه اهل اهواز که درباره‌ی جبر و اختیار از ایشان سؤال کرده بودند چنین فرمود: ... اگر مردم بگویند: «حجّت و دلیل در این کلام الهی: یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ و مانند آن‌ها چیست»؟ گوییم: «تفسیر این آیات همگی بر دو معنا است؛ معنای نخست بیانگر قدرت اوست، بدان معنا که او به هدایت و گمراهی هرکس که خواهد قادر و توانا است، و هرگاه با قدرت خود آنان را وادار بر یکی از آن دو کند نه ثواب می‌برند و نه عقاب می‌کشند، به همان ترتیبی که در نامه شرح دادیم. معنای دیگر این است که مراد از هدایت خداوند راهنمایی اوست؛ مانند این آیه: امّا قوم ثمود، هدایتشان کردیم؛ و آن‌ها کوری را از هدایت بیشتر دوست می‌داشتند (فصلت/۱۷)».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی الْمُجَبِّرَهًِْ وَ هُمُ الَّذِینَ زَعَمُوا أَنَّ الْأَفْعَالَ إِنَّمَا هِیَ مَنْسُوبَهًٌْ إِلَی الْعِبَادِ مَجَازاً لَا حَقِیقَهًًْ وَ إِنَّمَا حَقِیقَتُهَا لِلَّهِ لَا لِلْعِبَادِ وَ تَأَوَّلُوا فِی ذَلِکَ آیَاتٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی لَمْ یَعْرِفُوا مَعْنَاهَا کَمَا فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَوْ شاءَ اللهُ ما أَشْرَکُوا فَرَدَّ عَلَیْهِمْ أَهْلُ الْحَقِّ فَقَالُوا لَهُمْ إِنَّ فِی قَوْلِکُمْ ذَلِکَ بُطْلَانَ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ إِذَا نَسَبْتُمْ أَفْعَالَکُمْ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی عَمَّا یَصِفُونَ وَ کَیْفَ یُعَاقِبُ مَخْلُوقاً عَلَی غَیْرِ فِعْلٍ مِنْهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَیِ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ... وَ مِثْلُ هَذَا کَثِیرٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ فِیهِ بُطْلَانُ مَا ادَّعَوْهُ وَ نَسَبُوهُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی أَنْ یَأْمُرَ خَلْقَهُ بِمَا لَا یَقْدِرُونَ أَوْ یَنْهَاهُمْ عَمَّا لَیْسَ فِیهِمْ صُنْعٌ وَ لَا اکْتِسَابٌ.
امام علی (علیه السلام)- در ردّ نظر اهل جبر چنین می‌گویم که اهل جبر کسانی هستند که گمان می‌کنند که کارها به صورت مجازی به بندگان نسبت داده می‌شود و این نسبت دادن حقیقی نیست و حقیقت انجام این افعال منسوب به خدا است نه بندگان خدا! آن‌ها آیاتی از قرآن را نیز مطابق نظر خود تأویل می‌کنند که معنای آن را نیز نفهمیده‌اند، مثل این کلام خداوند که می‌فرماید: وَ لَوْ شاءَ اللهُ ما أَشْرَکُوا. جواب اهل حق و حقیقت به آن‌ها این است که اگر این حرف شما صحیح باشد، اصل ثواب و عقاب باطل می‌شود زیرا وقتی شما اعمالتان را به خدا نسبت می‌دهید که خداوند از این نسبت‌های شما مبرّا است چگونه می‌تواند مخلوق خود را به خاطر کاری که از او سر نزده مجازات کند؟! درحالی‌که خداوند می‌فرماید: لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ... و امثال این آیات در کتاب خدا بسیار تکرار شده که دلیلی بر باطل بودن ادعای آنان و باطل بودن نسبتی است که آن‌ها به خدا می‌دهند. آن‌ها به خدا نسبت داده‌اند که خداوند مخلوقاتش را به کاری که قدرت انجام آن را ندارند امر می‌کند و یا از کاری نهی می‌کند که نمی‌توانند انجام دهند.
الرِّضا (علیه السلام)- قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی قَالَ اللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ فَقُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّ قَوْماً مِنْ أَصْحَابِنَا یَزْعُمُونَ أَنَّ الْمَعْرِفَهًَْ مُکْتَسَبَهًٌْ وَ أَنَّهُمْ إِذَا نَظَرُوا مِنْ وَجْهِ النَّظَرِ أَدْرَکُوا فَأَنْکَرَ ذَلِکَ وَ قَالَ فَمَا لِهَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَا یَکْتَسِبُونَ الْخَیْرَ لِأَنْفُسِهِمْ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ إِلَّا وَ هُوَ یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ هُوَ خَیْراً مِمَّنْ هُوَ مِنْهُ هَؤُلَاءِ بَنِی هَاشِمٍ مَوْضِعُهُمْ مَوْضِعُهُمْ وَ قَرَابَتُهُمْ قَرَابَتُهُمْ وَ هُمْ أَحَقُّ بِهَذَا الْأَمْرِ مِنْکُمْ أَ فَتَرَوْنَ أَنَّهُمْ لَا یَنْظُرُونَ لِأَنْفُسِهِمْ وَ قَدْ عَرَفْتُمْ وَ لَمْ یَعْرِفُوا قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) لَوِ اسْتَطَاعَ النَّاسُ لَأَحَبُّونَا.
امام رضا (علیه السلام)- حمیری می‌گوید به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدی یعنی چه»؟ فرمود «خدا هرکه را بخواهد هدایت می‌کند و هرکه را بخواهد گمراه می‌کند». گفتم: «خدا سلامتت بدارد! عدّه‌ای از دوستان ما می‌پندارند که معرفت و شناخت امری اکتسابی [و قابل آموزش است] و اگر دیدگاهشان را درست کنند، آن را درک خواهند کرد [آیا این عقیده درست است؟]». امام (علیه السلام) این نظر را رد کرده و فرمود: «چرا این عدّه که این حرف را می‌زنند [و به قول خودشان راه کشف معرفت را پیدا کرده‌اند] برای خود هیچ خیری [و معرفتی] را کسب نکرده‌اند؟! هیچ کس نیست که نخواهد بهتر از آنچه هست باشد پس اگر آن‌ها بگویند ما به همین وضعی که هستیم قانع هستیم، دروغ می‌گویند. این بنی‌هاشم است جایگاهشان این جایگاه است و نزدیکی‌شان به پیامبر (صلی الله علیه و آله) این نزدیکی است، لذا آن‌ها [با توجّه به این جایگاه و این نزدیکی] شایسته‌تر هستند که این کار را بر عهده بگیرند. آیا می‌پندارید که شما به فکر خودتان هستید ولی آن‌ها نیستند و معرفتی به آن ندارند»؟! امام باقر (علیه السلام) فرمود: «اگر مردم می‌توانستند [و درک آن را داشتند و گناه مانعشان نمی‌شد] حتماً ما را دوست می‌داشتند».