آیه ۸ - سوره انعام

آیه وَ قالُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ مَلَكٌ وَ لَوْ أَنْزَلْنا مَلَكاً لَقُضِيَ الْأَمْرُ ثُمَّ لا يُنْظَرُونَ [8]

[اين بهانه‌جويان] گفتند: «چرا فرشته‌اى بر او نازل نشده [تا او را همراهى كند]»؟! در‌حالى‌كه اگر فرشته‌اى بفرستيم، كار تمام مى‌شود؛ و ديگر به آن‌ها مهلت داده نخواهد شد [و همگى هلاك مى‌شوند].

۱
(انعام/ ۸)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ قَاعِداً ذَاتَ یَوْمٍ بِمَکَّهًَْ بِفِنَاءِ الْکَعْبَهًِْ إِذَا اجْتَمَعَ جَمَاعَهًٌْ مِنْ رُؤَسَاءِ قُرَیْش فَأَتَوْهُ بِأَجْمَعِهِمْ فَابْتَدَأَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‎أَبِی‌أُمَیَّهًَْ الْمَخْزُومِیُّ فَقَال یا محمد (صلی الله علیه و آله) لَقَدِ ادَّعَیْتَ دَعْوَی عَظِیمَهًًْ وَ قُلْتَ مَقَالًا هَائِلًا زَعَمْتَ أَنَّکَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ مَا یَنْبَغِی لِرَبِّ الْعَالَمِینَ وَ خَالِقِ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ أَنْ یَکُونَ مِثْلُکَ رَسُولَهُ بَشَراً {بَشَرٌ} مِثْلُنَا تَأْکُلُ کَمَا نَأْکُلُ وَ تَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ کَمَا نَمْشِی ... لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیْنَا رَسُولًا لَبَعَثَ أَجَلَّ مَنْ فِیمَا بَیْنَنَا مَالًا وَ أَحْسَنَهُ حَالًا ... فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا عَبْدَاللَّهِ أَ بَقِیَ شَیْءٌ مِنْ کَلَامِکَ فَقَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) أَ وَ لَیْسَ فِیمَا أَوْرَدْتُهُ عَلَیْکَ کِفَایَهًٌْ وَ بَلَاغٌ مَا بَقِیَ شَیْءٌ فَقُلْ مَا بَدَا لَکَ وَ أَفْصِحْ عَنْ نَفْسِکَ إِنْ کَانَتْ لَکَ حُجَّهًٌْ وَ أْتِنَا بِمَا سَأَلْنَاکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّامِعُ لِکُلِّ صوْتٍ وَ الْعَالِمُ بِکُلِّ شَیْءٍ تَعْلَمُ مَا قَالَهُ عِبَادُکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ یا محمد (صلی الله علیه و آله) وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْواقِ إِلَی قَوْلِهِ رَجُلًا مَسْحُوراً ثُمَّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلًا ثُمَّ قَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) تَبارَکَ الَّذِی إِنْ شاءَ جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِنْ ذلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ یَجْعَلْ لَکَ قُصُوراً وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ یا محمد (صلی الله علیه و آله) فَلَعَلَّکَ تارِکٌ بَعْضَ ما یُوحی إِلَیْکَ وَ ضائِقٌ بِهِ صدْرُکَ الْآیَهًَْ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ یا محمد (صلی الله علیه و آله) وَ قالُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ وَ لَوْ أَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْأَمْرُ إِلَی قَوْلِهِ وَ لَلَبَسْنا عَلَیْهِمْ ما یَلْبِسُونَ.

امام علی (علیه السلام)- روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مکّه در نزدیکی کعبه نشسته بود که گروهی از بزرگان قریش جمع شدند... و همه با هم نزد او آمدند. عبدالله‌بن‌ابی‌امیّه مخزومی شروع کرد و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! ادّعای بزرگی کرده‌ای و سخن هولناکی گفته‌ای؛ گمان کرده‌ای که تو رسول پروردگار جهانیان هستی و برای پروردگار جهانیان و آفریننده‌ی همه‌ی خلق سزاوار نیست که مثل تو رسولش باشد؛ بشری مثل ما هستی؛ می‌خوری همانگونه که ما می‌خوریم و در بازارها راه می‌روی همانگونه‌که ما راه می‌رویم... اگر خداوند می‌خواست رسولی به‌سوی ما بفرستد، بزرگ‌ترین سرمایه‌داری که در میان ما است و وضعش بهتر است می فرستاد...». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای بنده‌ی خدا! آیا از سخن تو چیزی باقی مانده است»؟ گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! آیا در آنچه برایت گفتم کفایت و بسندگی نیست؟! از سخنم چیزی باقی نمانده است؛ پس آنچه به نظرت می‌رسد بگو و اگر دلیلی داری بیان کن و آنچه از تو خواستیم برای ما بیاور». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدایا! تو شنونده‌ی هر صدا و دانای به هرچیزی هستی. آنچه بندگانت گفتند می‌دانی»؛ پس خداوند بر او نازل فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! و گفتند: چرا این پیامبر غذا می‌خورد و در بازارها راه می‌رود؟! [نه سنّت فرشتگان را دارد و نه روش شاهان را]! چرا فرشته‌ای بر او نازل نشده که همراه وی مردم را انذار کند [و گواه صدق دعوی او باشد]؟!. (فرقان/۸۷) سپس خدای تعالی فرمود: ببین چگونه برای تو مثل‌ها زدند و گمراه شدند، آن‌گونه که قدرت پیدا کردن راه را ندارند!. (فرقان/۹). سپس فرمود: ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! زوال‌ناپذیر و بزرگ است خدایی که اگر بخواهد برای تو بهتر از این قرار می‌دهد: باغ‌هایی که نهرها از زیر درختانش جاری است، و [اگر بخواهد] برای تو کاخ‌هایی مجلّل قرار می‌دهد. (فرقان/۱۰). و بر او نازل فرمود: ای محمّد! شاید [ابلاغ] بعض آیاتی را که به تو وحی می‌شود، [به خاطر عدم پذیرش آن‌ها] ترک کنی [و به تأخیر اندازی] و سینه‌ات از این جهت تنگ [و ناراحت] شود. (هود/۱۲). و بر او نازل فرمود: ای محمّد! وَ قالُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ وَ لَوْ أَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْأَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ، وَ لَوْ جَعَلْناهُ مَلَکاً لَجَعَلْناهُ رَجُلاً وَ لَلَبَسْنا عَلَیْهِمْ ما یَلْبِسُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۳۴
بحارالأنوار، ج۹، ص۲۷۱/ الاحتجاج، ج۱، ص۳۱/ التّفسیر الإمام العسکری، ص۵۰۳/ نورالثقلین؛ فیهم «و نشرب کما نشرب» زیادهًْ و «لو أراد الله ... أحسنه حالا» محذوفٌ و فی موضعه: «إنما یبعث ... و لست نبیا» و «نبیا» بدلٌ «رسولا»
۲
(انعام/ ۸)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّمَا أَنْکَرَ الدِّینَ مَنْ أَنْکَرَهُ بِأَنْ قَالُوا أَ بَعَثَ اللهُ بَشَراً رَسُولًا ثُمَّ قَالُوا أَ بَشَرٌ یَهْدُونَنا فَکَفَّرُوا بِذَلِکَ الرَّجُلَ وَ کَذَّبُوا بِهِ وَ قَالُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ فَقَالَ اللَّهُ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْکِتابَ الَّذِی جاءَ بِهِ موسی نُوراً وَ هُدیً لِلنَّاسِ ثُمَّ قَالَ فِی آیَهًٍْ أُخْرَی وَ لَوْ أَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْأَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ وَ لَوْ جَعَلْناهُ مَلَکاً لَجَعَلْناهُ رَجُلًا إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّمَا أَحَبَّ أَنْ یُعْرَفَ بِالرِّجَالِ وَ أَنْ یُطَاعَ بِطَاعَتِهِمْ فَجَعَلَهُمْ سَبِیلَهُ وَ وَجْهَهُ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ غَیْرَ ذَلِکَ لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ.

امام صادق (علیه السلام)- کسانی که دین را انکار کردند، بدین‌وسیله آن را انکار کردند که گفتند: آیا خداوند بشری را به‌عنوان رسول فرستاده است؟!. (اسراء/۹۴). گفتند: «آیا بشرهایی [مثل ما] می‌خواهند ما را هدایت کنند»؟!. (تغابن/۶). پس با آن [سخن] مرد [ی که واسطه‌ی بین خدا و بندگانش هست یعنی پیامبر (صلی الله علیه و آله) ] را مخفی داشتند [و به او کافر شدند] و او را انکار کردند و گفتند: لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ پس خداوند فرمود: قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْکِتابَ الَّذِی جاءَ بِهِ موسی نُوراً وَ هُدیً لِلنَّاسِ؛ سپس در آیه‌ی دیگری فرمود: وَ لَوْ أَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْأَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ وَ لَوْ جَعَلْناهُ مَلَکاً لَجَعَلْناهُ رَجُلًا. خدای تبارک‌وتعالی دوست دارد که به‌وسیله‌ی مردان شناخته شود و با اطاعت از آن‌ها اطاعت شود؛ در نتیجه آن‌ها را راه خود و رویش قرار داد که به‌وسیله‌ی آن به‌سوی خدا آیند؛ خداوند از بندگان، غیر آن را نمی‌پذیرد. هیچ‌کس نمی‌تواند بر کار او خرده بگیرد ولی در کارهای آن‌ها، جای سؤال و ایراد است!. (انبیاء/۲۳)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۳۴
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۹۰/ بصایرالدرجات، ص۵۳۰
۳
(انعام/ ۸)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- قَالَ تَعَالَی حِکَایَهًًْ عَنْ قُرَیْشٍ وَ قالُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ یَعْنِی عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ لَوْ أَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْأَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ فَأَخْبَرَ عَزَّ وَ جَلَ أَنَ الْآیَهًَْ إِذَا جَاءَتْ وَ الْمَلَکُ إِذَا نَزَلَ وَ لَمْ یُؤْمِنُوا هَلَکُوا فَاسْتَعْفَی النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْآیَاتِ رَأْفَهًًْ مِنْهُ وَ رَحْمَهًًْ عَلَی أُمَّتِهِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ الشَّفَاعَهًَْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- سپس درحال حکایت از قریش فرمود: وَ قالُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ یعنی [بر] رسول خدا (صلی الله علیه و آله)؛ وَ لَوْ أَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْأَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ. خدای عزّوجلّ خبر داد که وقتی نشانه و معجزه بیاید و هنگامی‌که فرشته نازل شود و ایمان نیاورند، هلاک می‌شوند؛ در نتیجه پیامبر (صلی الله علیه و آله) از روی رأفت و رحمت بر امّتش، از [آوردن] معجزات [درخواست شده به‌وسیله‌ی کافران] کناره‌گیری کرد و خداوند به او شفاعت عطا فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۳۶
القمی، ج۱، ص۱۹۴/ بحارالأنوار، ج۹، ص۲۰۱/ البرهان
بیشتر