آیه وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها وَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلى صلاتِهِمْ يُحافِظُونَ [92]
و اين كتابى است مبارك و هماهنگ با آنچه پيش از آن آمده كه ما آن را نازل كرديم؛ [تا مردم را بشارت دهى] و تا امّ القرى و كسانى را كه گرد آن هستند، (ساكنان سرزمين وحى و همهی جهانيان) بترسانى. [يقين بدان] كسانى كه به آخرت ايمان دارند، به آن ايمان مىآورند؛ درحالىكه نسبت به نمازهاى خويش، مراقبت مىكنند.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ هذا کِتابٌ یَعْنِی الْقُرْآنَ أَنْزَلْناهُ مُبارَکٌ مُصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ یَعْنِی التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ هذا کِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَکٌ مُصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ یعنی قرآن کتابی است که او را با برکت نازل کردهایم که تورات و انجیل و زبور را تصدیق میکند.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها یَعْنِی مَکَّهًَْ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتْ أُمَّ الْقُرَی لِأَنَّهَا خُلِقَتْ أَوَّلَ بُقْعَهًٍْ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها یعنی مکّه را ام القری نامیدهاند به آن جهت است که اوّلین بقعه و خانهای که در زمین ساخته، آنجا بود.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها یَعْنِی بِأُمِّ الْقُرَی مَکَّهًَْ وَ بِمَنْ حَوْلَهَا أَهْلَ الْأَرْضِ کُلَّهُمْ.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها؛ منظور این است که بهوسیلهی قرآن کریم، اهل مکّه و اطراف مکّه را بترسانی.
الجواد (علیه السلام)- عَنْ جَعْفَرِبْنِمُحَمَّدٍ الصُّوفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَبْنَعَلِیٍّ الرِّضَا (علیه السلام) فَقُلْت: یَا ابْنَرَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) لِمَ سُمِّیَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) الْأُمِّیَّ فَقَالَ مَا تَقُولُ النَّاسُ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ إِنَّمَا سُمِّیَ الْأُمِّیَّ لِأَنَّهُ لَمْ یُحْسِنْ أَنْ یَکْتُبَ فَقَالَ (علیه السلام) کَذَبُوا عَلَیْهِمْ لَعْنَهًُْ اللَّهِ أَنَّی ذَلِکَ وَ اللَّهُ یَقُولُ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ فَکَیْفَ کَانَ یُعَلِّمُهُمْ مَا لَا یُحْسِنُ وَ اللَّهِ لَقَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقْرَأُ وَ یَکْتُبُ بِاثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ أَوْ قَالَ بِثَلَاثَهًٍْ وَ سَبْعِینَ لِسَاناً وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْأُمِّیَّ لِأَنَّهُ کَانَ مِنْ أَهْلِ مَکَّهًَْ وَ مَکَّهًُْ مِنْ أُمَّهَاتِ الْقُرَی وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها.
امام جواد (علیه السلام)- جعفربنمحمّد صوفی گوید: از امام جواد (علیه السلام) پرسیدم: «چرا نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) را امّی میگفتند»؟ فرمود: «مردم چه میگویند در این موضوع»؟ عرض کردم: «مردم گمان میکنند که چون آن حضرت نمیتوانست بنویسد و بخواند حضرتش را امّی گفتند»! فرمود: «دروغ میگویند، لعنت خدا بر آنها باد، چگونه چنین چیزی میشود که پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نمیتوانست بخواند و بنویسد! با اینکه خداوند در کتاب محکم خود قرآن مجید میفرماید: و کسی است که در میان جمعیّت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها میخواند و آنها را تزکیّه میکند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت میآموزد. (جمعه/۲). اوست خدایی که میان عرب امّی [که خواندن و نوشتن را نمیدانستند] پیغمبری بزرگوار از جنس همان مردم مبعوث به رسالت فرمود تا برایشان آیات وحی خدا را تلاوت کند و ایشان را از جهل و صفات ناپسند و اخلاق زشت پاک سازد و شریعت و کتاب آسمانی و حکمت الهی به آنها بیاموزد. پس وقتیکه خدا بفرماید: «پیغمبر (صلی الله علیه و آله) تلاوت آیات مینمود و مردم را تعلیم کتاب میکرد، آیا چنین پیغمبری نمیتوانست بخواند و بنویسد؟! به خدا قسم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به هفتادوسه زبان میخواند و مینوشت، و علّت آنکه آن حضرت را امّی گفتند برای این بود که از اهل مکّه بود و مکّه را ام القری میگویند چنانکه خدای تعالی میفرماید: وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها.
الباقر (علیه السلام)- عَلِیِّبْنِأَسْبَاطٍ وَ غَیْرِهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِیجَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ إِنَّ النَّاسَ یَزْعُمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یَکْتُبْ وَ لَا یَقْرَأُ فَقَالَ کَذَبُوا لَعَنَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ فَیَکُونُ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَهًَْ وَ لَیْسَ یُحْسِنُ أَنْ یَقْرَأَ أَوْ یَکْتُبَ قَالَ قُلْتُ فَلِمَ سُمِّیَ النَّبِیُّ الْأُمِّیَّ قَالَ نُسِبَ إِلَی مَکَّهًَْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها فَأُمُّ الْقُرَی مَکَّهًُْ فَقِیلَ أُمِّیٌّ لِذَلِکَ.
امام باقر (علیه السلام)- علیّبناسباط گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «مردم ادّعا میکنند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نوشتن و خواندن را نمیدانست». فرمود: «چگونه ممکن است، درحالیکه خدای عزّوجلّ فرموده است: و کسی است که در میان جمعیّت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها میخواند و آنها را تزکیّه میکند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت میآموزد. (جمعه/۲). پس چگونه کتاب و حکمت را به آنان میآموخت، درحالیکه خود قادر بر خواندن و نوشتن نبود»؟! عرض کردم: «پس چرا به او نبیّ امیّ گفته شده است»؟ فرمود: «به مکّه منسوب شده است و این همان فرمودهی خداست: وَ لِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَی وَ مَنْ حَوْلَهَا ام القری، مکّه است و لذا به وی امیّ گفته شده است».
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ أَیْ بِالنَّبِیِّ وَ الْقُرْآنِ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ؛ یعنی ایمان به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و قرآن میآورند.