آیه ۳۸ - سوره نحل

آیه وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لا يَبْعَثُ اللهُ مَنْ يَمُوتُ بَلى وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ [38]

آن‌ها سوگندهاى شدید به خدا یاد کردند که: «هرگز خداوند کسى را که مي‌میرد، برنمىانگیزد»! آرى، [آنها در اشتباهند] این وعده‌ي قطعى خداست [که همه‌ي مردگان را براى جزا باز مى‌گرداند]؛ ولى بیشتر مردم نمىدانند.

۱
(نحل/ ۳۸)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- بُرَیْدُ بْنُ أَصْرَمَ قَالَ: سَمِعْتُ عَلِیّاً (علیه السلام) یَقُولُ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ قَالَ: {قَالَ} عَلِیٌّ (علیه السلام): فِیَّ أُنْزِلَتْ.

امام علی (علیه السلام)- بریدبن‌اصرم گوید: از امام علی (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ درباره‌ی من نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۲
شواهدالتنزیل، ج۱، ص۴۳۰
۲
(نحل/ ۳۸)

ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ قَالَ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوت ... درباره‌ی علی (علیه السلام) نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۲
بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۰۹/ المناقب، ج۳، ص۲۲۶
۳
(نحل/ ۳۸)

الصّادق (علیه السلام)- عَن أَبِی‌بَصِیر ٍقال قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ قَالَ فَقَالَ لِی یَا أَبَابَصِیرٍ مَا تَقُولُ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ قَالَ قُلْتُ إِنَّ الْمُشْرِکِینَ یَزْعُمُونَ وَ یَحْلِفُونَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّ اللَّهَ لَا یَبْعَثُ الْمَوْتَی قَالَ فَقَالَ تَبّاً لِمَنْ قَالَ هَذَا سَلْهُمْ هَلْ کَانَ الْمُشْرِکُونَ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ أَمْ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّی قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَوْجِدْنِیهِ قَالَ فَقَالَ لِی یَا أَبَابَصِیرٍ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِ قَوْماً مِنْ شِیعَتِنَا قِبَاعُ سُیُوفِهِمْ عَلَی عَوَاتِقِهِمْ فَیَبْلُغُ ذَلِکَ قَوْماً مِنْ شِیعَتِنَا لَمْ یَمُوتُوا فَیَقُولُونَ بُعِثَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ مِنْ قُبُورِهِمْ وَ هُمْ مَعَ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَیَبْلُغُ ذَلِکَ قَوْماً مِنْ عَدُوِّنَا فَیَقُولُونَ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَهًِْ مَا أَکْذَبَکُمْ هَذِهِ دَوْلَتُکُمْ وَ أَنْتُمْ تَقُولُونَ فِیهَا الْکَذِبَ لَا وَ اللَّهِ مَا عَاشَ هَؤُلَاءِ وَ لَا یَعِیشُونَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ قَالَ فَحَکَی اللَّهُ قَوْلَهُمْ فَقَالَ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ.

امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیرٍ گوید: به امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: وَ أَقْسَمُواْ بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لاَ یَبْعَثُ اللهُ مَن یَمُوتُ بَلَی وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا وَلکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ؛ فرمود: «ای ابابصیر! درباره‌ی این آیه چه می‌گویی»؟ گفتم: «مشرکان چنین ادّعا می‌کردند و برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) سوگند می‌خوردند که خدا مردگان را دوباره زنده نمی‌کند». فرمود: «وای بر هرکس که چنین تفسیری را گفته است! آیا مشرکان به خدا سوگند می‌خوردند یا به [بت‌های] لات و عُزّی»؟! عرض کردم: «فدایت شوم! پس آن را برایم معلوم و روشن کنید». فرمود: «ای ابابصیر! هرگاه که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ما ظهور کند، خداوند گروهی از شیعیان ما را زنده می‌کند، کسانی که قبضه‌ی شمشیرهایشان پیوسته بر دوششان (آماده‌ی نبرد) است. خبر این امر به تعدادی از شیعیان ما که هنوز زنده‌اند، می‌رسد و می‌گویند: «فلانی و فلانی و فلانی از قبر خود برخاسته‌اند و همراه قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند و همچنین این خبر به گروهی از دشمنان ما می‌رسد و می‌گویند: «ای شیعیان! چقدر شما دروغگو هستید که این دولت شماست و شما درباره‌ی آن هر دروغی بخواهید می‌گویید». به خدا هرگز چنین کسانی نه زنده بوده‌اند و نه تا قیامت، زندگی خواهند کرد و لذا خداوند در اینجا سخن آن‌ها را حکایت کرده است: وَأَقْسَمُواْ بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لاَ یَبْعَثُ اللهُ مَن یَمُوتُ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۲
الکافی، ج۸، ص۵۰/ بحارالأنوار، ج۵۳، ص۹۲/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۵۸
۴
(نحل/ ۳۸)

الصّادق (علیه السلام)- فَإِنَّهُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ مَا یَقُولُ النَّاسُ فِیهَا قَالَ یَقُولُونَ نَزَلَتْ فِی الْکُفَّارِ قَالَ إِنَّ الْکُفَّارَ کَانُوا لَا یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ وَ إِنَّمَا نَزَلَتْ فِی قَوْمٍ مِنْ أُمَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قِیلَ لَهُمْ تُرْجَعُونَ بَعْدَ الْمَوْتِ قَبْلَ الْقِیَامَهًِْ فَحَلَفُوا إِنَّهُمْ لَا یَرْجِعُونَ فَرَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَقَالَ لِیُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ کانُوا کاذِبِینَ یَعْنِی فِی الرَّجْعَهًِْ یَرُدُّهُمْ فَیَقْتُلُهُمْ وَ یَشْفِی صُدُورَ الْمُؤْمِنِینَ فِیهِم.

امام صادق (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) روایت است که فرمود: «مردم درباره‌ی این آیه چه می‌گویند»؟ عرض شد: «می‌گویند: درباره‌ی کفّار نازل شده است». فرمود: «کفّار که به خداوند سوگند نمی‌خوردند، قطعاً این آیه درباره‌ی گروهی از قوم محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل شده که به آن‌ها گفته شده است: «بعد از مرگ و قبل از قیامت دوباره به دنیا برمی‌گردید، امّا آن‌ها سوگند می‌خوردند که برنخواهند گشت و خداوند در پاسخ به آن‌ها چنین فرمود: لِیُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَاذِبِینَ؛ یعنی در دوران رجعت خدا آن‌ها را بازمی‌گرداند و می‌کُشد تا قلب مؤمنان از این واقعه شاد و مسرور شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۴
القمی، ج۱، ص۳۸۵/ نورالثقلین/ البرهان
۵
(نحل/ ۳۸)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سِیرِینَ قَال کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) إِذْ قَالَ مَا یَقُولُ النَّاسُ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ قَالَ یَقُولُونَ لَا قِیَامَهًَْ وَ لَا بَعْثَ وَ لَا نُشُورَ فَقَالَ کَذَّبُوا وَ اللَّهِ إِنَّمَا ذَلِکَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ کَرَّ مَعَهُ الْمُکِرُّونَ فَقَالَ أَهْلُ خِلَافِکُمْ قَدْ ظَهَرَتْ دَوْلَتُکُمْ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَهًِْ وَ هَذَا مِنْ کَذِبِکُمْ تَقُولُونَ رَجَعَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ لَا وَ اللَّهِ لَا یَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ یَمُوتُ أَ لَا تَرَی أَنَّهُمْ قَالُوا وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ کَانَتِ الْمُشْرِکُونَ أَشَدَّ تَعْظِیماً لِلَّاتِ وَ الْعُزَّی مِنْ أَنْ یُقْسِمُوا بِغَیْرِهَا فَقَالَ اللَّهُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا ... لِیُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ کانُوا کاذِبِینَ إِنَّما قَوْلُنا لِشَیْءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُون.

امام صادق (علیه السلام)- سیرین گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم، امام (علیه السلام) از من پرسید: «مردم درباره‌ی این آیه: وَأَقْسَمُواْ بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لاَ یَبْعَثُ اللهُ مَن یَمُوتُ چه می‌گویند»؟ عرضکردم: «می‌گویند: یعنی نه قیامت است نه رستاخیر و نه روز محشر». فرمود: «به خدا دروغ می‌گویند! این امر مربوط به ظهور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که هرگاه ظهور کند و رجعت‌کنندگان، همراه او رجعت کنند [و برای همراهی او در جنگ آماده شوند] آن گروه مخالف شما می‌گویند: «ای شیعیان! دولت شما برپا شده و اینکه می‌گویید: فلانی و فلان کس بازگشته‌اند، از دروغ‌های شماست؛ نه، به خدا، خدا مردگان را زنده نمی‌کند» و آیا نمی‌بینی که خداوند فرموده است: وَأَقْسَمُواْ بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ؟! مشرکان، لات و عُزّی را بسیار بزرگ می‌دانستند و جز به آن دو سوگند نمی‌خوردند و خداوند فرموده است: بَلَی وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا*لِیُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَاذِبِینَ * إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَیْءٍ إِذَا أَرَدْنَاهُ أَن نَّقُولَ لَهُ کُن فَیَکُونُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۴
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۷۱/ العیاشی، ج۲، ص۲۵۹/ نورالثقلین/ البرهان
۶
(نحل/ ۳۸)

الرِّضا (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ قَالَ: کَتَبَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌مِهْرَانَ إِلَی أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) کِتَاباً قَالَ فَکَانَ یَمْشِی شَاکّاً فِی وُقُوفِهِ قَالَ فَکَتَبَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) یَأْمُرُهُ وَ یَنْهَاهُ فَأَجَابَهُ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) بِجَوَاب ...} بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ عَافَانَا اللَّهُ وَ إِیَّاکَ جَاءَنِی کِتَابُکَ تَذْکُرُ فِیهِ الرَّجُلَ الَّذِی عَلَیْهِ الْجِنَایَهًُْ وَ الْعَیْنُ وَ تَقُولُ أَخَذْتَهُ وَ تَذْکُرُ مَا تَلْقَانِی بِهِ وَ تَبْعَثُ إِلَیَّ بِغَیْرِهِ فَاحْتَجَجْتَ فِیهِ فَأَکْثَرْتَ وَ عَمِیتَ عَلَیْهِ أَمْراً وَ أَرَدْتَ الدُّخُولَ فِی مِثْلِهِ تَقُولُ إِنَّهُ عَمِلَ فِی أَمْرِی بِعَقْلِهِ وَ حِیلَتِهِ نَظَراً مِنْهُ لِنَفْسِهِ وَ إِرَادَهًَْ أَنْ تَمِیلَ إِلَیْهِ قُلُوبُ النَّاسِ لِیَکُونَ مِثْلَهُ الْأَمْرُ بِیَدِهِ وَلَّیْتُهُ یَعْمَلُ فِیهِ بِرَأْیِهِ وَ یَزْعُمُ أَنِّی طَاوَعْتُهُ فِیمَا أَشَارَ بِهِ عَلَیَّ وَ هَذَا أَنْتَ تُشِیرُ عَلَیَّ فِیمَا یَسْتَقِیمُ عِنْدَکَ فِی الْعَقْلِ وَ الْحِیلَهًِْ بَعْدَکَ لَا یَسْتَقِیمُ الْأَمْرُ إِلَّا بِأَحَدِ أَمْرَیْنِ إِمَّا قَبِلْتَ الْأَمْرَ عَلَی مَا کَانَ یَکُونُ عَلَیْهِ وَ إِمَّا أَعْطَیْتَ الْقَوْمَ مَا طَلَبُوا وَ قَطَعْتَ عَلَیْهِمْ وَ إِلَّا فَالْأَمْرُ عِنْدَنَا مُعَوَّجٌ وَ النَّاسُ غَیْرُ مُسَلِّمِینَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مِنْ مَالٍ وَ ذَاهِبُونَ بِهِ فَالْأَمْرُ لَیْسَ بِعَقْلِکَ وَ لَا بِحِیلَتِکَ یَکُونُ وَ لَا تَفْعَلِ الَّذِی نَحَلْتَهُ بِالرَّأْیِ وَ الْمَشُورَهًِْ وَ لَکِنَّ الْأَمْرَ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ یَفْعَلُ فِی خَلْقِهِ مَا یَشَاءُ مَنْ یَهْدِی اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ وَ مَنْ یُضْلِلْهُ فَلا هادِیَ لَهُ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُ مُرْشِداً فَقُلْتُ وَ اعْمَلْ فِی أَمْرِهِمْ وَ احْتَلْ فِیهِ فَکَیْفَ لَکَ بِالْحِیلَهًِْ وَ اللَّهُ یَقُولُ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ إِلَی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لِیَقْتَرِفُوا ما هُمْ مُقْتَرِفُونَ فَلَوْ تُجِیبُهُمْ فِیمَا سَأَلُوا عَنْهُ اسْتَقَامُوا وَ أَسْلَمُوا.

امام رضا (علیه السلام)- احمدبن‌محمّد گوید: حسین‌بن‌مهران نامه‌ای به امام رضا (علیه السلام) نوشت. او مردی واقفی مذهب بود (کسانی که امامت حضرت رضا (علیه السلام) را قبول نکردند) و در اعتقاد خود مشکوک بوده، در نامه‌ی خود حضرت رضا (علیه السلام) را راهنمایی می¬کرد که چنین و چنان کن و چنین نکن امام رضا (علیه السلام) در جواب او نوشت:] «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛ خدا به ما و تو عافیت عنایت ¬کند، آن نامه‌ات که درونش از آن شخصی که به او جنایت شده و متضرّر ¬گردیده، یاد کرده¬ بودی، رسید. در آن نامه قید ¬کرده‌ای که او را گرفته‌ای و به من تذکّر ¬می¬دادی که چگونه با من درباره‌ی او برخورد می¬کنی و دیگری را برایم می فرستی. زیاد استدلال نموده بودی و به کوردلی افتاده‌ای؛ مایلی تو نیز وارد همان کار شوی! می¬گفتی او در مورد من به نظر و عقیده‌ی خود به نفع خویش عمل ¬کرده و می‌خواسته مردم به او تمایل پیدا ¬کنند و کار به دست او باشد و هر طور مایل است عمل ¬نماید و خیال¬ می¬کرده که من نیز در صلاح‌دیدهایی که اظهار ¬داشته پیرو او خواهم ¬بود، تو خود نیز مرا به نظر خویش راهنمایی می¬کنی که پس از تو چگونه رفتار کنم. این جریان درست نمی¬شود مگر به یکی از این دو صورت که یا بپذیرم به همین ¬صورتی که هست یا اینکه هرچه مایلند به آن‌ها بدهم و کار را تمام ¬نماید و گر¬نه در نظر ما کار پایان یافته و صحیح نیست و مردم اموالی که در ¬اختیار -دارند واگذار¬ نخواهند ¬کرد و آن‌ها را می‌برند؛ و کار با عقل و نظر تو درست نمی¬شود. در مورد آنچه به آن‌ها داده‌ای به رأی و مشورت کاری ¬نکن؛ زیرا کار به‌دست خدای یکتاست. او در مورد مردم هر کاری که بخواهد انجام¬ می‌دهد. هرکه را خدا هدایت -کند، گمراه‌کننده ندارد و هرکه را گمراه ¬کند، هدایت‌کننده‌ای ندارد و برای او رهبری نخواهی ¬یافت. گفته‌ای درباره‌ی آن‌ها با حیله و نیرنگ¬بازی رفتار¬ کن؛ چگونه می¬توانی حیله ¬کنی با اینکه خداوند می¬فرماید: وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا؛ این وعده‌ای حق است که در تورات و انجیل نیز آمده است. تا این قسمت آیه: وَ لِیَقْتَرِفُوا ما هُمْ مُقْتَرِفُونَ و هر چه در خورشان هست انجام دهند؟! (انعام/۱۱۳) اگر نظر آن‌ها را بپذیری راه می‌آیند و تسلیم¬ می‌شوند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۴
بحارالأنوار، ج۷۵، ص۳۵۰/ رجال الکشی، ص۵۹۹
۷
(نحل/ ۳۸)

الصّادق (علیه السلام)- وَ قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) سَمِعْتُ اللَّهَ یَقُولُ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ أَ فَتَرَاکَ یَجْمَعُ بَیْنَ أَهْلِ الْقِسْمَیْنِ فِی دَارٍ وَاحِدَهًٍْ وَ هِیَ النَّارُ.

امام صادق (علیه السلام)- امام صادق (علیه السلام) فرمود: این سخن خدا را شنیدم که می¬فرماید: وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ؛ آیا می‌پنداری که [خدا] اهل دو گروه را در یک خانه جمع می¬کند و آنجا آتش جهنّم است؟ [هرگز چنین نیست بلکه قیامت برپا خواهد شد و اهل بهشت و جهنّم جدا خواهند شد].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۶
بحارالأنوار، ج۶، ص۷/ الدعوات، ص۲۴۰
۸
(نحل/ ۳۸)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ‌صَالِحِ‌بْنِ‌مِیثَمٍ قَال سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً قَالَ ذَلِکَ حِینَ یَقُولُ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِهَذِهِ الْآیَهًِْ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ إِلَی قَوْلِهِ کاذِبِینَ.

امام باقر (علیه السلام)- صالح‌بن‌میثم گوید: از امامباقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه‌ی: آنچه در آسمان‌ها و زمین است خواه و ناخواه تسلیم فرمان او هستند (آل‌عمران/۸۳) پرسیدم، فرمود: این آیه مربوط به آن زمانی است که علی (علیه السلام) می‌فرماید: «من از همه‌ی مردم به این آیه اولی و سزاوارترم؛ وَأَقْسَمُواْ بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لاَ یَبْعَثُ اللهُ مَن یَمُوتُ بَلَی وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا وَلکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ* لِیُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی یَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَاذِبِینَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۶
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۵۰/ العیاشی، ج۱، ص۱۸۳/ نورالثقلین/ البرهان
۹
(نحل/ ۳۸)

الصّادق (علیه السلام)- عُمَرُ‌بْنُ‌أُذَیْنَهًُْ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): إِنْ خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ مَا تَأْمُرُنِی؟ قَالَ: إِذَا کَانَ ذَلِکَ کَتَبْتُ إِلَیْکَ. قُلْتُ: فَکَیْفَ أَعْلَمُ أَنَّهُ کِتَابُکَ؟ قَالَ: أَکْتُبُ إِلَیْکَ بِعَلَامَهًِْ کَذَا وَ کَذَا. وَ قَرَأَ آیَهًًْ مِنَ الْقُرْآنِ. قَالَ: فَقُلْتُ لِفُضَیْلٍ: مَا تِلْکَ الْآیَهًُْ؟ قَالَ: مَا حَدَّثْتُ بِهَا أَحَداً غَیْرَ بُرَیْدٍ الْعِجْلِی قَالَ زُرَارَهًُْ: أَنَا أُحَدِّثُکَ بِهَا، هِیَ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللهُ مَنْ یَمُوتُ بَلی وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا قَالَ: فَسَکَتَ الْفُضَیْلُ، وَ لَمْ یَقُلْ لَا، وَ لَا نَعَمْ.

امام صادق (علیه السلام)- عمربن‌أذینه از فضیل‌بن‌یسار نقل می‌کند که گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «اگر سفیانی خروج کند، مرا به چه کاری امر می‌کنید»؟ فرمود: «در آن صورت برای تو نامه‌ای [شامل دستوراتی] می‌نویسم». عرض کردم: «از کجا بفهمم که آن نامه‌ی شماست»؟ فرمود: «چنین و چنان را به علامت برایت می‌نویسم». و آیه‌ای از قرآن را خواند. از فضیل پرسیدم: «آن چه آیه‌ای بود»؟ گفت: «جز بریدعجلی برای هیچکس نگفته‌ام». زراره گفت: «من، آن را برایت می‌گویم: وَأَقْسَمُواْ بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لاَ یَبْعَثُ اللهُ مَن یَمُوتُ بَلَی وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا». فضیل ساکت بود و حرف او را ردّ یا تأیید نکرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۶۳۶
دلایل الإمامهًْ، ص۲۴۸/ العیاشی، ج۲، ص۲۶۰ و نورالثقلین؛ فیهما: «ان خرج سفیانی ... فکیف» محذوف/ البرهان
بیشتر