آیه ۸۷ - سوره یوسف

امام باقر (علیه السلام)- یعقوب (علیه السلام)، حزن او شدّت یافت یعنی که پشت او خمیده گشت. از سوی دیگر، دنیا چنان به یعقوب (علیه السلام) و فرزندانش پشت کرد که در وادی فقر و نیاز غلتیدند و هرآنچه از آذوقه داشتند، به انتها رسید. در این‌هنگام، یعقوب (علیه السلام) به پسرانش گفت: اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ وَ أَخِیهِ وَ لاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ الله إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ الله إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ برخی از پسران یعقوب (علیه السلام) همراه با مقدار کمی کالا که یعقوب (علیه السلام) همراه آنان کرد، به‌سوی مصر روانه شدند. یعقوب (علیه السلام) نامه‌ای به عزیز مصر نوشت که آن را نیز به پسرانش سپرد تا با خود به مصر ببرند. یعقوب (علیه السلام) در این نامه، خواهان لطف و مهربانی و عطوفت عزیز مصر بر خویش و پسرانش شده بود. او به فرزندانش سفارش کرد که قبل از کالاها نامه را به عزیز مصر تحویل دهند. یعقوب (علیه السلام) در آن نامه، این چنین نوشته بود: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ؛ خدمت عزیز مصر که آشکارکننده‌ی عدل و داد و برپادارنده‌ی میزان است. از یعقوب‌بن‌اسحاق بن‌ابراهیم خلیل الله (علیه السلام)، همان‌که در زمان نمرود می‌زیست و نمرود همان [پادشاهی] بود که هیزم بسیاری گرد آورد و آتش بزرگی برافروخت تا ابراهیم (علیه السلام) را در آتش بسوزاند؛ امّا خداوند، آتش را بر ابراهیم (علیه السلام)، گلستان کرد و او را از آن نجات بخشید. [ای عزیز مصر]! به پیشگاه تو بازگو می‌کنم که ما خانواده‌ای اصیل هستیم. همواره بلا از سوی خداوند، شتابناک به‌سوی ما می‌رسد تا خداوند، بدین‌سان ما را در آسایش و دشواری بیازماید. بیست سال است که مصیبت‌های روزگار، پی‌درپی و متوالی بر من فرود می‌آید. نخستین مصیبت درباره‌ی پسرم بود. پسری داشتم که او را یوسف (علیه السلام) نامیدم. او مایه‌ی شادمانی و سُرور من و نور چشم و میوه‌ی دلم بود. برادران ناتنی او از من خواستند که او را برای بازی و گردش در صحرا همراه آنان بفرستم. صبح هنگام، او را با آنان روانه کردم. امّا شامگاهان، برادران نزد من آمده و می‌گریستند. آنان پیراهن او را به دروغ به خون آغشته کرده و پیش من آوردند و ادّعا می‌کردند که گرگ، یوسف را دریده است. دوری او بر من، سخت گران آمد و در فراق او چنان گریستم که بینایی چشمانم از دست رفت. یوسف (علیه السلام)، برادری داشت از خاله‌اش که من او را سخت دوست می‌داشتم و همدم و همراه و مونس تنهایی‌هایم بود. چون یوسف (علیه السلام) در خاطرم می‌آمد، او را به سینه‌ام می‌فشردم تا زخمی که در سینه‌ام بود، اندکی آرام گیرد. ای عزیز مصر! برادرانش برای من خبر آورده‌اند که تو از ایشان، درباره‌ی این برادرشان پرسیده‌ای و به آنان فرمان داده‌ای تا او را به نزد تو آورند و تهدید کرده‌ای که اگر او را به پیشگاه تو نیاورند، ما را از آذوقه که همان گندم سرزمین مصر است، محروم خواهی ساخت. پس او را با ایشان راهی کردم تا برایمان گندم و آذوقه بیاورند. امّا ایشان بازگشتند، بی‌آنکه او آنان را همراهی کند. به من گفتند که او پیمانه‌ی شاهی را به سرقت برده است. ما از خانواده‌ای هستیم که دزدی در خصلت و مرام ما نیست؛ امّا تو او را به جرم دزدی به حبس انداختی و یک‌باره مرا به فراق دردناک او مبتلا ساختی. از مصیبت فراق او چنان زخمی بر سینه‌ام نشست که پشتم خمیده شده و بار اندوه و مصیبت من، سخت گران آمده؛ چراکه این بلاها پی‌درپی بر من فرود آمدند. پس منّت بر من تمام کن و او را از حبس خویش، بیرون آور و راه او را باز کن و برایمان گندمی نیکو بفرست و در قیمت، مدارا کن و در راهی‌کردن آل‌یعقوب شتاب گیر». زمانی‌که پسران یعقوب (علیه السلام) به همراه نامه‌ی او به سمت مصر می‌رفتند، جبرئیل بر یعقوب (علیه السلام) فرود آمد و به او گفت: «ای یعقوب (علیه السلام)! پروردگارت به تو چنین می‌گوید: چه کسی تو را به مصیبت‌هایی که با عزیز مصر در میان نهادی، مبتلا ساخته است»؟ یعقوب (علیه السلام) گفت: «پروردگارا! این تو بودی که برای مجازات و تأدیب من، مرا به وادی بلا مبتلا ساختی». خداوند فرمود: «آیا جز من کسی می‌تواند این بلایا را از تو برگیرد»؟ یعقوب (علیه السلام) گفت: «خیر، ای پروردگار»! پروردگار فرمود: «از من شرم نکردی که زخم‌ها و دردهایت را با کسی غیر از من در میان نهادی و درد و اندوه خویش را به پیشگاه من نیاوردی و از من دادخواهی نکردی»؟! یعقوب (علیه السلام) گفت: «پروردگارا، از تو طلب مغفرت نموده و به درگاهت توبه می‌آورم و غم و اندوه خویش را در پیشگاه تو از سینه بیرون می‌ریزم». خداوند تبارک‌وتعالی فرمود: «ای یعقوب (علیه السلام)! تو و فرزندان خطاکارت را نهایتِ ادب کرده‌ام. اگر مصیبت‌ها و نگون‌بختی‌هایی که در تقدیر تو آمد، با من در میان می‌گذاشتی و طلب بخشش و استغفار می‌کردی و از گناهت توبه می‌نمودی، من آن مصائبی که در پیشانی‌نوشت تو نگاشته بودم، از صفحه‌ی تقدیر تو برمی‌گرفتم. امّا شیطان، یاد مرا از خاطر تو برد و تو مرا فراموش کردی و از رحمت من ناامید گشتی و حال آنکه من همان خداوند بسیار بخشنده و کریم هستم و آن گروه از بندگانی را دوست می‌دارم که به درگاه من توبه می‌آورند و به استغفار می‌نشینند و به آنچه نزد من است چشم انتظارند. ای یعقوب (علیه السلام)! من یوسف (علیه السلام) و برادرش را به تو باز خواهم گرداند؛ مال و گوشت و خونی که از دست تو رفته است را به تو باز پس خواهم داد؛ نور چشمانت را دوباره به تو خواهم داد و خمیدگی پشت تو را نیز راست خواهم کرد، پس شادمان باش و چشم خویش، روشن بدار که آنچه با تو کردم به‌جهت آن بود که تو را ادب کنم؛ پس ادب مرا بپذیر». امام فرمود: «پسران یعقوب (علیه السلام) همراه با نامه‌ی پدر به‌سوی مصر روانه شدند. هنگامی‌که به کاخ پادشاهی رسیدند و هنگامی‌که آن‌ها بر او (یوسف) وارد شدند، گفتند: «ای عزیز [مصر]! ما و خاندان ما را پریشانی [و قحطی] فراگرفته، و بهای اندکی [برای تهیّه‌ی موادّ غذایی] با خود آورده‌ایم؛ پیمانه را برای ما کامل کن؛ و بر ما تصدّق و بخشش نما. (یوسف/۸۸). درباره‌ی برادرمان بنیامین، و این نیز نامه‌ی پدرمان یعقوب (علیه السلام) است که درباره‌ی برادرمان بنیامین با تو سخن گفته و از تو درخواست کرده تا بر او منّت نهی و راه بنیامین را باز کرده و او را از حبس بیرون کنی». امام (علیه السلام) فرمود: «یوسف (علیه السلام)، نامه‌ی پدرش یعقوب (علیه السلام) را گرفته و آن را بوسید و بر چشمانش نهاد و چنان گریست و نوحه کرد که پیراهنی که بر تن داشت از اشک‌های او خیس شد. آنگاه، به پیش برادران آمد و به آنان گفت: آیا دانستید با یوسف و برادرش چه کردید. (یوسف/۸۹) پیش از این و پس از وی»؟ گفتند: «آیا تو همان یوسفی»؟! گفت: «[آری] من یوسفم، و این برادر من است! خداوند بر ما منّت گذارد هرکس تقوا پیشه کند، و شکیبایی و استقامت نماید، [سرانجام پیروز می‌شود] چراکه خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند»! گفتند: «به خدا سوگند، خداوند تو را بر ما برتری بخشیده است. (یوسف/۹۱۹۰) پس ما را رسوا مکن و از مجازات کنونی ما درگذر و گناهان ما را ببخشای. [یوسف] گفت: «امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می‌بخشد». (یوسف/۹۲).

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- سپس دستور داد پسرانش آماده برای مصر شوند، به مصر نزد یوسف (علیه السلام) رفتند و نامه‌ی محبّت‌آمیزی از یعقوب (علیه السلام) برایش بردند که در آن خواسته بود فرزندانش را به او برگرداند. چون چشم یوسف (علیه السلام) به نامه‌ی او افتاد گریه‌اش گرفت و نتوانست خودداری کند و برخاست به‌اندرون رفت و ساعتی گریست و بیرون آمد.

امام علی (علیه السلام)- هیچ‌کس نباید از عذاب خدا ایمن باشد حتّی بهترین افراد این امّت که خداوند می‌فرماید: جز زیانکاران، خود را از مکر [و مجازات] خدا ایمن نمی‌دانند!. (اعراف/۹۹) و هیچ‌کس نباید از لطف و رحمت حقّ مأیوس و ناامید باشد حتی بدترین افراد این امّت که خداوند فرمود: لایَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ الله إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ الله یعنی از رحمت او ناامید نشوید.