آیه أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها كَذلِكَ زُيِّنَ لِلْكافِرينَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ [122]
آيا كسى كه مرده بود، سپس او را زنده كرديم، [كافر بود و ايمان آورد] و نورى برايش قرار داديم كه با آن در ميان مردم راه برود، همانند كسى است كه در تاريكى‌هاست و از آن خارج نمى‌شود؟! اين‌گونه براى كافران، آنچه كه [از اعمال زشت] انجام مى‌دادند، تزيين شده [و زيبا جلوه كرده] است.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَ وَ مَنْ کَانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ إِنَّهُ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ (رحمة الله علیه) کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیْسَ بِخارِجٍ مِنْهَا إِنَّهُ أَبُوجَهْلِ بْنُ هِشَامٍ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ، او عمّار (رحمة الله علیه) است. کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیْسَ بِخارِجٍ مِنْها، او ابوجهل‌بن‌هشام است.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی حَمْزَهًَْ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ (رحمة الله علیه) وَ أَبِی جَهْلِ بْنِ هِشَامٍ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَبَا جَهْلٍ آذَی رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أُخْبِرَ بِذَلِکَ حَمْزَهًْ (رحمة الله علیه) وَ هُوَ عَلَی دِینِ قَوْمِهِ فَغَضِبَ وَ جَاءَ وَ مَعَهُ قَوْسٌ فَضُرِبَ بِهَا رَأْسَ أَبِی جَهْلٍ وَ آمَنَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- آیه اوّل درباره‌ی حمزهًْ‌بن‌عبدالمطلب (رحمة الله علیه) و ابوجهل‌بن‌هشام نازل شده است. ابوجهل پیامبر (صلی الله علیه و آله) را می‌آزرد این مطلب به گوش حمزه (رحمة الله علیه) که هنوز مسلمان نشده بود، رسید، با خشم و غضب، درحالی‌که کمانی به دست داشت نزد ابوجهل آمد و کمان را بر سرش زد. سپس ایمان آورد.
الباقر (علیه السلام)- أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی عَمَّارِبْنِ‌یَاسِرٍ (رحمة الله علیه) حِینَ آمَنَ وَ أَبِی‌جَهْلٍ.
امام باقر (علیه السلام)- این آیه درباره‌ی عمّار (رحمة الله علیه) وقتی‌که ایمان آورد و ابوجهل نازل شده است.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ قَالَ الْمَیِّتُ الَّذِی لَا یَعْرِفُ هَذَا الشَّأْنَ یَعْنِی هَذَا الْأَمْرَ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً إِمَاماً (علیه السلام) یَأْتَمُّ بِهِ یَعْنِی عَلِیَِبْنَأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) قُلْتُ فَقَوْلُهُ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیْسَ بِخارِجٍ مِنْها فَقَالَ بِیَدِهِ هَکَذَا هَذَا الْخَلْقُ الَّذِی لَا یَعْرِفُونَ شَیْئاً.
امام باقر (علیه السلام)- برید عجلی گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند تبارک‌وتعالی: أَوَ مَن کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ وَ جَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ. پرسیدم. فرمود: «میّت؛ کسی است که این مقام را نمی‌شناسد، یعنی این امر را. وَ جَعَلْنَا لَهُ نُورًا؛ یعنی امامی که به او اقتدا می‌کند، یعنی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)». گفتم: «پس این کلام خداوند: کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا یعنی چه»؟ فرمود: «[درحالی‌که با دستش اشاره می‌کرد] یعنی این مردم که چیزی را نمی‌دانند».
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ قَالَ جَاهِلًا عَنِ الْحَقِّ وَ الْوَلَایَهًِْ فَهَدَیْنَاهُ إِلَیْهَا وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ قَالَ النُّورُ الْوَلَایَهًُْ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَیْسَ بِخارِجٍ مِنْها یَعْنِی فِی وَلَایَهًِْ غَیْرِ الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام) کَذلِکَ زُیِّنَ لِلْکافِرِینَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- أَوَ مَن کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ؛ یعنی نسبت به حق و ولایت نادان است، پس او را به آن هدایت کردیم. وَ جَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ؛ نُورًا یعنی ولایت. کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا؛ یعنی در ولایت افراد دیگر غیر از امامان (علیهم السلام). کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْکَافِرِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ.
الصّادق (علیه السلام)- کانَ مَیْتاً عَنَّا فَأَحْیَیْناهُ بِنَا.
امام صادق (علیه السلام)- جدا از ما مرده بود و به همراه خود زنده‌اش کردیم.
الرّضا (علیه السلام)- أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ أی هدیناه وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ قال نور الولایهًْ.
امام رضا (علیه السلام)- أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ؛ یعنی او را هدایت کردیم. وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ؛ منظور نور ولایت است.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ فَالْحَیُّ الْمُؤْمِنُ الَّذِی تَخْرُجُ طِینَتُهُ مِنْ طِینَهًِْ الْکَافِرِ وَ الْمَیِّتُ الَّذِی یَخْرُجُ مِنَ الْحَیِّ هُوَ الْکَافِرُ الَّذِی یَخْرُجُ مِنْ طِینَهًِْ الْمُؤْمِنِ فَالْحَیُّ الْمُؤْمِنُ وَ الْمَیِّتُ الْکَافِرُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ فَکَانَ مَوْتُهُ اخْتِلَاطَ طِینَتِهِ مَعَ طِینَهًِْ الْکَافِرِ وَ کَانَ حَیَاتُهُ حِینَ فَرَّقَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بَیْنَهُمَا بِکَلِمَتِهِ کَذَلِکَ یُخْرِجُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْمُؤْمِنَ فِی الْمِیلَادِ مِنَ الظُّلْمَهًِْ بَعْدَ دُخُولِهِ فِیهَا إِلَی النُّورِ وَ یُخْرِجُ الْکَافِرَ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلْمَهًِْ بَعْدَ دُخُولِهِ إِلَی النُّورِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ لِیُنْذِرَ مَنْ کانَ حَیًّا وَ یَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَی الْکافِرِینَ.
امام صادق (علیه السلام)- یُخْرِجُ الحَیَّ مِنَ المَیِّتِ وَ مُخْرِجُ المَیِّتِ مِنَ الحَیِّ؛ مقصود از زنده همان مؤمن است که طینت او از طینت کافر بیرون می‌آید و مقصود از مرده‌ای که از زنده بیرون می‌شود، کافریست که از طینت مؤمن بیرون می‌آید، پس زنده مؤمن است و مرده کافر. این است که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ پس مقصود از مردن مؤمن، آمیختگی طینت او با طینت کافر است و زندگی او زمانی است که خدای عزّوجلّ به‌وسیله‌ی کلمه‌ی خود [جبرئیل] آن‌ها را از یکدیگر جدا ساخت. خدای عزّوجلّ این‌گونه مؤمن را در زمان ولادتش پس از آنکه در تاریکی بود، خارج می‌کند و به‌سوی نور می‌برد و کافر را پس از آنکه در نور باشد خارج می‌کند و به‌سوی تاریکی می‌برد، این است معنی گفتار خدای عزّوجلّ: لِیُنْذِرَ مَنْ کانَ حَیًّا وَ یَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَی الْکافِرِینَ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الْمُؤْمِنُ یَتَقَلَّبُ فِی خَمْسَهًٍْ مِنَ النُّورِ مَدْخَلُهُ نُورٌ وَ مَخْرَجُهُ نُورٌ وَ عِلْمُهُ نُورٌ وَ کَلَامُهُ نُورٌ وَ مَنْظَرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِلَی النُّورِِ.
امام علی (علیه السلام)- مؤمن در پنج نور می‌چرخد ورودش نور، خروجش نور، دانشش نور، سخنش نور و دیدگاهش در رستاخیز به‌سوی نور است.