آیه ۸۷ - سوره یوسف

آیه يا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخيهِ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللهِ إِنَّهُ لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكافِرُونَ [87]

پسرانم! برويد، و از يوسف و برادرش جستجو كنيد؛ و از رحمت خدا مأيوس نشويد؛ كه تنها گروه كافران، از رحمت خدا مأيوس مى‌شوند!

پسرانم! بروید، و از یوسف و برادرش جستجو کنید

۱ -۱
(یوسف/ ۸۷)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ حَنَانِ‌بْنِ‌سَدِیر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ یَعْقُوبَ (علیه السلام) لِبَنِیهِ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَ أَخِیهِ أَ‌کَانَ یَعْلَمُ أَنَّهُ حَیٌّ وَ قَدْ فَارَقَهُ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَهًًْ قَالَ نَعَمْ قَالَ قُلْتُ کَیْفَ عَلِمَ قَالَ إِنَّهُ دَعَا فِی السَّحَرِ وَ سَأَلَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَهْبِطَ عَلَیْهِ مَلَکُ الْمَوْتِ فَهَبَطَ عَلَیْهِ بریالُ وَ هُوَ مَلَکُ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُ بریالُ مَا حَاجَتُکَ یَا یَعْقُوبُ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الْأَرْوَاحِ تَقْبِضُهَا مُجْتَمِعَهًًْ أَوْ مُتَفَرِّقَهًًْ قَالَ بَلْ أَقْبِضُهَا مُتَفَرِّقَهًًْ رُوحاً رُوحاً قَالَ لَهُ فَأَخْبِرْنِی هَلْ مَرَّ بِکَ رُوحُ یُوسُفَ (علیه السلام) فِیمَا مَرَّ بِکَ قَالَ لَا فَعَلِمَ یَعْقُوبُ (علیه السلام) أَنَّهُ حَیٌّ فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ لِوُلْدِهِ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَ أَخِیهِ.

امام باقر (علیه السلام)- حنان‌بن‌سدیر گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «آیا ممکن است معنای این جمله‌ی یعقوب (علیه السلام) به فرزندانش را برای من توضیح بدهید؛ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ وَ أَخِیهِ آیا یعقوب (علیه السلام) که بیست‌سال پیش از یوسف (علیه السلام)، دور شده بود می‌دانست که او زنده است»؟ فرمود: «آری». من عرض کردم: «چطور می‌دانست»؟ امام فرمود: «در سحرگاهان، دست به دعا گشود و از درگاه خداوند متعال درخواست نمود که فرشته‌ی مرگ بر او فرود آید؛ «تربال» فرشته‌ی مرگ بر او نازل شد و از یعقوب (علیه السلام) پرسید: چه درخواستی داری»؟ یعقوب (علیه السلام) گفت: «درباره‌ی روح مردمان، با من سخن بگوی؛ آیا آن‌ها را گروهی در چنگ می‌گیری یا تک‌تک به سراغ آن‌ها می‌روی»؟ تربال گفت: «من روح آدمیان را تک‌تک، در چنگ می‌گیرم». یعقوب (علیه السلام) از او پرسید: «آیا در میان ارواحی که تاکنون در چنگ گرفته‌ای، روح یوسف (علیه السلام) را نیافته‌ای»؟ تربال گفت: «نه». یعقوب (علیه السلام) فهمید که یوسف (علیه السلام)، زنده است و در همین جا به پسرانش گفت: اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ وَ أَخِیهِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۱۴۶
الکافی، ج۸، ص۱۹۹/ القمی، ج۱، ص۳۵۰/ کمال الدین، ج۱، ص۱۴۴/ علل الشرایع، ج۱، ص۵۲/ البرهان، فیه: «تربال» بدل «بریال»
۱ -۲
(یوسف/ ۸۷)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَادَ إِلَی الْحَدِیثِ الْأَوَّلِ قَالَ وَ اشْتَدَّ حُزْنُهُ یَعْنِی یَعْقُوبَ حَتَّی تَقَوَّسَ ظَهْرُهُ وَ أَدْبَرَتِ الدُّنْیَا عَنْ یَعْقُوبَ وَ وُلْدِهِ حَتَّی احْتَاجُوا حَاجَهًًْ شَدِیدَهًًْ وَ فَنِیَتْ مِیَرُهُمْ فَعِنْدَ ذَلِکَ قَالَ یَعْقُوبُ لِوُلْدِهِ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَ أَخِیهِ وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ فَخَرَجَ مِنْهُمْ نَفَرٌ وَ بَعَثَ مَعَهُمْ بِضَاعَهًًْ یَسِیرَهًًْ وَ کَتَبَ مَعَهُمْ کِتَاباً إِلَی عَزِیزِ مِصْرَ یَعْطِفُهُ عَلَی نَفْسِهِ وَ وُلْدِهِ وَ أَوْصَی وُلْدَهُ أَنْ یَبْدُوا بِدَفْعِ کِتَابِهِ قَبْلَ الْبِضَاعَهًِْ فَکَتَبَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِلَی عَزِیزِ مِصْرَ وَ مَظْهَرِ الْعَدْلِ وَ مُوفِی الْکَیْلِ مِنْ یَعْقُوب بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ صَاحِبِ نُمْرُودَ الَّذِی جَمَعَ لِإِبْرَاهِیمَ الْحَطَبَ وَ النَّارَ لِیُحْرِقَهُ بِهَا فَجَعَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ بَرْداً وَ سَلَاماً وَ أَنْجَاهُ مِنْهَا أُخْبِرُکَ أَیُّهَا الْعَزِیزُ أَنَّا أَهْلُ بَیْتٍ قَدِیمٍ لَمْ یَزَلِ الْبَلَاءُ إِلَیْنَا سَرِیعاً مِنَ اللَّهِ لِیَبْلُوَنَا بِذَلِکَ عِنْدَ السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ أَنَّ مَصَائِبَ تَتَابَعَتْ عَلَیَّ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَهًًْ أَوَّلُهَا أَنَّهُ کَانَ لِیَ ابْنٌ سَمَّیْتُهُ یُوسُفَ وَ کَانَ سُرُورِی مِنْ بَیْنِ وُلْدِی وَ قُرَّهًَْ عَیْنِی وَ ثَمَرَهًَْ فُؤَادِی وَ أَنَّ إِخْوَتَهُ مِنْ غَیْرِ أُمِّهِ سَأَلُونِی أَنْ أَبْعَثَهُ مَعَهُمْ یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ فَبَعَثْتُهُ مَعَهُمْ بُکْرَهًًْ وَ إِنَّهُمْ جَاءُونِی عِشاءً یَبْکُونَ وَ جَاءُونِی عَلی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ فَزَعَمُوا أَنَّ الذِّئْبَ أَکَلَهُ فَاشْتَدَّ لِفَقْدِهِ حُزْنِی وَ کَثُرَ عَلَی فِرَاقِهِ بُکَائِی حَتَّی ابْیَضَّتْ عَیْنَایَ مِنَ الْحُزْنِ وَ أَنَّهُ کَانَ لَهُ أَخٌ مِنْ خَالَتِهِ وَ کُنْتُ بِهِ مُعْجَباً وَ عَلَیْهِ رَفِیقاً وَ کَانَ لِی أَنِیساً وَ کُنْتُ إِذَا ذَکَرْتُ یُوسُفَ ضَمَمْتُهُ إِلَی صَدْرِی فَیَسْکُنُ بَعْضُ مَا أَجِدُ فِی صَدْرِی وَ أَنَّ إِخْوَتَهُ ذَکَرُوا لِی أَنَّکَ أَیُّهَا الْعَزِیزُ سَأَلْتَهُمْ عَنْهُ وَ أَمَرْتَهُمْ أَنْ یَأْتُوکَ بِهِ وَ إِنْ لَمْ یَأْتُوکَ بِهِ مَنَعْتَهُمُ الْمِیرَهًَْ لَنَا مِنَ الْقَمْحِ مِنْ مِصْرَ فَبَعَثْتُهُ مَعَهُمْ لِیَمْتَارُوا لَنَا قَمْحاً فَرَجَعُوا إِلَیَّ فَلَیْسَ هُوَ مَعَهُمْ وَ ذَکَرُوا أَنَّهُ سَرَقَ مِکْیَالَ الْمَلِکِ وَ نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ لَا نَسْرِقُ وَ قَدْ حَبَسْتَهُ وَ فَجَعْتَنِی بِهِ وَ قَدِ اشْتَدَّ لِفِرَاقِهِ حُزْنِی حَتَّی تَقَوَّسَ لِذَلِکَ ظَهْرِی وَ عَظُمَتْ بِهِ مُصِیبَتِی مَعَ مَصَائِبَ مُتَتَابِعَاتٍ عَلَیَ فَمُنَّ عَلَیَّ بِتَخْلِیَهًِْ سَبِیلِهِ وَ إِطْلَاقِهِ مِنْ مَحْبَسِهِ وَ طَیِّبْ لَنَا الْقَمْحَ وَ اسْمَحْ لَنَا فِی السِّعْرِ وَ عَجِّلْ سَرَاحَ آلِ یَعْقُوبَ فَلَمَّا مَضَی وُلْدُ یَعْقُوبَ مِنْ عِنْدِهِ نَحْوَ مِصْرَ بِکِتَابِهِ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی یَعْقُوبَ فَقَالَ لَهُ یَا یَعْقُوبُ إِنَّ رَبَّکَ یَقُولُ لَکَ مَنِ ابْتَلَاکَ بِمَصَائِبِکَ الَّتِی کَتَبْتَ بِهَا إِلَی عَزِیزِ مِصْرَ قَالَ یَعْقُوبُ أَنْتَ بَلَوْتَنِی بِهَا عُقُوبَهًًْ مِنْکَ وَ أَدَباً لِی قَالَ اللَّهُ فَهَلْ کَانَ یَقْدِرُ عَلَی صَرْفِهَا عَنْکَ أَحَدٌ غَیْرِی قَالَ یَعْقُوبُ اللَّهُمَّ لَا قَالَ أَ فَمَا اسْتَحْیَیْتَ مِنِّی حِینَ شَکَوْتَ مَصَائِبَکَ إِلَی غَیْرِی وَ لَمْ تَسْتَغِثْ بِی وَ تَشْکُو مَا بِکَ إِلَیَّ فَقَالَ یَعْقُوبُ أَسْتَغْفِرُکَ یَا إِلَهِی وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ وَ أَشْکُو بَثِّی وَ حُزْنِی إِلَیْکَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ بَلَغْتُ بِکَ یَا یَعْقُوبُ وَ بِوُلْدِکَ الْخَاطِئِین الْغَایَهًَْ فِی أَدَبِی وَ لَوْ کُنْتَ یَا یَعْقُوبُ شَکَوْتَ مَصَائِبَکَ إِلَیَّ عِنْدَ نُزُولِهَا بِکَ وَ اسْتَغْفَرْتَ وَ تُبْتَ إِلَیَّ مِنْ ذَنْبِکَ لَصَرَفْتُهَا عَنْکَ بَعْدَ تَقْدِیرِی إِیَّاهَا عَلَیْکَ وَ لَکِنَّ الشَّیْطَانَ أَنْسَاکَ ذِکْرِی فَصِرْتَ إِلَی الْقُنُوطِ مِنْ رَحْمَتِی وَ أَنَا اللَّهُ الْجَوَادُ الْکَرِیمُ أُحِبُّ عِبَادِیَ الْمُسْتَغْفِرِینَ التَّائِبِینَ الرَّاغِبِینَ إِلَیَّ فِیمَا عِنْدِی یَا یَعْقُوبُ أَنَا رَادٌّ إِلَیْکَ یُوسُفَ وَ أَخَاهُ وَ مُعِیدٌ إِلَیْکَ مَا ذَهَبَ مِنْ مَالِکَ وَ لَحْمِکَ وَ دَمِکَ وَ رَادٌّ إِلَیْکَ بَصَرَکَ وَ یَقُومُ لَکَ ظَهْرُکَ فَطِبْ نَفْساً وَ قَرَّ عَیْناً وَ إِنَّ الَّذِی فَعَلْتُهُ بِکَ کَانَ أَدَباً مِنِّی لَکَ فَاقْبَلْ أَدَبِی وَ مَضَی وُلْدُ یَعْقُوبَ بِکِتَابِهِ نَحْوَ مِصْرَ حَتَّی دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ فِی دَارِ الْمَمْلَکَهًِْ {فَ} قالُوا یا أَیُّهَا الْعَزِیزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ وَ تصَدَّقْ عَلَیْنا بِأَخِینَا ابْنِ یَامِینَ وَ هَذَا کِتَابُ أَبِینَا یَعْقُوبَ إِلَیْکَ فِی أَمْرِهِ یَسْأَلُکَ أَنْ تَمُنَّ بِهِ عَلَیْهِ قَالَ فَأَخَذَ یُوسُفُ کِتَابَ یَعْقُوبَ فَقَبَّلَهُ وَ وَضَعَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ بَکَی وَ انْتَحَبَ حَتَّی بَلَّتْ دُمُوعُهُ الْقَمِیصَ الَّذِی عَلَیْهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْهِمْ فَ قالَ هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ مِنْ قَبْلُ وَ أَخِیهِ مِنْ بَعْدُ قالُوا أَ إِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ قالَ أَنَا یُوسُفُ وَ هذا أَخِی قَدْ مَنَّ اللهُ عَلَیْنا ... قالُوا تَاللهِ لَقَدْ آثَرَکَ اللهُ عَلَیْنا ... فَلَا تَفْضَحْنَا وَ لَا تُعَاقِبْنَا الْیَوْمَ وَ اغْفِرْ لَنَا قالَ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللهُ لَکُم.

امام باقر (علیه السلام)- یعقوب (علیه السلام)، حزن او شدّت یافت یعنی که پشت او خمیده گشت. از سوی دیگر، دنیا چنان به یعقوب (علیه السلام) و فرزندانش پشت کرد که در وادی فقر و نیاز غلتیدند و هرآنچه از آذوقه داشتند، به انتها رسید. در این‌هنگام، یعقوب (علیه السلام) به پسرانش گفت: اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ وَ أَخِیهِ وَ لاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ الله إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ الله إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ برخی از پسران یعقوب (علیه السلام) همراه با مقدار کمی کالا که یعقوب (علیه السلام) همراه آنان کرد، به‌سوی مصر روانه شدند. یعقوب (علیه السلام) نامه‌ای به عزیز مصر نوشت که آن را نیز به پسرانش سپرد تا با خود به مصر ببرند. یعقوب (علیه السلام) در این نامه، خواهان لطف و مهربانی و عطوفت عزیز مصر بر خویش و پسرانش شده بود. او به فرزندانش سفارش کرد که قبل از کالاها نامه را به عزیز مصر تحویل دهند. یعقوب (علیه السلام) در آن نامه، این چنین نوشته بود: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ؛ خدمت عزیز مصر که آشکارکننده‌ی عدل و داد و برپادارنده‌ی میزان است. از یعقوب‌بن‌اسحاق بن‌ابراهیم خلیل الله (علیه السلام)، همان‌که در زمان نمرود می‌زیست و نمرود همان [پادشاهی] بود که هیزم بسیاری گرد آورد و آتش بزرگی برافروخت تا ابراهیم (علیه السلام) را در آتش بسوزاند؛ امّا خداوند، آتش را بر ابراهیم (علیه السلام)، گلستان کرد و او را از آن نجات بخشید. [ای عزیز مصر]! به پیشگاه تو بازگو می‌کنم که ما خانواده‌ای اصیل هستیم. همواره بلا از سوی خداوند، شتابناک به‌سوی ما می‌رسد تا خداوند، بدین‌سان ما را در آسایش و دشواری بیازماید. بیست سال است که مصیبت‌های روزگار، پی‌درپی و متوالی بر من فرود می‌آید. نخستین مصیبت درباره‌ی پسرم بود. پسری داشتم که او را یوسف (علیه السلام) نامیدم. او مایه‌ی شادمانی و سُرور من و نور چشم و میوه‌ی دلم بود. برادران ناتنی او از من خواستند که او را برای بازی و گردش در صحرا همراه آنان بفرستم. صبح هنگام، او را با آنان روانه کردم. امّا شامگاهان، برادران نزد من آمده و می‌گریستند. آنان پیراهن او را به دروغ به خون آغشته کرده و پیش من آوردند و ادّعا می‌کردند که گرگ، یوسف را دریده است. دوری او بر من، سخت گران آمد و در فراق او چنان گریستم که بینایی چشمانم از دست رفت. یوسف (علیه السلام)، برادری داشت از خاله‌اش که من او را سخت دوست می‌داشتم و همدم و همراه و مونس تنهایی‌هایم بود. چون یوسف (علیه السلام) در خاطرم می‌آمد، او را به سینه‌ام می‌فشردم تا زخمی که در سینه‌ام بود، اندکی آرام گیرد. ای عزیز مصر! برادرانش برای من خبر آورده‌اند که تو از ایشان، درباره‌ی این برادرشان پرسیده‌ای و به آنان فرمان داده‌ای تا او را به نزد تو آورند و تهدید کرده‌ای که اگر او را به پیشگاه تو نیاورند، ما را از آذوقه که همان گندم سرزمین مصر است، محروم خواهی ساخت. پس او را با ایشان راهی کردم تا برایمان گندم و آذوقه بیاورند. امّا ایشان بازگشتند، بی‌آنکه او آنان را همراهی کند. به من گفتند که او پیمانه‌ی شاهی را به سرقت برده است. ما از خانواده‌ای هستیم که دزدی در خصلت و مرام ما نیست؛ امّا تو او را به جرم دزدی به حبس انداختی و یک‌باره مرا به فراق دردناک او مبتلا ساختی. از مصیبت فراق او چنان زخمی بر سینه‌ام نشست که پشتم خمیده شده و بار اندوه و مصیبت من، سخت گران آمده؛ چراکه این بلاها پی‌درپی بر من فرود آمدند. پس منّت بر من تمام کن و او را از حبس خویش، بیرون آور و راه او را باز کن و برایمان گندمی نیکو بفرست و در قیمت، مدارا کن و در راهی‌کردن آل‌یعقوب شتاب گیر». زمانی‌که پسران یعقوب (علیه السلام) به همراه نامه‌ی او به سمت مصر می‌رفتند، جبرئیل بر یعقوب (علیه السلام) فرود آمد و به او گفت: «ای یعقوب (علیه السلام)! پروردگارت به تو چنین می‌گوید: چه کسی تو را به مصیبت‌هایی که با عزیز مصر در میان نهادی، مبتلا ساخته است»؟ یعقوب (علیه السلام) گفت: «پروردگارا! این تو بودی که برای مجازات و تأدیب من، مرا به وادی بلا مبتلا ساختی». خداوند فرمود: «آیا جز من کسی می‌تواند این بلایا را از تو برگیرد»؟ یعقوب (علیه السلام) گفت: «خیر، ای پروردگار»! پروردگار فرمود: «از من شرم نکردی که زخم‌ها و دردهایت را با کسی غیر از من در میان نهادی و درد و اندوه خویش را به پیشگاه من نیاوردی و از من دادخواهی نکردی»؟! یعقوب (علیه السلام) گفت: «پروردگارا، از تو طلب مغفرت نموده و به درگاهت توبه می‌آورم و غم و اندوه خویش را در پیشگاه تو از سینه بیرون می‌ریزم». خداوند تبارک‌وتعالی فرمود: «ای یعقوب (علیه السلام)! تو و فرزندان خطاکارت را نهایتِ ادب کرده‌ام. اگر مصیبت‌ها و نگون‌بختی‌هایی که در تقدیر تو آمد، با من در میان می‌گذاشتی و طلب بخشش و استغفار می‌کردی و از گناهت توبه می‌نمودی، من آن مصائبی که در پیشانی‌نوشت تو نگاشته بودم، از صفحه‌ی تقدیر تو برمی‌گرفتم. امّا شیطان، یاد مرا از خاطر تو برد و تو مرا فراموش کردی و از رحمت من ناامید گشتی و حال آنکه من همان خداوند بسیار بخشنده و کریم هستم و آن گروه از بندگانی را دوست می‌دارم که به درگاه من توبه می‌آورند و به استغفار می‌نشینند و به آنچه نزد من است چشم انتظارند. ای یعقوب (علیه السلام)! من یوسف (علیه السلام) و برادرش را به تو باز خواهم گرداند؛ مال و گوشت و خونی که از دست تو رفته است را به تو باز پس خواهم داد؛ نور چشمانت را دوباره به تو خواهم داد و خمیدگی پشت تو را نیز راست خواهم کرد، پس شادمان باش و چشم خویش، روشن بدار که آنچه با تو کردم به‌جهت آن بود که تو را ادب کنم؛ پس ادب مرا بپذیر». امام فرمود: «پسران یعقوب (علیه السلام) همراه با نامه‌ی پدر به‌سوی مصر روانه شدند. هنگامی‌که به کاخ پادشاهی رسیدند و هنگامی‌که آن‌ها بر او (یوسف) وارد شدند، گفتند: «ای عزیز [مصر]! ما و خاندان ما را پریشانی [و قحطی] فراگرفته، و بهای اندکی [برای تهیّه‌ی موادّ غذایی] با خود آورده‌ایم؛ پیمانه را برای ما کامل کن؛ و بر ما تصدّق و بخشش نما. (یوسف/۸۸). درباره‌ی برادرمان بنیامین، و این نیز نامه‌ی پدرمان یعقوب (علیه السلام) است که درباره‌ی برادرمان بنیامین با تو سخن گفته و از تو درخواست کرده تا بر او منّت نهی و راه بنیامین را باز کرده و او را از حبس بیرون کنی». امام (علیه السلام) فرمود: «یوسف (علیه السلام)، نامه‌ی پدرش یعقوب (علیه السلام) را گرفته و آن را بوسید و بر چشمانش نهاد و چنان گریست و نوحه کرد که پیراهنی که بر تن داشت از اشک‌های او خیس شد. آنگاه، به پیش برادران آمد و به آنان گفت: آیا دانستید با یوسف و برادرش چه کردید. (یوسف/۸۹) پیش از این و پس از وی»؟ گفتند: «آیا تو همان یوسفی»؟! گفت: «[آری] من یوسفم، و این برادر من است! خداوند بر ما منّت گذارد هرکس تقوا پیشه کند، و شکیبایی و استقامت نماید، [سرانجام پیروز می‌شود] چراکه خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند»! گفتند: «به خدا سوگند، خداوند تو را بر ما برتری بخشیده است. (یوسف/۹۱۹۰) پس ما را رسوا مکن و از مجازات کنونی ما درگذر و گناهان ما را ببخشای. [یوسف] گفت: «امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می‌بخشد». (یوسف/۹۲).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۱۴۶
بحارالأنوار، ج۱۲، ص۳۱۲/ العیاشی، ج۲، ص۱۹۰/ البرهان
۱ -۳
(یوسف/ ۸۷)

الباقر (علیه السلام)- وَ مَضَی وُلْدُ یَعْقُوبَ (علیه السلام) بِکِتَابِهِ نَحْوَ مِصْرَ حَتَّی دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ (علیه السلام) فِی دَارِ الْمَمْلَکَهًِْ فَقالُوا یا أَیُّهَا الْعَزِیزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْنا بِأَخِینَا ابْنِ یَامِینَ وَ هَذَا کِتَابُ أَبِینَا یَعْقُوبَ (علیه السلام) إِلَیْکَ فِی أَمْرِهِ یَسْأَلُکَ أَنْ تَمُنَّ بِهِ عَلَیْهِ قَالَ فَأَخَذَ یُوسُفُ (علیه السلام) کِتَابَ یَعْقُوبَ (علیه السلام) فَقَبَّلَهُ وَ وَضَعَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ بَکَی وَ انْتَحَبَ حَتَّی بَلَّتْ دُمُوعُهُ الْقَمِیصَ الَّذِی عَلَیْهِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْهِمْ فَ قالَ هَلْ عَلِمْتُمْ ما فَعَلْتُمْ بِیُوسُفَ مِنْ قَبْلُ وَ أَخِیهِ مِنْ بَعْدُ قالُوا أَ إِنَّکَ لَأَنْتَ یُوسُفُ قالَ أَنَا یُوسُفُ وَ هذا أَخِی قَدْ مَنَّ اللهُ عَلَیْنا ... قالُوا تَاللهِ لَقَدْ آثَرَکَ اللهُ عَلَیْنا فَلَا تَفْضَحْنَا وَ لَا تُعَاقِبْنَا الْیَوْمَ وَ اغْفِرْ لَنَا قالَ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللهُ لَکُمْ.

امام باقر (علیه السلام)- پسران یعقوب (علیه السلام) نامه او را به مصر بردند تا این که در سرای پادشاهی یوسف (علیه السلام) بر او وارد شدند و گفتند: «یا أَیُّهَا الْعَزِیزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْنا و برادرمان بنیامین را به ما صدقه بده. این، نامه پدرمان یعقوب (علیه السلام) به تو درباره برادرمان است. او از تو می‌خواهد که با دادن او به ما بر ما منت بگذاری». حضرت می فرماید: یوسف (علیه السلام) نامه یعقوب (علیه السلام) را گرفت و بوسید و بر چشمانش گذاشت. گریست و شیون کرد تا این که پیراهنی که بر تن داشت از اشک‌هایش خیس شد. سپس به آنان رو کرد و فرمود: «آیا دانستید پیش از این با یوسف و برادرش چه کردید»؟ آنان پرسیدند: «آیا تو خود یوسفی»؟ یوسف (علیه السلام) پاسخ داد: «آری من یوسفم و این برادر من است. به راستی خدا بر ما منت نهاده است». آنان گفتند: «به خدا سوگند که واقعاً خدا تو را بر ما برتری داده است. امروز ما را رسوا مساز و مجازات مکن و ما را ببخش». یوسف (علیه السلام) فرمود: لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللهُ لَکُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۱۵۰
نورالثقلین
۱ -۴
(یوسف/ ۸۷)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- ثُمَّ أَمَرَ بَنِیهِ بِالتَّجْهِیزِ إِلَی مِصْرَ فَسَارُوا حَتَّی أَتَوْا مِصْرَ فَدَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ (علیه السلام) وَ دَفَعُوا إِلَیْهِ کِتَاباً مِنْ یَعْقُوبَ (علیه السلام) یَسْتَعْطِفُهُ فِیهِ وَ یَسْأَلُهُ رَدَّ وَلَدِهِ عَلَیْهِ فَلَمَّا نَظَرَ فِیهِ خَنَقَتْهُ الْعَبْرَهًُْ وَ لَمْ یَصْبِرْ حَتَّی قَامَ فَدَخَلَ الْبَیْتَ فَبَکَی سَاعَهًًْ ثُمَّ خَرَجَ إِلَیْهِمْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- سپس دستور داد پسرانش آماده برای مصر شوند، به مصر نزد یوسف (علیه السلام) رفتند و نامه‌ی محبّت‌آمیزی از یعقوب (علیه السلام) برایش بردند که در آن خواسته بود فرزندانش را به او برگرداند. چون چشم یوسف (علیه السلام) به نامه‌ی او افتاد گریه‌اش گرفت و نتوانست خودداری کند و برخاست به‌اندرون رفت و ساعتی گریست و بیرون آمد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۱۵۰
بحارالأنوار، ج۱۲، ص۲۵۶

و از رحمت خدا مأیوس مشوید، زیرا تنها کافران از رحمت خدا مأیوس می‌شوند

۲ -۱
(یوسف/ ۸۷)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ الْحَسَنِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُ أَبِی یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی مُوسَی‌بْنَ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُول: دَخَلَ عَمْرُوبْنُ‌عُبَیْدٍ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَلَمَّا سَلَّمَ قَالَ أُحِبُّ أَنْ أَعْرِفَ الْکَبَائِرَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ نَعَمْ یَا عَمْرُو أَکْبَرُ الْکَبَائِرِ الْإِشْرَاکُ بِاللَّهِ یَقُولُ اللَّهُ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ بَعْدَهُ الْإِیَاسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُون.

امام صادق (علیه السلام)- از امام جواد (علیه السلام) روایت است: شنیدم پدرم از امام کاظم (علیه السلام) روایت فرمود: عمروبن‌عبید خدمت امام صادق (علیه السلام) رسید، و چون سلام کرد و نشست، گفت: «من می‌خواهم گناهان کبیره را از روی قرآنِ خدا عزّوجلّ بشناسم»، امام فرمود: «آری، ای عمرو! بزرگ‌ترین گناهان کبیره؛ شرک به خدا است، خدا می‌فرماید: زیرا هرکس شریکی برای خدا قرار دهد، خداوند بهشت را بر او حرام کرده است. (مائده/۷۲) و پس از آن نومیدی از رحمت خدا است، زیرا خدای عزّوجلّ می‌فرماید: إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ الله إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۱۵۰
الکافی، ج۲، ص۲۸۵
۲ -۲
(یوسف/ ۸۷)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- لَا تَأْمَنَنَّ عَلَی خَیْرِ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ عَذَابَ اللَّهِ لِقَوْلِهِ تَعَالَی فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ وَ لَا تَیْأَسَنَّ لِشَرِّ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ مِنْ رَوْحِ اللهِ لِقَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ.

امام علی (علیه السلام)- هیچ‌کس نباید از عذاب خدا ایمن باشد حتّی بهترین افراد این امّت که خداوند می‌فرماید: جز زیانکاران، خود را از مکر [و مجازات] خدا ایمن نمی‌دانند!. (اعراف/۹۹) و هیچ‌کس نباید از لطف و رحمت حقّ مأیوس و ناامید باشد حتی بدترین افراد این امّت که خداوند فرمود: لایَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ الله إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۱۵۲
نهج البلاغهًْ، ص۵۴۲/ بحارالأنوار، ج۶۷، ص۳۹۹/ روضهًْ الواعظین، ج۲، ص۵۰۲/ نورالثقلین، فیه: «لاتأمنن علی ... الخاسرون» محذوف
۲ -۳
(یوسف/ ۸۷)

الصّادق (علیه السلام)- الْفَقِیهُ کُلُ الْفَقِیهِ مَنْ لَمْ یُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَهًِْ اللَّهِ وَ لَمْ یُؤْیِسْهُمْ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْهُمْ مِنْ مَکْرِ اللَّهِ.

امام صادق (علیه السلام)- فقیه کامل کسی است که مردم را از آمرزش خدا مأیوس نسازد، و از مهربانی او نومیدشان نکند و از عذاب ناگهانی وی ایمنشان ندارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۱۵۲
بحارالأنوار، ج۲، ص۵۶/ نورالثقلین
۲ -۴
(یوسف/ ۸۷)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- لَا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللهِ أَیْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَتِهِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ الله یعنی از رحمت او ناامید نشوید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۱۵۲
مرآهًْ العقول، ج۱۰، ص۴۶
بیشتر