آیه وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللهِ كَذِباً أَوْ قالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَ لَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَ مَنْ قالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللهُ وَ لَوْ تَرى إِذِ الظَّالِمُونَ في غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِكَةُ باسِطُوا أَيْديهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَ كُنْتُمْ عَنْ آياتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ [93]
چه كسى ستمكارتر است از كسى كه دروغى به خدا ببندد، يا بگويد: «بر من، وحى شده»، درحالىكه بر او چيزى وحى نشده است، و كسى كه بگويد: «من نيز همانند آنچه خدا نازل كرده است، نازل خواهم كرد»؟! و اگر ببينى هنگامىكه [اين] ستمكاران در شدايد مرگ فرو رفتهاند، و فرشتگان دستها را گشوده، [به آنان مىگويند]: «جان خود را تسليم كنيد! امروز در برابر دروغهايى كه به خدا بستيد و نسبت به آيات او تكبّر ورزيديد، مجازات خواركنندهاى خواهيد ديد». [به حال آنها تأسف خواهى خورد]!
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِیبَصِیرٍ عَنْ أَبِیعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال: إِنَّ عَبْدَ اللَّهِبْنَسَعْدِبْنِأَبِیسَرْحٍ أخو {أَخَا} عُثْمَانَ مِنَ الرَّضَاعَهًِْ أَسْلَمَ وَ قَدِمَ الْمَدِینَهًَْ وَ کَانَ لَهُ خَطٌّ حَسَنٌ وَ کَانَ إِذَا نَزَلَ الْوَحْیُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) دَعَاهُ فَکَتَبَ مَا یُمْلِیهِ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَکَانَ إِذَا قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سَمِیعٌ بَصِیرٌ یَکْتُبُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ وَ إِذَا قَالَ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ یَکْتُبُ بَصِیرٌ وَ یُفَرِّقُ بَیْنَ التَّاءِ وَ الْیَاءِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ هُوَ وَاحِدٌ فَارْتَدَّ کَافِراً وَ رَجَعَ إِلَی مَکَّهًَْ وَ قَالَ لِقُرَیْشٍ وَ اللَّهِ مَا یَدْرِی مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) مَا یَقُولُ أَنَا أَقُولُ مِثْلَ مَا یَقُولُ فَلَا یُنْکِرُ عَلَیَّ ذَلِکَ فَأَنَا أُنْزِلُ مِثْلَ مَا یُنْزِلُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی ذَلِکَ وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً أَوْ قالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْءٌ وَ مَنْ قالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللهُ وَ لَوْ تَری إِذِ الظَّالِمُونَ فی غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِکَةُ باسِطُوا أَیْدیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُون فَلَمَّا فَتَحَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَکَّهًَْ أَمَرَ بِقَتْلِهِ فَجَاءَ بِهِ عُثْمَانُ قَدْ أَخَذَ بِیَدِهِ وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) اعْفُ عَنْهُ فَسَکَتَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ أَعَادَ فَسَکَتَ ثُمَّ أَعَادَ فَقَالَ هُوَ لَکَ فَلَمَّا مَرَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِأَصْحَابِهِ أَ لَمْ أَقُلْ مَنْ رَآهُ فَلْیَقْتُلْهُ فَقَالَ رَجُلٌ عَیْنِی إِلَیْکَ یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ تُشِیرَ إِلَیَّ فَأَقْتُلَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ الأَنبِیَاءِ (علیهم السلام) لَا یَقْتُلُونَ بِالْإِشَارَهًِْ فَکَانَ مِنَ الطُّلَقَاءِ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر نقل میکند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: عبداللهبنسعدبن ابیسرح، برادر رضاعی عثمان بود و به مدینه آمده بود. او اسلام آورد و خوش خط بود و هرگاه وحی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل میشد، آن حضرت او را میخواست تا آنچه را بر او نازل شده، بنویسد و هرگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به وی میفرمود: شنوا و بیناست!. (حج/۶۱) سمیع علیم مینوشت و هرگاه میفرمود: «و خدا به آنچه عمل میکنید، آگاه است. (بقره/۳۲۴)». بهجای خبیر، بصیر مینوشت و میان حرف تاء و یاء فرق میگذاشت. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) میفرمود: «او یکی است». پس کافر و مرتّد شد و به مکّه بازگشت و به قریش گفت: «به خدا قسم محمّد (صلی الله علیه و آله) نمیداند چه میگوید. من به سیاق گفتههای او، چیزهایی را میگویم و به خاطر آنچه که میگویم، به من هیچ اعتراضی نمیکند. پس من نیز همانطور که خدا [آیه] نازل میکند، [آیه] نازل میکنم». خداوند بر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، این آیه را نازل کرد: وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَی عَلَی اللهِ کَذِبًا أَوْ قَالَ أُوْحِیَ إِلَیَّ وَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْءٌ وَ مَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنَزلَ اللهُ وَ لَوْ تَری إِذِ الظَّالِمُونَ فی غَمَراتِ المَوْتِ وَ المَلائِکَةُ باسِطُوا أَیْدیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُون. زمانیکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مکّه را فتح کرد، دستور داد تا او (عبداللهبنسعدبن ابیسرح) را بکشند. عثمان درحالیکه دست او را گرفته بود، وی را به نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که در مسجد بود، آورد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! او را ببخش». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) لب به سخن نگشود. عثمان گفتهاش را تکرار کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باز هم ساکت ماند. سپس عثمان همان در خواست را تکرار کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، فرمود: «او را به تو بخشیدم». هنگامیکه وی از آنجا رفت، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مگر نگفتم: هرکه او را دید، باید او را بکشد»؟ مردی گفت: «چشمم به شما بود ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) [و توقّع داشتم] به من اشاره کنید تا او را بکشم». امّا رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، فرمود: «پیامبران با اشاره، [کسی را] نمیکشند. پس او از جمله طُلَقا (آزاد شدگان) بود».
الباقر (علیه السلام)- وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً أَوْ قالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْءٌ وَ مَنْ قالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللهُ قَالَ مَنِ ادَّعَی الْإِمَامَهًَْ دُونَ الْإِمَامِ (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام)- وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَی عَلَی اللهِ کَذِبًا أَوْ قَالَ أُوْحِیَ إِلَیَّ وَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْءٌ وَ مَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنَزلَ اللهُ؛ منظور کسی است که درحالیکه امام (علیه السلام) حضور دارد، ادّعای امامت میکند.
الصّادق (علیه السلام)- دَخَلَ ابْنُشُبْرُمَهًَْ وَ أَبُوحَنِیفَهًَْ عَلَی الصَّادِقِ (علیه السلام) فَقَالَ لِأَبِیحَنِیفَهًَْ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تَقِسِ الدِّینَ بِرَأْیِکَ ... ثُمَّ قَالَ فَأَنْتَ الَّذِی تَقُولُ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللهُ قَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ هَذَا الْقَوْلِ قَالَ إِذَا سُئِلْتَ فَمَا تَصْنَعُ قَالَ أُجِیبُ عَنِ الْکِتَابِ أَوِ السُّنَّهًِْ أَوِ الِاجْتِهَادِ قَالَ إِذَا اجْتَهَدْتَ مِنْ رَأْیِکَ وَجَبَ عَلَی الْمُسْلِمِینَ قَبُولُهُ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ کَذَلِکَ وَجَبَ قَبُولُ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فَکَأَنَّکَ قُلْتَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللهُ تَعَالَی.
امام صادق (علیه السلام)- ابنبشرمه و ابوحنیفه خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدند، امام (علیه السلام) به ابوحنیفه فرمود: «از خدا بترس و دین را با رأی و قیاس خود توجیه نکن ... فرمود: «تو میگویی من بهزودی مانند آنچه خدا نازل کرده نازل میکنم»؟ گفت: «به خدا پناه میبرم از چنین حرفی». فرمود: «وقتی از تو سؤالی بکنند چکار میکنی»؟ گفت: «از روی کتاب خدا یا سنّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یا اجتهاد جواب میدهم»؟ فرمود: «اگر اجتهاد نمودی به رأی خود آیا لازم است مسلمانان پیروی رأی و نظر تو را بکنند»؟ گفت: «آری». فرمود: «همینطور لازم است بپذیرند آنچه را خدا نازل کرده پس گویا تو گفتهای بهزودی نازل میکنم مثل آنچه خدا نازل کرده [چون اطاعت تو نیز مانند اطاعت خدا لازم است]».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا مَا ذُکِرَ مِنَ الظُّلْمِ فِی کِتَابِهِ فَوُجُوهٌ شَتَّی فَمِنْهَا مَا حَکَاهُ اللَّهُ تَعَالَی عَنْ قَوْلِ لُقْمَانَ (علیه السلام) لِابْنِهِ یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ وَ مِنَ الظُّلْمِ مَظَالِمُ النَّاسِ فِیمَا بَیْنَهُمْ مِنْ مُعَامَلَاتِ الدُّنْیَا وَ هِیَ شَتَّی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَوْ تَری إِذِ الظَّالِمُونَ فِی غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِکَةُ باسِطُوا أَیْدِیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ الْآیَهًَْ.
امام علی (علیه السلام)- امّا ظلم در کتاب خداوند اقسامی دارد یکی از آنها ظلمی است که خداوند از لقمان نقل میکند و میفرماید: پسرم! چیزی را همتای خدا قرار مده که شرک، ظلم بزرگی است. (لقمان/۱۳). یکی از اقسام ظلم، ظلمهایی است که مردم دربارهی یکدیگر انجام میدهند، و در معاملات و روابط خود با همدیگر نسبت به هم ستم میکنند، خداوند میفرماید: وَ لَوْ تَری إِذِ الظَّالِمُونَ فی غَمَراتِ المَوْتِ وَ الْملائِکَةُ باسِطُوا أَیْدیهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ.
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ قَالَ الْعَطَشُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ
امام باقر (علیه السلام)- الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الهُونِ؛ از تشنگی و گرسنگی قیامت امان مییابد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ قَدْ ذَمَ اللَّهُ تَعَالَی الْکِبْرَ فِی مَوَاضِعَ مِنْ کِتَابِهِ وَ ذَمَّ کُلَّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ فَقَالَ سَأَصْرِفُ عَنْ آیاتِیَ الَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ قَالَ مَنْ یَسْتَنْکِفْ عَنْ عِبادَتِهِ وَ یَسْتَکْبِرْ وَ قَالَ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ وَ قَالَ فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ وَ قَالَ کَذلِکَ یَطْبَعُ اللهُ عَلی کُلِّ قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ وَ قَالَ وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِید.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- و خدای سبحان در چندین مورد از قرآن متکبّران عنود را نکوهش فرموده، و میفرماید: سَأَصْرِفُ عَنْ آیاتِیَ الَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الحَقِّ آنانکه در زمین و از روی تکبّر ادّعای بزرگی کنند، از آیات رحمت خود دور میگردانم. آنها که از عبودیّت و بندگی او، روی برتابند و تکبّر کنند. (نساء/۱۷۲). چه بد جایگاهی است جایگاه متکبّران!. (زمر/۷۲). و اینگونه خداوند بر دل هر متکبّر جبّاری مُهر مینهد!. (غافر/۳۵). و آنها [از خدا] تقاضای فتح و پیروزی [بر کفّار] کردند و [سرانجام] هر گردنکش منحرفی نومید و نابود شد!. (ابراهیم/۱۵). از خداوند بندگان با ایمان درخواست گشایش میکنند، ولی ستمگر کینهتوز سرپیچی مینماید.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ کُنْتُم عَنْ آیَاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ قَالَ مَا أَنْزَلَ اللهُ فِی آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) یَجْحَدُونَ بِهِ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ کُنْتُم عَنْ آیَاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ، آنچه را خدا دربارهی آل محمد (علیهم السلام) نازل کرده است، انکار میکنید.
الباقر (علیه السلام)- إِذَا أَرَادَ اللَّهُ قَبْضَ الْکَافِرِ ... یَجِیئُهُ مَلَکُ الْمَوْتِ بِوَجْهٍ کَرِیه ... فَیَضْرِبُهُ بِالسَّفُّودِ ضَرْبَهًًْ فَلَا یَبْقَی مِنْهُ شُعْبَهًٌْ إِلَّا أَنْشَبَهَا فِی کُلِّ عِرْقٍ وَ مَفْصِلٍ ثُمَّ یَجْذِبُهُ جَذْبَهًًْ فَیَسُلُّ رُوحَهُ مِنْ قَدَمَیْهِ بَسْطاً فَإِذَا بَلَغَتِ الرُّکْبَتَیْنِ أَمَرَ أَعْوَانَهُ فَأَکَبُّوا عَلَیْهِ بِالسِّیَاطِ ضَرْباً ثُمَّ یَرْفَعُهُ عَنْهُ فَیُذِیقُهُ سَکَرَاتِهِ وَ غَمَرَاتِهِ قَبْلَ خُرُوجِهَا کَأَنَّمَا ضُرِبَ بِأَلْفِ سَیْفٍ فَلَوْ کَانَ لَهُ قُوَّهًُْ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَاشْتَکَی کُلُّ عِرْقٍ مِنْهُ عَلَی حِیَالِهِ بِمَنْزِلَهًِْ سَفُّودٍ کَثِیرِ الشُّعَبِ أُلْقِیَ عَلَی صوفٍ مُبْتَلٍّ ثُمَّ یَطُوفُهُ {یُدَارُ فِیهِ} فَلَمْ یَأْتِ عَلَی شَیْءٍ إِلَّا انْتَزَعَهُ کَذَلِکَ خُرُوجُ نَفْسِ الْکَافِرِ مِنْ عِرْقٍ وَ عُضْوٍ وَ مَفْصِلٍ وَ شَعْرَهًٍْ فَإِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ ضَرَبَتِ الْمَلائِکَهًُْ وَجْهَهُ وَ دُبُرَهُ وَ قِیلَ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ.
امام باقر (علیه السلام)- هنگامی که خداوند بخواهد جان کافر را بگیرد... پس ملکالموت با چهرهای زشت و سیاه به سوی او میرود... با عصای آهنی ضربهای به او میزند که در همه رگ و پی بدنش نفوذ میکند سپس او را میکشاند به طوریکه جان او از کف پایش بالا میآید و وقتی به زانوهایش میرسد، به یارانش دستور میدهد و او را با شلّاق میاندازند و دوباره بلند میکنند و قبل از خروج جانش سکرات موت را به او مینوشانند. گویا با هزار شمشیر به او ضربه زدهاند و اگر قدرت جن و انس را داشته باشد، همه رگهای بدنش در مقابل او لب به شکایت میگشایند، از شدت درد عصای آهنی چند شعبهای که بر پشم تر خوابانده میشود و به هر چیز که بخورد آن را از جا میکند و بیرون آمدن جان کافر از رگها و اعضا و مفاصل و موها بدین صورت است؛ پس وقتی که جان به حلقوم رسید، فرشتگان به صورت و پشتش ضربهای میزنند و به او میگویند: أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی الله غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ.