آیه وَ هُوَ الَّذي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَيْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُكُلُهُ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشابِهاً وَ غَيْرَ مُتَشابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ [141]
اوست كسى كه باغ‌هاى معروش (باغ‌هايى كه درختانش روى داربست‌ها قرار دارد)، و باغ‌هاى غير معروش (باغ‌هايى كه نياز به داربست ندارد) را آفريد؛ و [همچنين] نخل و انواع زراعت را، كه ازنظر ميوه و طعم باهم متفاوتند؛ و [نيز] درخت زيتون و انار را، كه از جهتى با هم شبيه، و از جهتى تفاوت دارند؛ [برگ و ساختمان ظاهريشان شبيه يكديگر است، ولى طعم و ميوه‌ی آن‌ها متفاوت مى‌باشد]. از ميوه‌ی آن، به هنگامى‌كه به ثمر مى‌نشيند، بخوريد؛ و حقّ آن را به هنگام برداشت [محصول]، بپردازيد؛ و اسراف نكنيد، كه خداوند مسرفان را دوست ندارد.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ هُوَ الَّذِی أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشاتٍ قَالَ الْبَسَاتِینُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ هُوَ الَّذِی أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشاتٍ یعنی باغ‌ها.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ الْیَهُودِیُّ أَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ شَجَرَهًٍْ نَبَتَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَمَّا أَوَّلُ شَجَرَهًٍْ نَبَتَتْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ فَإِنَ الْیَهُودَ یَزْعُمُونَ أَنَّهَا الزَّیْتُونَهًُْ وَ کَذَبُوا وَ لَکِنَّهَا النَّخْلَهًُْ مِنَ الْعَجْوَهًِْ نَزَلَ بِهَا آدَمُ (علیه السلام) مَعَهُ مِنَ الْجَنَّهًِْ وَ بِالْفَحْلِ فَأَصْلُ النَّخْلِ کُلِّهِ مِنَ الْعَجْوَهًِْ قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُ أَشْهَدُ بِاللَّهِ لَقَدْ صَدَقْتَ.
امام علی (علیه السلام)- از امام صادق (علیه السلام) روایت است: شخص یهودی به امام علی (علیه السلام) گفت: «مرا از اوّلین درختی که بر سطح زمین رویید، آگاه کن». امام علی (علیه السلام) فرمود: «امّا اوّلین درختی که بر سطح زمین رویید، یهودیان می‌پندارند که آن درخت زیتون است و دروغ می‌گویند بلکه آن درخت خرمای عجوه است که آدم (علیه السلام) آن را و زوج آن را، همراه خود از بهشت آورد. و اصل همه‌ی درخت‌های خرما عجوه است». یهودی گفت: «خدا را گواه می‌گیرم که راست گفتی».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ آدَمَ (علیه السلام) مِنْ طِینَهًٍْ فَضَلَتْ مِنْ تِلْکَ الطِّینَهًِْ فَضْلَهًٌْ فَخَلَقَ مِنْهَا النَّخْلَهًَْ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ إِذَا قُطِعَتْ رَأْسُهَا لَمْ تَنْبُتْ وَ هِیَ تَحْتَاجُ إِلَی اللِّقَاحِ.
امام صادق (علیه السلام)- وقتی خداوند متعال آدم (علیه السلام) را از گل آفرید، از آن گل مقداری زیادی آمد پس نخل خرما را از آن خلق نمود و به خاطر همین است که وقتی سر نخل را قطع کنند دیگر نمی‌روید و محتاج به عمل تلقیح می‌باشد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌شُرَیْحٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُول فِی الزَّرْعِ حَقَّانِ حَقٌّ تُؤْخَذُ بِهِ وَ حَقٌّ تُعْطِیهِ قُلْتُ وَ مَا الَّذِی أُوخَذُ بِهِ وَ مَا الَّذِی أُعْطِیهِ قَالَ أَمَّا الَّذِی تُؤْخَذُ بِهِ فَالْعُشُرُ وَ نِصْفُ الْعُشُرِ وَ أَمَّا الَّذِی تُعْطِیهِ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ یَعْنِی مِنْ حَصْدِکَ الشَّیْءَ بَعْدَ الشَّیْءِ وَ لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا قَالَ الضِّغْثَ ثُمَّ الضِّغْثَ حَتَّی یَفْرُغَ.
امام صادق (علیه السلام)- معاویهًْ‌بن‌شریح گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: «در کشت، دو حقّ واجب است: حقّی که بر شما واجب است و حقّی را که میدهی». عرض کردم: «چه چیزی بر من واجب است؟ و چه چیزی باید بدهم»؟ فرمود: «امّا چیزی که بر شما واجب است، یک‌دهم و نصف یک‌دهم است و امّا چیزی را که باید بدهی، این کلام خداوند عزّوجلّ است: وَ آتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ؛ یعنی از برداشت هر درو پس از دروی دیگر» و همواره این را تکرار می‌کرد: «مقداری از هر پُشته درو، مقداری از هر پُشته درو، تا اینکه تمام شود».
الصّادق (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَالَ حَقُّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ عَلَیْکَ وَاجِبٌ وَ لَیْسَ مِنَ الزَّکَاهًِْ تَقْبِضُ مِنْهُ الْقَبْضَهًَْ وَ الضِّغْثَ مِنَ السُّنْبُلِ لِمَنْ یَحْضُرُکَ مِنَ السُّؤَالِ لَا یَحْصُدُ بِاللَّیْلِ وَ لَا یَجِدُ بِاللَّیْلِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ یَوْمَ حَصادِهِ فَإِذَا أَنْتَ حَصَدْتَهُ بِاللَّیْلِ لَمْ یَحْضُرْکَ سُؤَّالٌ وَ لَا یُضَحَّی بِاللَّیْلِ.
امام صادق (علیه السلام)- وَ آتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ؛ حقّ او، روزِ درو بر تو واجب است و آن از زکات نیست. مشتی پس از مشتی و انباشته‌ای پس از انباشته‌ای از خوشه‌ها به درخواست‌کننده کمک می‌کنی. محصول را در شب درو نکن و همچنین از چیدن خرما در شب بپرهیز. همانا خدای عزّوجلّ می‌فرماید: یَوْمَ حَصَادِهِ، پس اگر در شب درو کنی، هیچ‌کسی حاضر نخواهد بود تا درخواست کمک کند و همچنین در شب قربانی نکن».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ‌بْنِ‌عُتْبَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أباعبدالله (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَالَ هُوَ سِوَی مَا تُخْرِجُهُ مِنْ زَکَاتِکَ الْوَاجِبَهًِْ تُعْطِی الضِّغْثَ بَعْدَ الضِّغْثِ وَ الْحَفْنَهًَْ بَعْدَ الْحَفْنَهًِْ قَالَ وَ نَهَی (علیه السلام) عَنِ الْحَصَادِ وَ التَّضْحِیَهًِْ بِاللَّیْلِ وَ قَالَ إِذَا أَنْتَ حَصَدْتَ بِاللَّیْلِ لَمْ یَحْضُرْکَ سَائِلٌ وَ إِنْ ضَحَّیْتَ بِاللَّیْلِ لَمْ یَجِئْکَ قَانِعٌ.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالکریم‌بن‌عتبه گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند متعال: وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ پرسیدم. فرمود: «آن غیر از زکات واجبی است که آن را [از محصولت] بیرون می‌آوری. دسته‌ای [از خوشه‌ها] بعد از دسته‌ی دیگر و مشتی بعد از مشت دیگر عطا می‌کنی». امام (علیه السلام) از برداشت [محصول] و قربانی‌کردن در شب نهی کرد و فرمود: «اگر در شب برداشت کنی سائلی نزد تو نمی‌آید و اگر در شب قربانی کنی، مستمندی پیش تو نمی‌آید».
الباقر (علیه السلام)- مَا رُوِیَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَال لَیْسَ ذَاکَ الزَّکَاهًَْ أَ لَا تَرَی أَنَّهُ قَالَ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ.
امام باقر (علیه السلام)- در مورد این کلام خداوند از امام باقر (علیه السلام) روایت شده است: وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ؛ آن زکات نیست. آیا نمی‌بینی که فرمود: وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ المُسْرِفِینَ.
الصّادق (علیه السلام)- فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَالَ حَقَّهُ الْوَاجِبَ عَلَیْهِ مِنَ الزَّکَاهًِْ وَ یُعْطَی الْمِسْکِینُ الضِّغْثَ وَ الْقَبْضَهًَْ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ ذَلِکَ تَطَوُّعٌ وَ لَیْسَ بِحَقٍّ وَاجِبٍ کَالزَّکَاهًِْ الَّتِی أَوْجَبَهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ.
امام صادق (علیه السلام)- درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ، حقّ واجب او از زکات است. و به مسکین دسته، مشت و مانند آن عطا می‌شود و آن داوطلبانه است و حقّ واجبی مانند زکات که خدای عزّوجلّ آن را واجب کرده است نیست».
الرّضا (علیه السلام)- وَ آتُوهُنَّ الضِّغْثَ مِنَ الزَّرْعِ وَ الْقَبْضَهًَْ مِنَ التَّمْرِ تُعْطِیهِ مَنْ یَحْضُرُکَ مِنَ الْمَسَاکِینِ.
امام رضا (علیه السلام)- دسته‌ای از زراعت و مشتی از خرما به آن‌ها بدهید. آن را به مسکین‌هایی که نزد تو حاضر می‌شوند عطا کن.
الصّادق (علیه السلام)- وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَالَ الضِّغْثُ مِنَ السُّنْبُلِ وَ الْکَفُّ مِنَ التَّمْرِ إِذَا خُرِصَ.
امام صادق (علیه السلام)- وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ؛ دسته‌ای از خوشه و مشتی از خرما؛ وقتی که چیده شود.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُصَادِفٍ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی أَرْضٍ لَهُ وَ هُمْ یَصْرِمُونَ فَجَاءَ سَائِلٌ یَسْأَلُ فَقُلْتُ اللَّهُ یَرْزُقُکَ فَقَالَ (علیه السلام) مَهْ لَیْسَ ذَلِکَ لَکُمْ حَتَّی تُعْطُوا ثَلَاثَهًًْ فَإِذَا أَعْطَیْتُمْ ثَلَاثَهًًْ فَإِنْ أَعْطَیْتُمْ فَلَکُمْ وَ إِنْ أَمْسَکْتُمْ فَلَکُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- مصادف گوید: با امام صادق (علیه السلام) در یکی از زمین هایش بودم و کشاورزان درحال جمع کردن و برداشت محصول بودند. مردی فقیر آمد و طلب کمک کرد. گفتم: «خدا روزی‌ات دهد». فرمود: «ساکت باش، شما حق ندارید این کار را بکنید تا اینکه سه تا مشت از برداشت را بدهید. پس اگر دادید، هرچه بدهید برای شما است، و هرچه ندادید، برای شما است».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ أَیْ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ الْحَصَادِ وَ الْجَذَاذِ قَالَ لَا یَکُونُ الْحَصَادُ وَ الْجَذَاذُ بِاللَّیْلِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ وَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ ضِغْثٌ.
امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی برداشت [محصول] و چیدن خرما پرسیدم. فرمود: «برداشت [محصول] و چیدن خرما در شب نمی‌باشد؛ چون خداوند می‌فرماید: وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ، و از هر چیزی دسته‌ای است».
السّجّاد (علیه السلام)- عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ لِقَهْرَمَانِهِ وَ وَجَدَهُ قَدْ جَدَّ نَخْلًا لَهُ مِنْ آخِرِ اللَّیْلِ فَقَالَ لَهُ لَا تَفْعَلْ أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَهَی عَنِ الْجَدَادِ وَ الْحَصَادِ بِاللَّیْلِ وَ کَانَ یَقُولُ الضِّغْثَ تُعْطِیهِ مَنْ یَسْأَلُ فَذَلِکَ حَقُّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ.
امام سجاد (علیه السلام)- از امام باقر (علیه السلام) روایت است: امام سجّاد (علیه السلام) به قهرمان خود (مسئول مالی، پس از اینکه به وی خبر رسید که او چیدن خرما را از آخر شب شروع کرده است] فرمود: «این کار را نکن،] مگر نمی‌دانی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از دروکردن و چیدن در شب نهی کرده است»؟ و می‌فرمود: «به درخواست‌کننده از انباشته‌های خوشه‌ها را میدهی و این حقّ وی در روز دروکردن است».
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- فَرَضَ اللَّهُ یَوْمَ الْحَصَادِ مِنْ کُلِ قِطْعَهًِْ أَرْضٍ قَبْضَهًًْ لِلْمَسَاکِینِ وَ کَذَا فِی جَذَاذِ النَّخْلِ وَ فِی الثَمَرَهًِْ وَ کَذَا عِنْدَ الْبَذْرِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- خدا در روز و وقت درو، از هر زمینی مشتی از محصولات را برای فقرا و بیچارگان واجب و تعیین کرد و همچنین از میوه‌چینی درخت خرما و در خرمای [چیده شده] و همچنین هنگام بذر پاشیدن.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِ أَنَّه سَأَلَ الصَّادِقَ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ کَیْفَ أُعْطِی قَالَ تَقْبِضُ بِیَدِکَ عَلَی الضِّغْثِ فَتُعْطِیهِ الْمِسْکِینَ وَ الْمِسْکِینَ حَتَّی تَفْرُغَ مِنْهُ.
امام صادق (علیه السلام)- حلبی از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ پرسید: «چگونه عطا کنم»؟ فرمود: «دسته‌ای با دستت می‌گیری و آن را به مسکینی از پی مسکین دیگر میدهی تا از آن فارغ شوی».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ کَیْفَ یُعْطَی قَالَ تَقْبِضُ بِیَدِکَ الضِّغْثَ فَسَمَّاهُ اللَّهُ حَقّاً قَالَ قُلْتُ وَ مَا حَقُّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ قَالَ الضِّغْثُ تُنَاوِلُهُ مَنْ حَضَرَکَ مِنْ أَهْلِ الْخَاصَّهًِْ.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خدای عزّوجلّ: وَ آتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ فرمود: «با دستت خوشه‌ها را برمی‌داری و می دهی و خدا آن را حق نامیده است». گفتم: «و حقّ آن در روز دروکردن چیست»؟ فرمود: «خوشه‌هایی را به اهل خاصّه (شیعه) که نزد تو حاضر هستند، میدهی».
الباقر (علیه السلام)- وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَالَا یُعْطِی مِنْهُ الضِّغْثَ بَعْدَ الضِّغْثِ وَ مِنَ السُّنْبُلِ الْقَبْضَهًَْ بَعْدَ الْقَبْضَهًِْ.
امام باقر (علیه السلام)- وَ آتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ، از آن انباشته پس از انباشته‌ای و از خوشه‌های گندم مشتی پس از مشتی دیگر میدهی.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَال: سَأَلْتُ أَبَاعَبدِاللهِِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَالَ الضِّغْثَ مِنَ السُّنْبُلِ وَ الْکَفَّ مِنَ التَّمْرِ إِذَا خَرَصَ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ هَلْ یَسْتَقِیمُ إِعْطَاؤُهُ إِذَا أَدْخَلَهُ قَالَ لَا هُوَ أَسْخَی لِنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ یُدْخِلَهُ بَیْتَهُ.
امام صادق (علیه السلام)- شعیب عرقوقی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند تبارک‌وتعالی: وَ آتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ سؤال کردم. و ایشان فرمود: «مقداری از [حبوبات] خوشه‌های باقی مانده بر زمین که جمع و برداشت شده است و مشتی از خرمایی که مقدار آن پیش‌بینی شده است». از ایشان پرسیدم: «پس از بردن به خانه، آیا می‌شود آن را به مساکین داد»؟ فرمود: «خیر، سخاوتمندتر آن است که قبل از اینکه آن را به خانه‌اش ببرد، آن را بدهد».
الباقر (علیه السلام)- وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَالَ الضِّغْثَ مِنَ الْمَکَانِ بَعْدَ الْمَکَانِ تُعْطِی الْمِسْکِینَ.
امام باقر (علیه السلام)- وَ آتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ؛ انباشته خوشه‌ها را از جاهای مختلف یکی پس از دیگری جمع آوری می‌کنی و به اشخاص بیچاره میدهی.
الرّضا (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ قَالَ الضِّغْثُ وَ الِاثْنَانِ تُعْطِی مَنْ حَضَرَکَ وَ قَالَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنِ الْحَصَادِ بِاللَّیْلِ.
امام رضا (علیه السلام)- حسن‌بن‌علی گوید: از ایشان درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: وَ آتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ سؤال کردم. فرمود: «از مقدار انباشته (پشته) و دو مشت که به فقرای حاضر میدهی». و فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از دروکردن در هنگام شب نهی کرد».