آیه أَلَّذينَ يَذْكُرُونَ اللهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ في خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النّارِ [191]
[همان] كسانى كه خدا را ايستاده و نشسته، و در‌حالى‌كه بر پهلو خوابيده‌اند، ياد مى‌كنند؛ و در اسرار آفرينش آسمان‌ها و زمين مى‌انديشند؛ [و مى‌گويند]: پروردگارا! اين‌ها را بيهوده نيافريده‌اى؛ منزّهى تو! ما را از عذاب دوزخ، نگاهدار.
الباقر (علیه السلام)- الصَّحِیحُ یُصَلِّی قَائِماً وَ قُعُوداً الْمَرِیضُ یُصَلِّی جَالِساً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ الَّذِی یَکُونُ أَضْعَفَ مِنَ الْمَرِیضِ الَّذِی یُصَلِّی جَالِساً.
امام باقر (علیه السلام) انسان سالم با نشست و برخاست نماز می‌خواند و مریض، نشسته نمازش را می‌خواند. و عَلی جُنُوبِهِمْ؛ و منظور کسی است که از مریض، ضعیف‌تر است و نمازش را نشسته می‌خواند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الصَّحِیحُ یُصَلِّی قَائِماً وَ الْمَرِیضُ یُصَلِّی جَالِساً فَمَنْ لَمْ یَقْدِرْ فَمُضْطَجِعاً یُومِئُ إِیمَاء.
امام علی (علیه السلام) انسان سالم به حالت ایستاده نماز می‌خواند و انسان بیمار در حالت نشسته نماز می‌خواند؛ پس هرکس نتوانست در حالت خوابیده اشاره می‌کند و نماز می‌خواند.
الباقر (علیه السلام)- لَا یَزَالُ الْمُؤْمِنُ فِی صَلَاهًٍْ مَا کَانَ فِی ذِکْرِ اللَّهِ قَائِماً کَانَ أَوْ جَالِساً أَوْ مُضْطَجِعاً إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ.
امام باقر (علیه السلام) مؤمن، پیوسته در نماز، خدا را به یاد دارد؛ چه ایستاده نماز بخواند و چه نشسته و چه خوابیده و خداوند متعال می‌فرماید: الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللهَ قِیَامًا وَقُعودًا وَعلَیَ جُنُوبِهِمْ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قال أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَا الذَّاکِرُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ.
امام علی (علیه السلام) امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) درباره‌ی آیه: الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللهَ قِیَامًا وَقُعودًا وَعلَیَ جُنُوبِهِمْ فرمود: منظور از ذاکر من هستم.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ لَحِقَ بِهِ نَفَرٌ مِنَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ فِیهِمْ أُمُّ أَیْمَنَ مَوْلَاهًُْ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) فَصَلَّی لَیْلَتَهُ تِلْکَ هُوَ وَ الْفَوَاطِمُ أُمُّهُ فَاطِمَهًُْ بِنْتُ أَسَدٍ (رحمة الله علیه)وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) بِنْتُ رسول‌الله (صلی الله علیه و آله) وَ فَاطِمَهًُْ بِنْتُ الزُّبَیْرِ یُصَلُّونَ لِلَّهِ لَیْلَتَهُمْ وَ یَذْکُرُونَهُ قِیَاماً وَ قُعُوداً وَ عَلَی جُنُوبِهِمْ فَلَنْ یَزَالُوا کَذَلِکَ حَتَّی طَلَعَ الْفَجْرُ فَصَلَّی عَلِیٌّ (علیه السلام) بِهِمْ صَلَاهًَْ الْفَجْرِ ثُمَّ سَارَ لِوَجْهِهِ فَجَعَلَ وَ هُمْ یَصْنَعُونَ ذَلِکَ مَنْزِلًا بَعْدَ مَنْزِلٍ یَعْبُدُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَرْغَبُونَ إِلَیْهِ کَذَلِکَ حَتَّی قَدِمَ الْمَدِینَهًَْ وَ قَدْ نَزَلَ الْوَحْیُ بِمَا کَانَ مِنْ شَأْنِهِمْ قَبْلَ قُدُومِهِمْ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) و گروهی از مؤمنین مستضعف که در میان آن‌ها أمّ‌ایمن آزاد شده‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود به او ملحق شدند. پس او و فاطمه‌ها مادرش فاطمه بنت‌اسد که خدا از او راضی باشد و فاطمه (سلام الله علیها) دختر رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) و فاطمه دختر زبیر آن شب را نماز خواندند. شب را برای خدا نماز می‌خواندند و درحال ایستاده و نشسته و به پهلو خوابیده او را یاد می‌کردند و پیوسته در آن حال بودند تا اینکه فجر طلوع کرد. علی (علیه السلام) نماز صبح را با آن‌ها خواند و برای رضای خدا به راه افتاد و در هر منزلی پس از منزل دیگر چنین می‌کردند. خدای عزّوجلّ را عبادت می‌نمودند و همچنین رضای او را می‌طلبیدند تا اینکه به مدینه رسید و قبل از رسیدن آن‌ها به خاطر آن کارشان وحی نازل شد: الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِم.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ کَانَ لَهُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی حَاجَهًٌْ فَلْیَقُلْ خَمْسَ مَرَّاتٍ رَبَّنَا یُعْطَ حَاجَتَهُ وَ مِصْدَاقُ ذَلِکَ فِی کَلَامِ اللَّهِ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا إِلَی آخِرِ الْآیَاتِ فِیهَا رَبَّنَا خَمْسَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ تَعَالَی فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) هرکس از خدای تعالی درخواستی داشته باشد، پنج مرتبه بگوید: «رَبَّنَا». که خواسته‌اش برآورده می‌شود و مصداق آن در کلام خداوند در این سخن خداوند متعال است: رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا ... تا آخر آیات که در آن پنج مرتبه رَبَّنَا آمده است. سپس خدای تعالی فرمود: فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَأَمَّا مَا فَرَضَ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ فَالْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ وَ الْعَقْدُ عَلَیْهِ وَ الرِّضَا بِمَا فَرَضَهُ عَلَیْهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِهِ وَ الذِّکْرُ وَ التَّفَکُّرُ وَ الِانْقِیَادُ إِلَی کُلِّ مَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ مَعَ حُصُولِ الْمُعْجِزِ فَیَجِبُ عَلَیْهِ اعْتِقَادُهُ وَ أَنْ یُظْهِرَ مِثْلَ مَا أَبْطَنَ إِلَّا لِلضَّرُورَهًِْ کَقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ ... وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلا.
امام علی (علیه السلام) امّا آنچه بر قلب واجب کرده است آن ایمان و شناخت و اعتقاد و خوشنودی از آنچه واجب‌کرده است و تسلیم در برابر امر خداوند و اندیشه و تفکر و یاد خدا و اطاعت از آنچه نازل‌کرده و در قرآن آن را بیان فرموده است و باید تا حدّ توانایی آن دستورات را به کار گیرند. واجب است که همه‌ی مسایل و موضوعات دینی را در قلب خود معتقد باشد و آن‌ها را با عمل و کردار خود نشان دهد مگر آنهایی که برای اظهار آن ضرورتی نباشد. خداوند هم در قرآن فرموده است: وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ الصَّیْقَلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَمَّا یَرْوِی النَّاسُ أَنَ تَفَکُّرَ سَاعَهًٍْ خَیْرٌ مِنْ قِیَامِ لَیْلَهًٍْ، قُلْتُ: کَیْفَ یَتَفَکَّرُ؟ قَالَ: یَمُرُّ بِالْخَرِبَهًِْ أَوْ بِالدَّارِ فَیَقُولُ أَیْنَ سَاکِنُوکِ أَیْنَ بَانُوکِ مَا بَالُکِ لَا تَتَکَلَّمِینَ.
امام صادق (علیه السلام) حسن صیقل گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آنچه روایت می‌کنند مردم اینکه امام صادق (علیه السلام) یک ساعت تفکر از ایستادن یک شب برای عبادت بهتر است، پرسیدم و گفتم: «چگونه فکر کند»؟ فرمود: «از خرابه‌ها و خانه‌ها عبور می‌کند و می‌گوید: «ساکنان تو کجاهستند؟ آنهایی که تو را بنا نهادند کجا هستند؟ تو را چه شده که سخن نمی‌گویی»؟
الصّادق (علیه السلام)- نَبِّهْ بِالتَّفَکُّرِ قَلْبَکَ وَ جَافِ عَنِ اللَّیْلِ جَنْبَکَ وَ اتَّقِ اللَّهَ رَبَّکَ.
امام صادق (علیه السلام) با اندیشه دلتان را بیدار کنید و شب‌ها از خواب بیدار شوید و از خداوند خود پروا کنید.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَفْضَلُکُمْ مَنْزِلَهًًْ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی أَطْوَلُکُمْ جُوعاً وَ تَفَکُّرا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) بالاترین فرد شما در پیشگاه خدای تعالی آن است که پیش از همه گرسنگی را تحمّل کند و بیشتر بیاندیشد.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- إِنَّ قَوْماً تَفَکَّرُوا فِی اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) تَفَکَّرُوا فِی خَلْقِ اللَّهِ وَ لَا تَفَکَّرُوا فِی اللَّهِ فَإِنَّکُمْ لَنْ تَقْدِرُوا قَدْرَه.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) قومی به تفکّر در ذات خدا می‌پرداختند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آن‌ها فرمود: «در خلق خدا تفکّر کنید، نه در ذات او، چراکه شما نمی‌توانید به او فکر کنید و او را مورد بررسی قرار دهید».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَعْطُوا أَعْیُنَکُمْ حَظَّهَا مِنَ الْعِبَادَهًِْ. فَقَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا حَظُّهَا مِنَ الْعِبَادَهًِْ؟ قَالَ: النَّظَرُ فِی الْمُصْحَفِ وَ التَّفَکُّرُ فِیهِ وَ الِاعْتِبَارُ عِنْدَ عَجَائِبِه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) به چشمانتان، سهمشان از عبادت را بدهید. گفتند: «سهم چشم از عبادت چیست، ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)»!؟ فرمود: «نگاه به قرآن و تفکّر در آن و عبرت‌گرفتن از عجایبش».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَیْلٌ لِمَنْ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَهًَْ ثُمَّ مَسَحَ بِهَا سَبَلَتَهُ أَیْ تَجَاوَزَ عَنْهَا مِنْ غَیْرِ فِکْرٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) وای بر کسی که این آیه را بخواند و سپس با آن دست بر ریشش کشد! (کنایه از اینکه آن را به جایی حساب نکند)؛ یعنی بدون فکر از آن بگذرد.